Hîkayenuştoxîya Modern Ê Zazakî de Dewreyê Vîyartişî

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 17, 69 - 93, 25.06.2023

Haci İbrahim Aytekin , İlyas Akman

https://doi.org/10.56491/buydd.1291590

Öz

Geçiş dönemi inanışları ve bu minvalde ortaya çıkmış olan ritüeller, halk biliminde önemli bir yer tutar. Genel kabule göre insan hayatının üç önemli evresi vardır: Doğum, evlenme ve ölüm. Erkek çocukları için sünnet dönemi de bir diğer önemli evre olarak kabul edilir. Bu dönemlerde insanların yaşamı bir formdan başka bir forma evrilir. Bu dönemlere dair çok fazla halk inanışı ve bu inanışlar ekseninde vücut bulan ritüeller vardır. Zaza toplumunda da bu eksenli inanış ve ritüeller vardır ve yazarlar eserlerinde bunlara yer verirler. Örneğin modern Zaza hikâyeciliğinde doğum, evlenme, ölüm, sünnet eksenli halk inanışlarına ve ritüellere yer veren birçok hikâye mevcuttur. Bir insan sadece bu hikâyeleri okuyarak dahi Zaza toplumuna dair birçok bilgi elde edebilir. Bu makalede bu inanış ve ritüeller ayrıntısıyla ortaya konulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Zaza edebiyatı, folklor, geçiş dönemleri

Kaynakça

• Akman, İ. (2020). “Romanê Pîltane: Edebîyat, Bawerî, Vateyê Se Serranî”, Doru, M.N. û Gökdağ, K. (Ed). Kavramlar ve Kuramlar -Dil Bilimleri- içinde (365-376). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları
• Aldatmaz, N. G. (2013). Pîyê Mi Kemane Cinitêne. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Aldatmaz, N. G. (2014). Folklorê Kirmancan Ser o. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Asmîn, Ş. (2013). Zeman Sey Fekê Kardî Bî. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Astare, K. (1994). Cer Hard Cor Asmen. Stenbol: Weşanê Doz.
• Ataseven, A. (2005). Tarih Boyunca Sünnet. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ayyıldız, Z. (2014). Hersê Zerri. Şanlıurfa: Elif Matbaası.
• Canşad, M. (2014). Xafilbela. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Çem, M. (2019). Hewnê Newroze. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Çîçek, A. A. (2010). Teberik. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Çîçek, A. A. (2014). Lêl. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Çîçek, A. A. (2020). Xof. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Çiya, S. (2016). Meberbe Bıraê Mı. İstanbul: Dersim Yayınları.
• Çiya, S. (2020). Hirê Kıtabi. İstanbul: Neşırxaneyê Vir.
• Dalcı, O. S. (1976). İslamda Sünnet ve Merasimler. İstanbul: Şelale Yayınları.
• Demîrel, L. (2014). Vîndîbîyaye. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Dêrsim, H. D. (2014). Estareyê Asmên Ma. Îstanbul: Aram Yayınevi.
• Eroğlu, A. H. (2017). “Geçiş Dönemleri ile İlgili İnanışlar”, D. Arık û A. H. Eroğlu (Ed.). Halk İnanışları El Kitabı içinde (258-279). Ankara: Grafiker Yayınları
• Ersoz, U. F. (2013). Berenge. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Hesqera, E. (2021). Merhebaya Nîmeyê Şewe. Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Kalafat, Y. (2009). İslamiyet ve Türk Halk İnançları. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2012). Türk Halk Kültüründe Zazalar. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kalafat, Y. û Abdurrezzak, A O. (2020). Mitostrateji-4- Anadolu Türk Halk Kesimlerinden İnanç Örnekleri. İstanbul: Aktif Yayınları.
• Karakaş, H. (2016). Rêça Binbareke. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Karakaş, H. (2019). Hîrê Nameyî. Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Karakaş, R. (2020). Güneydoğu Anadolu Halk İnanışları (Dicle Bölümü). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kurij, S. (2013). Grev. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Kutsal Kitap Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). (2002). (2. basım) tede Yaratılış r: 17-18. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları
• Lezgîn, R. (2015). Halîn. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Lezgîn, R. (2018). Ez Gule Ra Hes Kena. Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Lezgîn, R. (2019). Binê Dara Valêre De. Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Mergarıji, H. (1996). Budalaê Gırşi. İstanbul: Pirevi Yayıncılık.
• Mirza, Y. (2013). Havalé Roza Tenge. Estemol: Analiz Basım Yayın.
• Nêşite, M. (2012). Çakêto Sipî. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Nişanyan, S. (2018). Nişanyan Sözlük- Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. İstanbul: Liber Plus Yayınları.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halk Bilimi. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamukçu, F. (2020). Welato Şirın. İstanbul: Neşırxaneyê Vir.
• Şare, Y. (2017). Dez. Estemol: nasAjans Yayınları.
• Tekîn, E. (2013). Sewdaya Belekine. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.
• Tirmizî, E.Î.M.Î. (1992) Sünen I-V tede “Cenâʾiz” 70. (C.Ç). Çağrı Yayınları
• Topaç, B. (2020). Menewşî. Îstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Toprak, S. (2006). Münker ve Nekir, TDV İslam Ansiklopedisi tede (c. 32, 14-15). İstanbul: TDV Yayınları.
• Turan, A. (2015). Yezîdîler Tarihçeleri Coğrafi Dağılımları Örf ve Adetleri. Ankara: Hitabevi Yayınları.
• Yılmaz, E. (2014). Ti Dejêko Bêwayîr Î. İstanbul: Weşanên Tevn.
• Yildiz, P. (2021). Hîkayeyê Hewn û Hişyarî. Îstanbul: Weşanên Avesta.