Çeşitli Değişkenlerin Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı Düzeyleri Üzerine Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 146 - 178, 30.06.2023

Tubanur Büyükçolpan , Bülent Yılmaz

https://doi.org/10.33721/by.1288896

Öz

Günümüzün bilgi toplumu, bilgi gereksinimini tanımlayabilen, doğru arama stratejileri geliştirip bilgiye ulaşabilen, eriştiği bilgiye eleştirel yaklaşabilen ve bilgiyi düzenleyebilen, bilgiyi eleştirel düşünme ve sorun çözmede kullanabilen bireylere ihtiyaç duymaktadır. Temel düzey eğitim ile başlayan bu beceri hayat boyu öğrenme ile devam etmektedir. Öğretmenler ve kütüphaneler bu becerilerin kazandırılmasındaki en önemli iki unsurdur. Öğretmenlerin insan yetiştirme görevi ve kütüphanelerin eğitime destek olma misyonu bilgi okuryazarlığı becerileri başta olmak üzere 21. yüzyıl becerilerinin bireylere kazandırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla, öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesinin gerekliliği açıktır. Araştırmanın temel amacı, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi dördüncü sınıf öğrencilerinin bilgi okuryazarlığı düzeylerini belirleyerek, bu düzeyin cinsiyet, bölüm, kütüphane kullanım durumları (kütüphaneden yararlanma sıklığı ve biçimi, kullanılan kaynak türü, kütüphanelerin eğitime katkısı hakkındaki görüşler, üniversite kütüphanesinin bilgi okuryazaığı becerisi edinmedeki katkısı hakkında görüşler ve üniversite kütüphanesinden memnuniyet durumu) gibi değişkenlere göre nasıl değiştiğini ölçmektir. Araştırmada nicel yaklaşım benimsenmiştir. Betimleme yönteminden yararlanılan bu çalışmada, veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesinin yedi bölümünden toplam 369 katılımcı oluşturmaktadır. İstatistiksel analizler IBM SPSS Statistics 27.0 programında yapılmıştır. Söz konusu öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı düzeylerinin eleştirel düşünme ve kaynak gösterme becerisi, bilgiyi etik kullanma becerisi, bilgi teknolojilerini kullanma ve bilgiyi sunma becerisi kategorilerinde ve bilgi okuryazarlığı ölçeği kapsamında düşük olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonunda, öğretmen adaylarının kütüphane kullanma şekli ve sıklığı, tercih ettikleri kaynak biçimi, kütüphane eğitimlerinden yararlanma durumları gibi hususların bilgi okuryazarlığı düzeyleri üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi Okuryazarlığı, Kütüphane, Öğretmen Eğitimi

The Effects of Teacher Candidates’ Library Usage Status on Their Information Literacy Levels

Öz

Today’s information societies need individuals who can define information needs, develop correct search strategies and access information, approach and organize information critically, and use information in critical thinking and problem solving. This skill, which starts with basic education, continues with lifelong learning. Teachers and libraries are the two most important elements in gaining these skills. The responsibility of teachers to educate people and the mission of libraries to support education play a very important role in helping individuals acquire 21st century skills, particularly information literacy skills. Therefore, the necessity of developing information literacy skills of teachers and teacher candidates is obvious. The main purpose of the research is to determine the information literacy levels of the fourth year students of Hacettepe University Faculty of Education and to measure how this level changes according to gender, department and library usage status such as the frequency and format of using the library, the type of resource used, opinions about the contribution of libraries to education, opinions about the contribution of the university library to acquiring information literacy skills, and satisfaction with the university library. A quantitative approach was adopted in the research. In this study, which used the descriptive method, a questionnaire was used as a data collection technique. The sample of the study consists of a total of 369 participants from seven departments of Hacettepe University Faculty of Education. Statistical analyzes were made in IBM SPSS Statistics 27.0 program. It has been determined that the information literacy levels of the said pre-service teachers are low in the categories of critical thinking and citing resources, the ability to use information ethically, the ability to use information technologies and the ability to present information, and within the scope of information literacy scale. At the end of the research, it was concluded that the way and frequency of use of the library by the pre-service teachers, the type of resource they preferred, the use of library trainings were effective on their information literacy levels.

