DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDE TANIMLAMA VE TANIKLAMA YANLIŞLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 4, 55 - 70, 15.09.2019

Ferdi Güzel

Öz

Derleme
Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığı alanındaki en kapsamlı ve en
önemli çalışmadır. Fakat sözlükçülük ilkeleri açısından ele alındığında bu
önemli çalışmada çok büyük yanlışlar göze çarpmaktadır. Çalışmadaki en önemli
sorun madde başlarının düzenlenmesidir. Aynı kelimenin çeşitli ses olayları ile
ortaya çıkmış değişik biçimlerini farklı maddede ele almak veya farklı
kaynaklardan gelen kelimeleri ses aynılığı sebebi ile aynı maddede ele almak
göze çarpan en önemli yanlışlardır. Tanımlama ve tanıklama açısından
bakıldığında da Derleme Sözlüğü’nde birçok yanlış dikkat çekmektedir. Bazı
maddelerdeki tanımların yetersiz olduğu, birçok madde başının çok genel bir
ifade ile açıklandığı, bazı maddelerde de anlam belirsizliğinin söz konusu
olduğu görülmektedir. Bazı örneklerde madde başındaki kelimenin tanıklamada
aynen yer almaması da önemli bir sorundur. Bu tür örneklerde madde başındaki
kelimenin gramer kategorisi tanıklamada değişmekte dolayısıyla tanımlama ile
tanıklama uyuşmamaktadır. Ayrıca tanıklamaların önemli bir kısmının madde
başının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak nitelikte olmadığı da göze
çarpmaktadır. Ağız araştırmaları sahasındaki en önemli çalışma olan Derleme
Sözlüğü’nün yeniden düzenlenmesi bir zorunluluktur. Yeniden düzenlenmiş,
derlenen yeni malzemeler ile zenginleştirilmiş Derleme Sözlüğü, hem güvenirlik
hem de kullanılabilirlik açısından daha iyi bir sözlük olacaktır.

