Kompulsif Satın Alma Ve Alışveriş Sonrası Pişmanlık İlişkisi: Bipolar Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 2, 120 - 132, 01.01.2024

İbrahim Doğan Arslan , Fatma Demirci Orel

Öz

Nedeni açıklanamayan, sürekli tekrarlayan takıntılı alışveriş kompulsif satın alma olgusunu ortaya çıkarmıştır. Kompulsif satın alma kontrolsüz, engellenemez bir alışveriş dürtüsüdür. Bipolar bozukluğu olan bireylerin de aynı zamanda kompulsif alıcılar olduğu ve daha çok dürtüsel olarak alışveriş yaptıkları bilinmektedir. Bu kişiler, depresif dönemlerinde aşırı alışveriş yapmakta ve böylelikle kendilerini daha iyi hissetmektedirler. Bipolar bozukluğu olan bireyler üzerinde gerçekleştirilen bu çalışmada, kompulsif satın alma davranışını tetikleyen dışsal faktörlerden kredi kartının kontrolsüz kullanımı ve reklamların kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi ile davranışın da satın alma sonrası pişmanlık üzerindeki etkisinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu çalışmada Adana ilinde bir hastanenin, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Polikliniğinde takip edilen Bipolar Bozukluk tanılı hastalar arasından çalışma için gönüllü olan 160 hastaya yüz yüze anket çalışması uygulanmıştır. Verilerin analizinde çoklu regresyon ve basit doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre; dışsal tetikleyicilerin kompulsif satın alma davranışı üzerinde, davranışın da alışveriş sonrası duygusal durum ile ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Bipolar bozukluk tanısı olan kişilerin kompulsif tüketim yaptıkları, bu tüketimin özellikle rasyonel olmayan kredi kartı kullanımından ve reklamlardan etkilendiği belirlenmiştir. Ayrıca kompulsif tüketim yapan bipolar bireylerin yaptıkları alışverişten üzüntü ve pişmanlık duydukları da gözlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Kompulsif Satın Alma, Bipolar Bozukluk, Kontrolsüz Kredi Kartı Kullanımı, Reklamlar, Satın Alma Sonrası Pişmanlık