Anahtar Kelimeler

Information Literacy, Library, Teacher Education

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2011). Bilgi okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 15-28.
• Adıgüzel, A. (2014). Öğretmen adaylarının öğrenmeye ilişkin tutumları ile bilgi okuryazarlık becerileri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 4(7), 14-24.
• Akkoyunlu, B. ve Kurbanoğlu, S. (2002). Öğretmenlere bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması üzerine bir çalışma, Türk Kütüphaneciliği, 16(2), 128-138.
• Akkoyunlu, B. ve Kurbanoğlu, S. (2004). Öğretmenlerin bilgi okuryazarlığı öz-yeterlik inancı üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(20), 11-20.
• Akkoyunlu, B. ve Yılmaz, M. (2005). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık düzeyleri ile İnternet kullanım sıklıkları ve internet kullanım amaçları. Eurasian Journal of Educational Research, 19, 1-14.
• Aldemir, A. (2004). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı düzeyleri üzerine bir araştırma: Sakarya üniversitesi örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Aldemir, A. (2007). Bilgiye erişimde yeni yaklaşım: bilgi okuryazarlığı. Adile Günden Anısına Armağan: ÜNAK'03 Bildiriler, Bilgiye Erişimde Değişen Yollar ve II. Tıbbi Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 271-281) (ed. A. Yıldızeli ve H. K. Bahşişoğlu) 25-26 Eylül 2003, ÜNAK. ISBN:978-975-95295-5-0.
• Bakırcı, H. ve Günbatar, M.S. (2017). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık düzeyleri ile bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutumları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 543-563.
• Baran, B. ve Ata, F. (2014). An investigation of university students’ information literacy self-efficacy perceptions by using decision tree method. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 47(2) , 137-160. doi: 10.1501/Egifak_0000001341
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32, 470-483.
• Dağhan, G., Kibar, N. P., Çetin, M. N., Telli, E. ve Akkoyunlu, B. (2017). Bilişim teknolojileri öğretmen adaylarının bakış açısından 21. yüzyıl öğrenen ve öğretmen özellikleri. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 7(2), 215-235.
• Dedebali, N. C., Daşdemir, İ. ve Şan, S. (2019). Öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlığı ile bilgi okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 595-630.
• Dombaycı, M. A. ve Ercan, O. (2017) Öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeyleri ve bilimsel araştırmaya yönelik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1265-1284.
• Gömleksiz, M. N., Kan, A. Ü. ve Bozpolat, E. (2013). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığına ilişkin görüşleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 5(18), 71-87.
• Gömleksiz, M. N. ve Öner, Ü. (2011). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı becerilerindeki zorlanma düzeyleri. Education Sciences, 6(1), 119-138.
• Gürbüztürk, O. ve Koç, S. (2012). 21. Yüzyılda öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık becerilerinin değerlendirilmesi. Education Sciences, 7(1), 27-49.
• Gürdal, O. (2000). Yaşamboyu öğrenme etkinliği “enformasyon okuryazarlığı, Türk Kütüphaneciliği, 14(2), 176-187.
• Gürol, A., Altunbaş, S. ve Karaaslan, N. (2010). Öğretmen adaylarının öz yeterlik inançları ve epistemolojik inançları üzerine bir çalışma. Education Sciences, 5(3), 1395-1404.
• Güven, İ. (2014). Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı ve medya okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesi. Academia Accelerating the world's research, 9(2), 788-800.
• İzci, E. ve Koç, S. (2012). Öğretmen adaylarının yaşam boyu öğrenmeye ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 101-114.
• Kaptan, S. (1973). Bilimsel araştırma teknikleri. Rehber Yayınevi, Ankara.
• Kaya, S. ve Durmuş, A., (2008). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı ve araştırma yaparken interneti kullanma düzeyleri. . II. Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu, Sempozyum bildiriler kitabı içinde (ss. 778-786) (ed. E. Altun, M. M. İnceoğlu ve A. Ateş). 16-18 Nisan 2008, İzmir, Türkiye.