0000-0002-5601-5661

Anahtar Kelimeler

sözlük bilimi, Derleme Sözlüğü, tanımlama

Kaynakça

• Abik, A. D. (2010). “Derleme Sözlüğü’nde Madde Birleştirme Önerileri ve Bu Maddeler Üzerine Değerlendirmeler”. Türk Dilleri Araştırmaları, 20, 7-34.
• Akalın, Ş. H. (2008). “Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü Sanal Ortamda”, Türk Dili, 676, 303-315.
• Akalın, Ş. H. (2010a). “Sözlük Bilimi ve Sözlükçülük”. Türk Dili, 698, 162-169.
• Akalın, Ş. H. (2010b). “Sözlüğün Tarihi”. Türk Dili, 699, 268-279.
• Akar, A. (2009a). “Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -I” . Turkish Studies, 4/4, 1-11.
• Akar, A. (2009b). “Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -II”. Turkish Studies, 4/8, 216-224.
• Aksan, D. (1972). “Bir Sözlük [Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VI., G Harfi]”. Türk Dili, 254, 224-226.
• Aksan, D. (1998). “Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük”. Kebikeç, 6, 115-118.
• Aksan, D. (1998). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) 3. Cilt. Ankara:TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1988). Türkçede Benzerlik Sıfatları. TDAY-B 1957, 13-27.
• Basatemur, A. (2013). Sözlükbirimlerin Tanımlanması Bağlamında Türkçe Sözlüklerin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Boz, E. (2011a). “Sözlük Birimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış”. Sözlük Bilimi Yazıları. Ankara: Gazi Kitabevi. 43-56.
• Boz, E. (2011b). “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”. Sözlük Bilimi Yazıları. Ankara: Gazi Kitabevi. 195-228.
• Boz, E. (2014). “Ağız Sözlüklerinde Sözlükbirimlerin İçerik Planı Üzerine Öneriler”. Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi. 95-102.
• Buran, A. (2008a). “Konuşma Dili-Yazı Dili İlişkileri ve Cumhuriyet Devrinde Yazı Dilinin Ağızlardan Aldığı Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme”. Makaleler. (Haz. E. Alkaya, S. K. Yalçın ve M. Şengül). Ankara: Turkish Studies Publication. 206-228.
• Buran, A. - İlhan, N. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Büyükakkaş, A. (2009). “Türkiye Türkçesi Ağız Sözlükleri Üzerine Bir Deneme”. Turkish Studies, 4/4, 184-195.
• Canpolat, M. (1964). “Derleme Sözlüğü I: Türk Dil Kurumu Yayınları, sayı: 211, LVI+444 s., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1963”. Türkoloji Dergisi, 1, 183-186.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Demir, N. (1999). “Ağız Sözlükçülüğü”. Kebikeç, 7-8, 67-75.
• Demir, N. (2000). “Derleme Sözlüğü’nde Şimdiki Zamanla İlgili Veriler”. İlmi Araştırmalar, 10, 19-27.
• Demir, N. (2009). “Ağız Dokümantasyonu Niçin Gereklidir?”. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008, Şanlıurfa). Ankara: TDK Yayınları. 183-192.
• Demir, N. - Eker, S. (2011). “Ankara Ağızları Sözlüğü Örneğinde Ağız Sözlükçülüğü Hakkında Bazı Tespitler”. TDAY-B 2010-II, 91-102.
• Erdem, M. D. (2013). “Ağız Sözlükçülüğü Üzerine”. Turkish Studies, 8/13, 95-102.
• Eren, H. (1962). “Anadolu’da Kafkasya Türkleri”. TDAY-B 1961, 319-357.
• Eren, H. (1988). “Sırça Köşkte… (Başlangıç)”. Türk Dili, 442, 188-207.
• Eren, H. (1990). “Sırça Köşkte… I”. Türk Dili, 457-458, 1-68.
• Eren, H. (1992). “Sırça Köşkte… II”. Türk Dili, 489, 161-213.
• Eren, H. (1993). “Sırça Köşkte… III”. Türk Dili, 499, 1-82.
• Eren, H. (1995). “Sırça Köşkte… IV”. Türk Dili, 517, 26-62.
• Gökter, B. (2010). Sözlükbilim Temelinde Türkiye’de Ağız Sözlükçülüğü. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Gülensoy, T. - Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gümüşatam, G. (2009), “Kıbrıs Ağzı Üzerine Hazırlanan Sözlükler ve BuSözlüklerdeki Yöntem Sorunları”. Turkish Studies, 4/4, 481-504.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Sözlükçülük Geleneği ve Türk DiliSözlükleri. Elazığ: Manas Yayınları.
• İlhan, N. (2009). “Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri”. Turkish Studies, 4/4, 534-554.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kırlı, A. (1999). Ula ve Yöresi Ağızları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Kocaman, A. (1998). “Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük”. Kebikeç, 6, 111-113.
• Koraş, H. (2009). “Derleme Sözlüğü’nün Yeniden Düzenlenmesi ve Yeniden Söz Derlenmesi Hakkında”. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008, Şanlıurfa). Ankara: TDK Yayınları. 459-466.
• Korkmaz, Z. (2000). “Türkiye’de Ağız Sözlükleri”. Türk Dili, 583, 7-14.
• Nakib, B. (2004). Antakya Ağzı Dilbilgisi ve Folklor. Antakya: Hatay Folklor Araştırmaları Yayınları.
• Ölmez, M. (2006). “Türkiye’deki Ağız Çalışmalarının Sözlükleri ve İlk Ağız Sözlükleri”. Türk Dilleri Araştırmaları, 16, 205-210.
• Ölmez, M. (2009). “Türkiye’deki Ağız Çalışmaları ve Dizin Bölümleri”. Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 223-304.
• Ölmez, M. (2010). “Anadolu Ağızları Sözlüğü’ne Ekler Projesi ve 2006’daki Durumu”. Türk Dilleri Araştırmaları, 20, 187-192.
• Özmen, M. (2009). “Bitki Adları Sözlüğü ve Bitki Adlarının Derlenmesi İle İlgili Sorunlar Üzerine.” Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008, Şanlıurfa). Ankara: TDK Yayınları. 559-564.
• Özmen, M. (2010). “Ağızlardan Söz Derleme Çalışmaları ve Derlemelerle İlgili Sorunlar”. Türk Dilleri Araştırmaları, 20, 203-212.
• Starostin, S. - Dybo, A. - Mudrak, O. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Language. Leiden-Boston: Brill.
• TDK (1963-1982). Derleme Sözlüğü I-XII. Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. - Ölmez, M. - Ceylan, E. - Ölmez, Z. - Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tezcan, S. (1991). “Türk Dil Kurumu yağma Hasan’ın böreği mi oldu?”. Çağdaş Türk Dili, 40, 149-156.
• Toklu, M. O. (2009). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Toparlı, R. - Vural, H. - Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Tor, G. (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. İstanbul: Kebikeç Yayınları.