The Place of Libraries in the Housing Development Administration (TOKİ) Urban Transformation Practices in Turkey

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 163 - 179, 30.06.2022

Fatma Nur Köse Mehmet Ali Akkaya

https://doi.org/10.33721/by.1039255

Öz

Cities are a part of communal and social life. Since the earlier times that they were formed, they have reached their present forms through the influences of social processes and variables. Especially the Industrial Revolution has become the starting point of many social, cultural, and societal changes in cities. After the industrial revolution, the relationship between the city and people has made progress. In addition, urbanization and being urban have gained importance. In Turkey, since the 1950s, with domestic migration movements, the population started to concentrate in the cities, and urbanization accelerated. Cities have turned into complex and dynamic systems that directly affect every aspect of life. As a result of urbanization, the increase in technical and socio-cultural problems such as housing, infrastructure, and transportation in cities has prompted urban transformation. In this sense, the concept of urban transformation has gained importance day by day. Social reinforcement areas, which are the most important elements to solve cities' cultural and social problems, have not critical importance in urban transformation applications. Libraries, the most common socially known information center, are located within the social reinforcement areas. Libraries prevent social and cultural harmony in urban life and ensure the adoption of a distinct urban culture. Libraries, which make it easier to be an urbanite and adapt to the city with their services, are not considered in urban transformation projects. This situation, which also shapes the study's hypothesis, is the starting point of the research. This study aims to reveal the share of libraries as a social reinforcement area in urban transformation projects in Turkey. In line with this, the official information shared with the public by Housing Development Administration (TOKİ), the planner and executive of urban transformation projects in the country, was taken into account, and urban transformation projects were examined. According to the data obtained, there are certain applications for urban transformation applications (in total, 3,387) in Turkey that include social reinforcement areas (42.60%). The share of libraries in these projects as a social reinforcement element (1.09%) is not at an acceptable level. Turkey is one of the countries where the most intensive urban transformation application is carried out globally. However, the figures and details obtained within the scope of the research show that social reinforcement areas, especially libraries, are not given much importance in urban transformation projects. The study will be successful when it draws attention to this problem and is considered as a solution.

Anahtar Kelimeler

Urban Culture, Library, Housing Development Administration (TOKI)

Türkiye’de Toplu Konut İdaresi (TOKİ) Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Kütüphanelerin Yeri

Öz

Toplumsal ve sosyal yaşamın bir parçası olan kentler, oluştukları andan itibaren toplumsal süreç ve değişkenlerini etkileyen ve onlardan en çok etkilenen unsurlardan biri olarak günümüzdeki formlarına ulaşmıştır. Özellikle Endüstri Devrimi, kentlerde sosyal, kültürel ve toplumsal birçok değişikliğin çıkış noktası olmuştur. Yaşanan değişim ise kent ve insan ilişkisini farklılaştırmış, kentleşme ve kentli olmak toplumsal yaşamın genel yönelime dönüşmüştür. Türkiye özelinde 1950’li yıllardan itibaren iç göç hareketleri ile birlikte nüfus kentlerde yoğunlaşmaya başlamış kentleşme hız kazanmış, kentler yaşamın her yönü üzerinde doğrudan etkili karmaşık ve dinamik sistemler haline dönüşmüşlerdir. Kentleşmenin hız kazanması ve kentlerde artan konut, alt yapı, ulaşım gibi teknik ve sosyo-kültürel problemler, kentsel dönüşüm kavramının ortaya çıkmasına ve önem kazanmasına neden olmuştur. Kentsel dönüşüm uygulamalarında gereken önemi bulamamış olmasına rağmen, kentlerin kültürel ve sosyal sorunlarını çözüme kavuşturacak en önemli unsurlardan biri de sosyal donatı alanlarıdır. Bilgi merkezlerinin en yaygın ve toplumsal anlamda en bilinen türü olan kütüphaneler, sosyal donatı alanlarının içerisinde yer almaktadır. Kent yaşamında, toplumsal ve kültürel uyum probleminin önüne geçerek ortak bir kent kültürünün benimsenmesini, sundukları hizmetlerle kentli olmayı ve kente uyum sağlamayı kolaylaştıran kütüphaneler kentsel dönüşüm projelerinde yeterince dikkate alınmamaktadır. Aynı zamanda çalışmanın hipotezini de oluşturan bu tablo, araştırmanın da çıkış noktasıdır. Bu çalışmada, Türkiye’de kentsel dönüşüm projelerinde sosyal donatı alanı olarak kütüphanelerin uygulama içerisindeki payının ortaya konması amaçlanmıştır. Söz konusu amaç doğrultusunda, ülkemizde kentsel dönüşüm projelerinin planlayıcısı ve yürütücüsü konumunda olan Toplu Konut İdaresi (TOKİ)’nin kamuoyu ile paylaştığı resmi bilgiler dikkate alınmış ve kentsel dönüşüm projeleri incelenmiştir. İncelemelerin ayrıntısı için veri ve belge analizinden yararlanılmıştır. Elde edilen verilere göre, Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında (toplam 3.387 uygulama) sosyal donatı alanlarına yer verilse dâhi (%42,60), sosyal donatı unsuru olarak kütüphanelerin kentsel dönüşüm projeleri içerisindeki payı (%1,09) kabul edilebilir düzeyde değildir. Dünyada en yoğun kentsel dönüşüm uygulamasının yürütüldüğü ülkelerden biri olmamıza karşın, araştırma kapsamında elde edilen rakamlar ve ayrıntıları, dönüşüm uygulamalarında sosyal donatı alanlarının, özellikle de kütüphanelerin çok akla getirilmediğini ortaya koymaktadır. Sürecin tüm paydaşlarına çok yönlü sorumluluklarını anımsatmayı arzulayan çalışma, bu soruna dikkat çektiği ve sorunun çözümüne katkı sağladığı ölçüde başarılı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toplu Konut İdaresi (TOKİ), Kent Kültürü, Kütüphane

