Covid-19 Pandemi Döneminde Beslenme Okuryazarlığı

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 111 - 127, 30.08.2022

Özgün Onbaşı , Perim Fatma Türker

Öz

Koronavirüs hastalığından sorumlu olan Şiddetli Akut Solunum Sendromu Koronavirüs-2 (SARS-COV-2) ilk olarak 2019 yılı Aralık ayında Çin’nin Wuhan şehrinde ortaya çıkmıştır. Virüsün tanımlanmasından kısa süre sonra Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), hastalığın hızla yayılması ve tüm dünyada özellikle de sağlık alt yapısı gelişmekte olan ülkelerde hastalığın yaratabileceği etkileri göz önünde bulundurarak Covid-19 pandemisi nedeniyle uluslararası acil sağlık durumu ilan etmiştir. Covid-19 pandemisi tüm dünya çapında bireylerin yaşayışını, hayat tarzını, uyku ve yeme düzeni gibi pek çok alışkanlığını derinden değiştirmiştir. Dijital çağda beslenme bilgileri de dahil olmak üzere pek çok bilginin yayılması adına güçlü bir kaynak olan internet ve sosyal medya, Covid-19 pandemisi ile gelen sosyal kısıtlamalar ve endişe ile birlikte bireyler için temel bilgi kaynakları haline gelmiştir. İnternette ve sosyal medyada pandemi döneminde beslenme ile ilişkili pek çok paylaşım bulunmasına karşın bu bilgilerin çoğu ön yargılı, eksik, yanıltıcı ve ticari amaçlı olmalarından dolayı kalitesiz kabul edilmektedir ve insanların internet üzerinden kaliteli, doğru, tarafsız ve güvenilir bilgilere ulaşmaları gün geçtikçe zorlaşmaktadır. Covid-19 pandemisi dönemindeki sağlık ve beslenme ilişkili bilgi kirliliğiyle mücadele edebilmek için çeşitli ülkeler bilgi platformları, radyo yayınları, çevrim içi videolar ve kitapçık yayınlamak gibi bireylerin sağlık ve beslenme okuryazarlığını yükseltmeye yönelik politikalar yürütmektedir. Beslenme okuryazarlığının bir kolu olan dijital/e-sağlıklı beslenme okuryazarlığı, sağlıklı beslenme alışkanlıklarını geliştirmek için elektronik kaynaklardan sağlıklı beslenme bilgilerini arama, anlama, değerlendirme ve uygulama yeteneğidir. Sağlık ve beslenme okuryazarlığı düzeylerinin yükseltilmesi Koronavirüs hastalığı pandemisinin ve gelişebilecek diğer sağlık acil durumlarının yönetilmesine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, beslenme, beslenme okuryazarlığı