• Köğce, D., Özpınar, İ., Şahin, S. M. ve Yenmez, A. A. (2014). Öğretim elemanlarının 21. yüzyıl öğrenen standartları ve yaşam boyu öğrenmeye ilişkin görüşleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 185-213.
• Kurbanoğlu, S. ve Akkoyunlu, B. (2001). Öğrencilere bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 81-88.
• Kurbanoğlu, S. ve Akkoyunlu, B. (2002). Öğretmen adaylarına uygulanan bilgi okuryazarlığı programının etkililiği ve bilgi okuryazarlığı becerileri ile bilgisayar öz-yeterlik algısı arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 98-105.
• Odabaşı, Y. (1999). Anket yöntemi. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri içinde (ss. 81-89) (ed. A.A. Bir). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Önal, N. ve Çetin, O. (2014). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 1-30.
• Özel, N. (2013). Araştırma görevlilerine bilgi ve iletişim teknolojileri bağlamında bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Özel, N. (2014). Araştırma görevlilerinin bilgi okuryazarlığı becerileri ve eğitim gereksinimleri: Ankara Üniversitesi örneği, Bilgi Dünyası, 15(2), 253-283.
• Özel, N., (2016). Üniversite öğrencilerinin bilgi okuryazarlığı becerilerinin değerlendirilmesi: Ankara Üniversitesi örneği. Bilgi Dünyası, 17(2), 247-264.
• Öztürk, Ç. ve Kılıçaslan, H. (2008). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının bilgi okur-yazarlığı becerileri üzerine bir durum çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8 (2), 13-22.
• Polat, C. (2005a). Üniversitelerde kütüphane merkezli bilgi okuryazarliği programlarının geliştirilmesi: Hacettepe Üniversitesi örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Polat, C. (2005b). Üniversite öğrencilerinin bilgi okuryazarlığı becerilerindeki zorlanma düzeyleri üzerine bir araştırma. Türk Kütüphaneciliği, 19(4), 408-431.
• Polat, C. (2006). Bilgi çağında üniversite eğitimi için bir açılım: bilgi okuryazarlığı eğitimi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 26, 250-266.
• Sencer, M. ve Sencer, Y. (1978). Toplumsal araştırmalarda yöntembilim. Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara.
• Sevim, O. ve Kavak, A., (2020). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı becerilerindeki zorlanma düzeylerinin incelenmesi: Atatürk Üniversitesi Örneği. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68, 583-599.
• Şan, S., Daşdemir, İ. ve Dedebali, N. C. (2019). Öğretmen Adaylarının medya okuryazarlığı ile bilgi okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 595-630.
• Tabachnick, G.B. ve Fidell, L.S. (2013). Using multivariate statistics (6. bs.). London: Pearson.
• Tekin, N., Aslan, O., ve Yağız, D. (2016). Fen bilimleri öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeyleri ve eleştirel düşünme. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 23-50.
• Tuncer, M. ve Dikmen, M. (2018). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık öz-yeterlikleri ve mesleğe yönelik tutumları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 66, 310-325.
• Usluel, Y. K. (2006). Öğretmen adayları ve öğretmenlerin bilgi okuryazarlığı öz-yeterliklerinin karşılaştırılması. Eurasian Journal of Educational Research, 22, 223-243.
• Ünal, F. ve Er, H. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı düzeylerinin değerlendirilmesi. Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(41), 1059-1068.
• Yasa, H. D. (2018). Öğretmen adaylarının yaşam boyu öğrenme eğilimleri ile bilgi okuryazarlığı becerileri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
• Yenice, N., Yavaşoğlu, N., Tunç, G. A. ve Candarlı, F. (2019). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık düzeyleri ile bilimsel araştırmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 47, 77-95.
• Zan, B. U., (2019). Pedagojik formasyon sertifika programına kayıtlı öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığına ilişkin görüşleri. Journal of Human Sciences, 16(1), 55-89.