Kaynakça

• Altunışık, R. ve Çallı, L. (2004). Plansız alışveriş ve hazcı tüketim davranışları üzerine bir araştırma: Satın alma karar sürecinde bilgi kullanımı. 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Eskişehir, 231-239.
• Black D.W. (2007). Compulsive buying disorder: a review of the evidence. CNS Spectrums, 12(2), 124-132.
• Bozkurt, A. ve Oral, E.T. (2015). Bipolar bozukluk tip-ıı tanı ve tedavi el kitabı. Ankara: Türk Psikiyatri Derneği Yayınları.
• Bushra, A. ve Bilal, A. (2014). The relationship of compulsive buying with consumer culture and post-purchase regret. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences, 8(3), 590-611.
• Cho, H., Kwan, J. ve Seo, H. (2008). Compulsive shopping in parkinson’s disease-a case report. Journal of Movement Disorders, 1(2), 97-100.
• Çakmak, A.Ç. ve Yurtsever, S. (2012). Kredi kartının plansız satın alma davranışına etkisi: Karabük üniversitesi akademik personeline yönelik bir uygulama. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(4), 45-72.
• Edwards, E.A. (1993). Development of a new scale for measuring compulsive buying behavior. Financial Counseling And Planning, 4, 67-84.
• Eroğlu, F. (2016). Kompulsif satın alma: kişisel faktörler, postmodern tüketim şekilleri ve reklama karşı tutumun rolüne yönelik bir araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 19(35) , 252-282.
• Faber, R.J. (1992). Money changes everything. Compulsive buying from a biopsychosocial perspective. American Behavioral Scientist, 35, 809-819.
• Faber, R.J., O’guinn, T.C. ve Krych, R. (1987). Compulsive consumption. Advances İn Consumer Research, 14 (1), 132-135.
• Faber, R.J. ve O'Guinn, T.C. (1988). Compulsive consumption and credit abuse. Journal of Consumer Policy, 11, 97–109.
• Faber, R.J. ve O'Guinn, T.C. (1992). A clinical screener for compulsive buying. Journal of Consumer Research, 19, 459-469.
• Faber, R.J. ve Vohs, K.D. (2004). To buy or not to buy?: Self-control and self-regulatory failure in purchase behavior. In R. F. Baumeister & K. D. Vohs (Eds.), Handbook of self-regulation: Research, theory, and applications (pp. 509-524). New York, The Guilford Press.
• Gardarsdottir, R.B., Dittmar, H. (2012). The relationship of materialism to debt and financial well-being: the case of Iceland's perceived prosperity. Journal of Economic Psychology 33(3), 471-481.
• Gaski, J.F. ve Etzel, M.J. (1986). The ındex of consumer sentiment toward marketing. Journal of Marketing, 50(3), 71-81.
• Girginer, N., Erken Çelik, A. ve Uçkun, N. (2008). Eskişehir Osmangazi üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencilerinin kredi kartı kullanımlarına yönelik bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 193-208. Guo, Z. ve Cai, Y. (2011). Exploring the antecedents of compulsive buying tendency among adolescents in china and thailand: a consumer socialization perspective. African Journal of Business Management, 5(2), 10198-10209.
• Hassay, D.N. ve Smith, M.C. (1996). Compulsive buying: an examination of the consumption motive. Psychology and Marketing, 13(8), 741-752. Işık, E. (2013). Çocuk, ergen, erişkin ve yaşlılarda depresif ve bipolar bozukluklar. Rota Tıp Kitabevi, İstanbul.
• Karaboğa, K. ve Eroğlu Pektaş, G. (2020). Kompulsif satın alma davranış düzey ve biçimlerinin belirlenmesi üzerine kuşaklar arası deneyimsel bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), 155-172.
• Karahan, M. O. ve Söylemez, C. (2019). Tüketicilerin kompulsif satın alma davranışını etkileyen faktörler: Bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(11), 1961-1975.
• Kellett, S. ve Bolton, J.V. (2009). Compulsive buying: a cognitive-behavioural model. Clinical Psychology and Psychotherapy, 16(2), 83-99.
• Koran, L.M., Faber, R.J., Aboujaoude, E., Large, M. ve Serpe, R.T. (2006). Estimated prevalence of compulsive buying behaviour in the U.S. The American Journal Of Psychiatry, 10, 1806-1812.
• Korkmaz Devrani, T. (2018). Durumsal benlik saygısının reklam izleme ile kompulsif satın alma ilişkisindeki düzenleyici etkisi. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 4(5), 118-133.
• Korur, M.G. ve Kimzan, H.S. (2016). Kompulsif satın alma eğilimi ve alışveriş sonrası pişmanlık ilişkisinde kontrolsüz kredi kartı kullanımın rolü: AVM müşterileri üzerine bir araştırma. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 8(1), 43-71.
• Kukar-Kinney, M., Scheinbaum, A.C. ve Schaefers, T. (2016). Compulsive buying in online daily deal settings: an investigation of motivations and contextual elements. Journal of Business Research, 69(2), 691-699.