Kaynakça

• Al Jawaldeh, A., Edalati, S., ve Omidvar, N. (2021). Covid-19 pandemic and needs to invest in improving public media food and nutrition literacy. Nutrition and Food Sciences Research, 8(4),1-3.
• Bisogni, C. A., Jastran, M., Seligson, M., ve Thompson, A. (2012). How people interpret healthy eating: Contributions of qualitative research. Journal of Nutrition Education and Behavior, 44(4), 282-301.
• Cesur, B., Koçoğlu, G., ve Sümer, H. (2015). Evaluation instrument of nutrition literacy on adults (EINLA) A validity and reliability study. Integrative Food, Nutrition and Metabolism, 2(1), 174-177.
• Chen, N., Zhou, M., Dong, X., Qu, J., Gong, F., Han, Y., ... ve Zhang, L. (2020). Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan. China: a descriptive study. The January, 29, 30211-7.
• Ciotti, M., Ciccozzi, M., Terrinoni, A., Jiang, W. C., Wang, C. B., ve Bernardini, S. (2020). The COVID-19 pandemic. Critical Reviews In Clinical Laboratory Sciences, 57(6), 365-388.
• Döngel Er, H. (2020). Yetişkin bireylerin beslenme okuryazarlığı durumu ve yaşam kalitesi ilişkisinin belirlenmesi: Kütahya örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Duong, T. V., Pham, K. M., Do, B. N., Kim, G. B., Dam, H. T., Le, V. T. T., ... ve Yang, S. H. (2020). Digital healthy diet literacy and self-perceived eating behavior change during COVID-19 pandemic among undergraduate nursing and medical students: a rapid online survey. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(19), 7185.
• Franklin, J., Holman, C., Tam, R., Gifford, J., Prvan, T., Stuart-Smith, W., ... ve O'Connor, H. (2020). Validation of the e-NutLit, an electronic tool to assess nutrition literacy. Journal of Nutrition Education and Behavior, 52(6), 607-614.
• Gibbs, H. D., Camargo, J. M., Owens, S., Gajewski, B. ve Cupertino, A. P. (2018). Measuring nutrition literacy in Spanish-speaking Latinos: An exploratory validation study. Journal of Immigrant And Minority Health, 20(6), 1508-1515.
• Gibbs, H. D., Ellerbeck, E. F., Befort, C., Gajewski, B., Kennett, A. R., Yu, Q., ... ve Sullivan, D. K. (2016a). Measuring nutrition literacy in breast cancer patients: Development of a novel instrument. Journal of Cancer Education, 31(3), 493-499.
• Gibbs, H. D., Harvey, S., Owens, S., Boyle, D., ve Sullivan, D. K. (2017). Engaging experts and patients to refine the nutrition literacy assessment instrument. BioMed Central (BMC) Nutrition, 3(1), 1-11.
• Gibbs, H. D., Kennett, A. R., Kerling, E. H., Yu, Q., Gajewski, B., Ptomey, L. T. ve Sullivan, D. K. (2016b). Assessing the nutrition literacy of parents and its relationship with child diet quality. Journal of Nutrition Education and Behavior, 48(7), 505-509.
• Joulaei, H., Keshani, P., ve Kaveh, M. H. (2018). Nutrition literacy as a determinant for diet quality amongst young adolescents: A cross sectional study. Progress in Nutrition, 20, 455-464.
• Kemp, S. (2021). Digital 2021: The latest insights into the ‘state of digital. 11 Mart 2022 tarihinde https://wearesocial.com/blog/2021/01/digital-2021-the-latest-insights-into-the-state-of-digital. adresinden erişildi.
• Kozan, E. H. (2019) Fazla kilolu ve obez olan ve olmayan erişkin kadınların beslenme okuryazarlığı ve etkileyen faktörler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Krause, C., Sommerhalder, K., Beer-Borst, S., ve Abel, T. (2018). Just a subtle difference? Findings from a systematic review on definitions of nutrition literacy and food literacy. Health Promotion International, 33(3), 378-389.
• Li, J., Tang, J., Liu, X., ve Ma, L. (2019). How do users adopt health information from social media? The narrative paradigm perspective. Health Information Management Journal, 48(3), 116-126.
• Meriç, E. (2020) Sosyal medyada gıda ve beslenme okuryazarlığı ve yanlış bilgi sorunu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kadir Has Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (2016). Food literacy: How do communications and marketing impact consumer knowledge, skills, and behavior? Workshop summary. National Academies Press, Washington DC.
• Ndahura, N. B. (2012) Nutrition literacy status of adolescent students in Kampala district, Uganda. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Osla and Akershus University Collage of Applied Sciences Faculty of Health Sciences, Norveç.
• Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, 15(3), 259-267.
• Özdenk Demir, G. (2021). Geç dönem adolesanların gıda ve beslenme okuryazarlığı düzeylerini saptamaya yönelik yeni bir ölçek geliştirme: gıda ve beslenme okuryazarlığı ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. T.C. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Pereira de Araújo, T., Moraes, M. D., Afonso, C., ve Rodrigues, S. (2021). Food and nutrition literacy: an education booklet and video on ultra-processed food. European Journal of Public Health, 31(Supplement_3), ckab164-221.
• Pew Research Center. (2014). The social life of health information. 22 Nisan 2022 tarihinde https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/01/15/the-social-life-of-healthinformation/ adresinden erişilmiştir.
• Ramachandran, D., Kite, J., Vassallo, A. J., Chau, J. Y., Partridge, S., Freeman, B., ve Gill, T. (2018). Food trends and popular nutrition advice online-implications for public health. Online Journal of Public Health Informatics, 10(2),1-14.
• Shanmugaraj, B., Siriwattananon, K., Wangkanont, K., ve Phoolcharoen, W. (2020). Perspectives on monoclonal antibody therapy as potential therapeutic intervention for Coronavirus disease-19 (COVID-19). Asian Pacific Journal of Allergy and Immunology, 38(1), 10-18.
• Shimizu, K. (2020). 2019-nCoV, fake news, and racism. The Lancet, 395(10225), 685-686.
• Sipahi, S., ve Demirel, B. (2021). Sosyal Medyadaki Beslenme ile İlgili Paylaşımların Yetişkin Bireylerin Yeme Tutum ve Davranışlarına Etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 49(1), 57-66.
• T.C Sağlık Bakanlığı COVID-19 Bilgilendirme Platformu. (2020). Covid-19 nedir? 11 Şubat 2022 tarihinde https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html adresinden erişilmiştir.
• Türkiye Diyetisyenler Derneği (TDD) (2020). Covid-19 beslenme önerileri. 11 Mart 2022 tarihinde http://www.tdd.org.tr/index.php/duyurular/69-covid-19-beslenme-onerileri adresinden erişildi.
• Ündey, E. (2019). Tip 2 diyabetes mellitus tanılı 18-64 yaş arası yetişkinlerde beslenme okuryazarlığı ve öz etkililiğin diyabet öz bakım aktivitelerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Vettori, V., Lorini, C., Milani, C., ve Bonaccorsi, G. (2019). Towards the implementation of a conceptual framework of food and nutrition literacy: Providing healthy eating for the population. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(24), 5041.
• Wang, D., Hu, B., Hu, C., Zhu, F., Liu, X., Zhang, J., ... ve Peng, Z. (2020). Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus–infected pneumonia in Wuhan, China. Jama, 323(11), 1061-1069.
• World Health Organization (WHO). (2020). Listings of WHO’s response to COVID-19. 11 Mart 2022 tarihinde https://www.who.int/news/item/29-06-2020-covidtimeline adresinden erişildi.
• World Health Organization (WHO). (2022). WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard. 11 Mart 2022 tarihinde https://covid19.who.int/ adresinden erişildi.
• Yang, S. C., Luo, Y. F., ve Chiang, C. H. (2019). Electronic health literacy and dietary behaviors in Taiwanese college students: cross-sectional study. Journal of Medical Internet Research, 21(11), e13140.
• Yıldırım, M., Kızıltan, G. ve Akçil Ok, M. (2021). Beslenme okuryazarlığı nedir? Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi (BÜSBİD), 6 (Özel Sayı), 01-13.
• Yuen, E. Y., Thomson, M., ve Gardiner, H. (2018). Measuring nutrition and food literacy in adults: A systematic review and appraisal of existing measurement tools. HLRP: Health Literacy Research and Practice, 2(3), e134-e160.
• Zarocostas, J. (2020). How to fight an infodemic. Lancet, 395(10225), 676.
• Zhu, N., Zhang, D., Wang, W., Li, X., Yang, B., Song, J., ... ve Tan, W. (2020). China Novel Coronavirus Investigating and Research Team. A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. The New England Journal of Medicine, 382(8), 727-733.