THE URBAN FORTUNE-TELLERS IN THE CONTEXT OF CONSUMPTION

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 372 - 394, 28.06.2020

Cevdet Avcı

https://doi.org/10.35452/caless.2020.18

Öz

Changing forms of production consumption in the historical process have affected the cultural lifestyles of societies. Urbanization that emerged with industrialization; it has provided the reproduction of cultural structures, places and tradition. In this context, the coffeehouse institution, which has been shaped around the coffee drink, has become a social sharing area. West moved to this institution, with the impact of globalization turning into cafes and cultural industries have become widespread in Turkey. The cafe, which is an example of urban space, is an area where cultural contents are consumed along with various beverages. Fortune-telling culture, which is one of the old belief systems, or an important place in social life, has been moved to cafes in the urban environment. Looking at fortune-telling at the cafe is an example of the consumption style of culture along with the space. In the article, the understanding of space, which emerged in line with the new social needs in the urban environment, is discussed within the framework of the transformation from coffee shop to cafe. Fortune telling, which takes place in traditional culture in the new consumption environment, has taken place in the daily life of the urban and literate society. In this context, firstly, a literature review was made on the subject, the data were collected by document analysis method and the information received from the source people by questionnaire and interview method was used to verify the determined data. Fortune telling culture, which is a means of understanding the life of people and their future, since primitive times, continues in cafes, which is the consumption style of urban life style. Although fortune-telling culture has been brought to digital environment; Satisfaction and therapy effect provided by verbal communication in cafes will ensure the continuity of culture in real places.

Anahtar Kelimeler

Urban space, Cafe, Fortune telling, Tradition, Consumption

MEKÂNIN TÜKETİMİ BAĞLAMINDA KENT IRKÇILARI (FALCILARI)

Öz

Tarihsel süreçte değişen üretim tüketim biçimleri, toplumların kültürel yaşam tarzlarını etkilemiştir. Sanayileşmeyle birlikte ortaya çıkan kentleşme; kültürel yapıların, mekânların ve geleneğin yeniden üretilmesini sağlamıştır. Bu bağlamda kahve içeceği etrafında şekillenmiş olan kahvehane kurumu, bir sosyal paylaşım alanı olmuştur. Batıya taşınan bu kurum, kafeye dönüşerek küreselleşme ve kültür endüstrisinin etkisiyle Türkiye’de yaygınlaşmıştır. Kentli mekân örneği olan kafe, çeşitli içeceklerle birlikte kültürel içeriklerin de tüketildiği bir alandır. Eski inanç sistemlerinden bu ya toplum hayatında önemli yeri olan fal kültürü, kent ortamında kafelere taşınmıştır. Kafede fal bakmak mekânla birlikte kültürün tüketim biçimi örneğidir. Makalede kent ortamında yeni sosyal ihtiyaçlar doğrultusunda ortaya çıkan mekân anlayışı, kahvehaneden kafeye dönüşüm çerçevesinde ele alınmıştır. Ortaya çıkan yeni tüketim ortamında geleneksel kültürde yer alan falcılık, kentli ve okuryazar toplumun gündelik hayatında yer edinmiştir. Bu kapsamda makalede öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmış, veriler doküman analizi yöntemiyle toplanmış ve tespit edilen verilerin doğrulanmasında kaynak kişilerden anket ve görüşme yöntemiyle alınan bilgiler kullanılmıştır. İlkel dönemlerden bugüne insanın hayatı anlama ve geleceği merak duygusunun bir aracı olan fal kültürü, kentli yaşam biçiminin tüketim tarzı olan kafelerde devam etmektedir. Fal kültürünün dijital ortama taşınmasına karşın; kafelerdeki sözel iletişimin sağladığı tatmin ve terapi etkisi, kültürün gerçek mekânlarda sürekliliğini sağlayacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Kentli mekân, Kafe, Falcılık, Gelenek, Tüketim