• Lee, S.H., Lennon, S.J. ve Rudd, N. (2000). Compulsive consumption tendencies among television shoppers. Family and Consumer Sciences Research Journal, 28(4), 463–488.
• Lejoyeux, M. ve Weinstein, A. (2010). Compulsive buying. The American Journal Of Drug And Alcohol Abuse, 36(5), 248-253.
• Lo, H. & Harvey, N. (2011). Shopping without pain: compulsive buying and the effects of credit card availability in Europe and the far East. Journal of Economic Psychology, 32, 79-92.
• MacCallum, R. & Widaman, K., Zhang, S. ve Hong, S. (1999). Sample size in factor analysis. Psychological Methods, 4(1), 84-99.
• McElroy, S.L., Keck P.E. Jr, Pope H.G. Jr, Hudson, J.I., Philips, K.A., Strakowski, S.M. (1996). Are impulse-control disorders related to bipolar disorder?. Comprehensive Psychiatry, 37(4), 229-240.
• Miltenberger, R.G., Redlin, J., Crosby, R., Stickney, M., Mitchell, J., Wonderlich, S., Robert, F. Ve Smyth, J. (2003). Direct and retrospective assessment of factors contributing to compulsive buying. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 34(1). 1-9.
• Morselli, P.L., Elgie, R., Cesana, B.M. (2004). GAMIAN-Europe/BEAM survey II: cross-national analysis of unemployment, family history, treatment satisfaction and impact of the bipolar disorder on life style. Bipolar Disorders, 6(6), 487–497.
• Oliveira, T.M.V., Falciano, A.M. ve Perito, R.V.B. (2014). Effects of credit card usage on young Brazilians compulsive buying. Young Consumers, 15(2), 111-124.
• Omar, N.A., Rahim, R.A., Wel, C.A.C. ve Alam, S.S. (2014). Compulsive buying and credit card misuse among credit card holders: The roles of self-esteem, materialism, impulsive buying and budget constraint. Intangible Capital, 10 (1), 52-74.
• Palan, K.M., Morrow, P.C., Trapp, A. ve Blackburn, V. (2011). Compulsive buying behavior ın college students: the mediating role of credit card misuse. Journal Of Marketing Theory And Practice, 19, 81-96.
• Phau, I. ve Woo, C. (2008). Understanding compulsive buying tendencies among young Australians: The roles of money attitude and credit card usage. Journal of Marketing Intelligence and Planning, 26(5), 441–460.
• Roberts, J.A. ve Jones, E. (2001). Money attitudes, credit card use, and compulsive buying among American college students. Journal of Consumer Affairs, 35(21), 213–240.
• Roberts, J.A., (1998). Compulsive buying among college students: an investigation of ıts antecedents, consequences, and implications for public policy. Journal of Consumer Affairs, 32(2), 295-319.
• Schneider, F. ve Kirchgassner, G.( 2009). Financial and world economic crisis: what did economists contribute?. Public Choice, 140, 319–327.
• Sharif, S.P. ve Yeoh, K.K. (2018). Excessive social networking sites use and online compulsive buying in young adults: the mediating role of money attitude. Young Consumers, 19(3), 310-327.
• Sneath, J.Z., Lacey, R. ve Kennett-Hensel, P.A. (2009). Coping with a natural disaster: Losses, emotions, and ımpulsive and compulsive buying. Marketing Letters, 20(1), 45–60.
• Tamam, L., Zengin M., Karakuş, G. ve Öztürk, Z. (2008). Impulse control disorders in an inpatient psychiatry unit of a university hospital. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 18(3), 153-161.
• Tsiros, M. ve Mittal, V. (2000). Regret: A model of its antecedents and consequences ın consumer decision making. Journal Of Consumer Reserach, 26, 401-417.
• Valence, G., d’Astous, A. ve Fortier, L. (1988). Compulsive buying: Concept and measurement. Journal of Consumer Policy, 11, 419-433.
• Yurchisin, J. ve Johnson, K.K.P. (2004). Compulsive buying behavior and ıts relationship to perceived social status associated with buying, materialism, self-esteem, and apparel-product involvement. Family and Consumer Sciences Research Journal, 32(3), 291-314.
• Yurtseven, G. (2014). Kredi kartı kullanımı ve alışveriş bağımlılığı. Bağımlılık Dergisi, 2, 91-101.
• Yüce, A. ve Kerse, Y. (2018). Kişiliğin kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi: ampirik bir çalışma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(1) , 143-156.
• Yiğit, A.G. ve Govdere, B. (2021). Kompulsif satın alma davranışına genel bir bakış. Business and Economics Research Journal, 12(3), 717-730.
• Zeren D. ve Gökdağlı N. (2017). Satın alma motivasyonları: tüketicilerin sanal kompulsif davranışları üzerine bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Pazarlama Kongresi Özel Sayısı, 41-55.
• Wang, J. ve Xiao, J.J. (2009). Buying behavior, social support and credit card indebtedness of college students. International Journal of Consumer Studies, 33(1), 2-10.
• Wu, L. (2006). Excessive buying: the construct and a causal model. (Unpublished PhD Dissertation). Georgia Institute of Technology, Georgia, USA.