Kaynakça

• Akkar, M. Z. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine Batı’daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. TMMOB Şehir Plancıları Odası Planlama Dergisi, (2), 29-38.
• Akkaya, M. A. (2020). Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında bilgi merkezleri: yeni bir fırsat mı yoksa tehdit mi?. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 120-134.
• Akkaya, M. A. ve Polat, C. (2020). Kent kültür ve geleneği ile değerlerinin oluşumu ve aktarımında halk kütüphanelerinin yeri ve önemi: Niceliksel verilerle İzmir örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 110-137.
• Alparslan, H. İ. ve Tüter, A. (2016). Kentsel dönüşüm sürecinde TOKİ uygulamaları ve halkın algılarına göre değerlendirilmesi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 11-44.
• DAP. (2000). Doğu Anadolu projesi ana planı. http://www.dap.gov.tr/IMG_CATALOG/dosya/ana-plan.pdf
• Görgülü, Z. (2009). Kentsel dönüşüm ve ülkemiz, 1. İzmir Kent Sempozyum Bildirileri içinde (ss.769-780). Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odası Birliği http://www.tmmobizmir.org/wp-content/uploads/2014/05/200872.pdf
• Gün, A, Pak, B. ve Demir, Y. (2021). Responding to the urban transformation challenges in Turkey: A participatory design model for Istanbul. International Journal of Urban Sustainable Development, 13(1), 32-55.
• Hayta, Y. (2016). Kent kültürü ve değişen kent kavramı. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5(2), 165-184.
• Koçak, H. (2011). Kent-kültür ilişkisi bağlamında Türkiye’de değişen ve dönüşen kentler. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6 (2) , 259-269.
• Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği (2014). Resmî Gazete Tarihi: 14.06.2014 Resmî Gazete Sayısı: 29030. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19788&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Nılă Stratone, M. C. (2019). The urbanization of rural communities, between the social need and the urban culture ınvasion. Romanian Review of Social Sciences, 9(17), 47–57.
• Odabaş, H., Akkaya, M. A. ve Polat, C. (2020). Kent kültürü ve yaşamında yenilikçi kütüphaneler ve kütüphane hizmetleri, Arşiv Dünyası, 7(1), 26-44.
• Skot‐Hansen, D., Hvenegaard Rasmussen, C. ve Jochumsen, H. (2013). The role of public libraries in culture‐led urban regeneration, New Library World, 114 (1/2), 7-19. https://doi.org/10.1108/03074801311291929
• Tekeli, İ. (2011). Kent, kentli hakları, kentleşme ve kentsel dönüşüm yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekkanat, S. S. ve Türkmen, S. N. (2018). Tarih boyunca kent formlarının biçimlenişi üzerine bir inceleme. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 107-124.
• Toplu Konut İdaresi Başkanlığı [TOKİ] (2022). Sosyal donatılar. https://www.toki.gov.tr/sosyal-donatilar
• Toplu Konut İdaresi Kaynaklarının Kullanım Şekline İlişkin Yönetmelik (2002). Resmî Gazete Tarihi: 18.04.2002 Resmî Gazete Sayısı: 24730. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.20023888.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2021). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210
• Yavaş, Y. (2002). Kent planlamadan sosyal donatı alanı kavramı ve kütüphanelerin tasarım ilkeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yazar, A. (2015). Kent kültürü ve kimliğine tarihsel ve kuramsal bakış. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3),117-144.
• Yılmaz, E. ve Çitçi, S. (2011). Kentlerin ortaya çıkışı ve sosyo-politik açıdan Türkiye’de kentleşme dönemleri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 252-267.
• Yılmaz, S. (2015). Kentsel dönüşüm projelerinin yaşam kalitesine etkisi: İstanbul Karaköy Salıpazarı örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.