Kaynakça

• Acar Neşe, Çakırbaş Ali, Çizmeci Bülent. (2019). Türk Kahvesi Tüketilen Mekânların Seçimini Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Nevşehir Örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1) ss. 135–143. Açıkgöz, Namık. (1999). Kahvenâme. Akçağ Yayınları, Ankara. Adorno, W. Teodor. (2005). Minima Moraila. Metis Yayınları, İstanbul. Adorno, Theodor W. (2011) Kültür Endüstrisi Kültür-Yönetimi. (Çev: Nihat Ülne, Mustafa Tüzel, Elçin Gen), İletişim, İstanbul. Akarçay, Erhan. (2012) Kâh Kahvehane Kâh Café: Küreselleşen Eskişehir'de Kahve Tüketimi Üzerine Kuramsal Bir Giriş. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı, 2, ss. 181 – 202. Alıç, Serdar. Alıç, Fulya. (2013). Dünyanın Kahveleri, Kahvelerin Dünyası Toplumsal Değişimin Bir Aynası Olarak “Kahvehane”den “Starbucks”a, “Starbucks”tan Da “Kahve Dünyası”na Geçiş. Akademik Bakış Dergisi. S 37. ss. 11-15. Alver, Köksal. (2009). Ütopya: Mekân ve Kentin İdeal Formu. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 18. Sayı, 2009/1, ss. 139-153. Anlı, Ceyda Kurtar. Nuri, Yavan (2019). Deneyim Yaratmada Mekânın Rolü: Starbucks ve Kahve Dünyası’nın Deneyim Ekonomisi ve Üçüncü Yer Bakımından Analizi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, ss. 100-132. Atalay, Besim. (1999). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi. C. I, Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara. Aytaç, Ömer. (2005). Türkiye Kentleşmesinde Bir Ara Kurum: Kent Kahvehaneleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 2005/2, ss.179-200. Aytaç, Ömer. (2007). Kent Mekânlarının Sosyo-Kültürel Coğrafyası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, ss.199-226. Bal, Hüseyin. (2006). Kent Sosyolojisi. Fakülte Kitabevi, Isparta. Balcı, Fatih. (2019). Cezveden Kültüre 40 Yıl: Türk Kahvesi ve Geleneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 87, Ocak, ss. 315-328. Baudrillard, Jean. (2013). Tüketim Toplumu. (Çev. Hazal Deliceçaylı-Ferda Keskin), Ayrıntı, İstanbul. Bayat Fuzuli. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken, İstanbul. Bayat, Fuzuli. (2004). Irk Bitig'de Sosyal ve Mitolojik Konular. folkor/edebiyat, C. 10, S. 38, ss. 109-149. Bayat, Fuzuli, (1020). Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ötüken, İstanbul. Bilge, Esra. (2010). Evliya Çelebi’den Hareketle Kahvehanelerden Cafelere Dönüşüm. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Bocock, Robert. (1997). Tüketim. Dost Kitabevi Yayınları, Ankara. Bookchin, Morrey, (1999). Kentsiz Kentleşme. Ayrıntı Yayınları, İstanbul. Boratav, P. Naili. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. Gerçek Yayınevi, İstanbul. Bulduk Sıdıka, Süren, Tufan. (2008). Türk Mutfak Kültüründe Kahve. 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: C 1, Ankara. Büyükokutan, Aslı. (2012). Muğla’daki Kahve Falına Bakma Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme. folklor/edebiyat, Cilt:18, Sayı: 71,3, 97-112. Caferoğlu, Ahmet. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. TDK Yayınları, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul. Çağlayan, Savaş. (2012). Anadolu’nun İlk Kamusal Mekânı: Kahvehane. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2012 Sayı 29, ss. 95-110. Çobanoğlu, Özkul. (2000). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Destan Türü. Akçağ, Ankara. Çobanoğlu, Özkul. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançtan. Akçağ Yayınları, Ankara. Çobanoğlu, Özkul. (2005). Halkbilimi Kuram ve Yöntemleri Tarihine Giriş. 3. Baskı. Akçağ, Ankara. Demren, Çağdaş. (2007). Kahvehane Erkekliği: Ankara’da Bir Gecekondu Mahallesi Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Ankara. Dundes, Alan. (1998). “Halk Kimdir?” (Who Are the Folk?)’ (Çev. Metin Ekici), Milli Folklor, S. 31, ss. 139-157. Ediz, İsmail. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kahvehaneler ve Sosyal Değişim. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 10 (8), ss. 179-189. Ekici, Metin. (2000). Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme. Milli Folklor, S.45, ss. 2-8. Ersoy, Ruhi. (2012). Halk Bilimi Çalışmalarının Gelişimine Paralel Olarak “Alan Araştırması” Kavramını Yeniden Düşünmek. Millî Folklor, Yıl 24, Sayı 94, ss. 5-13. Ertürk, Mustafa. (2013). Mekânın Diyalojisi, Kent Mekânı-Kent Öznesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gömeç, Sadettin Yağmur. (2019). Türklerde Töz, Fal ve Yadacılığa Dair Bazı Tespitler. USAD, Güz (11): 37-62. Gültekin Mustafa, (2014). Türk Kültüründe Fal ve Falcılık Bağlamında Manisa Selendi Yöresi Irkçıları ve Irk Ocakları. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 49, S. 49, ss.119-137. Groh, M. Jennifer. (2016). Mekân Yaratmak. (Çev. Gürol Koca), Metis, İstanbul. Harvey, David. (2013). Asi Şehirler. (Çev. Ayşe Deniz Temiz), Metis, İstanbul. Harvey, David. (2016). Kent Deneyimi. (Çev. Esin Soğancılar), Sel Yayıncılık, İstanbul. Hattox, Ralph, S. (1996). Kahve ve Kahvehaneler. (Çev. Nurettin Elhüseyni). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Holton, R. J. (1999). Kentler, Kapitalizm ve Uygarlık. (Çev. Ruşen Keleş), İmge Kitabevi, İstanbul. Hymes, Dell. (1974). Foundation in Sociolingouistics. Universtiy of Pennsylvenia Press, Inc. İnan, Abdulkadir. (1989). Tarihte ve Bugün Şamanizm. TDK. Yayınları, Ankara. Kaplan, Melike. (2011). Bir Fincan Keyif, Kahvenin Öyküsü. Yurt ve Dünya Dergisi, 11-20. Kıray, Mübecel B. (1998). Kentleşme Yazıları, Bağlam Yayıncılık İstanbul. Koca, Nusret. Tüğen Ersöz Arzu. (2020). Somut Olmayan Kültür Miras Listesinde Bir Değer Olan Türk Kahvesine Coğrafya Perspektifinden Bakış. Troyacademy 5 (1), ss. 347-362. Kömeçoğlu, Uğur. (2010). “Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusallık Ve Toplumsallık”, Osmanlı Kahvehaneleri. (Ed. Ahmet Yaşar). Kitap Yayınevi, İstanbul. Lefebvre, Henri. (2014) Mekânın Üretimi. (Çev. Işık Ergüden), Sel Yayıncılık, İstanbul. Malinowski, Bronislaw. (1990). Büyü, Bilim ve Din. Kabalcı Yayınevi, İstanbul. Morley, David. Robins, Kevin. (1997). Kimlik Mekânları, Küresel Medya, Elektronik Ortamlar veKültürel Sınıralar. Ayrıntı, İstanbul. Miller, Geoffrey. (2012). Tüketimin Evrimi. (Çev. Gülçin Vardar), Alfa, İstanbul. Nar, Mehmet Şükrü. (2014). Psiko-Antropolojik Bir Olgu Olarak Fal Üzerine Nitel Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54, 1, ss. 507-524. Nora Pierre. (2006). Hafıza Mekânları. (Çev. Mehmet Emin Özcan). Dost Kitabevi, Ankara. Oğuz, M. Öcal. (2007). Folklor ve Kültürel Mekân. Milli Folklor, Yıl 19, Sayı 76, ss. 31-33. Örnek, Sedat Veyis. (1998). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Gerçek Yayınevi, İstanbul. Özdemir, Nebi. (2005). Türk Eğlence Kültürü. Akçağ, Ankara. Özdemir, Nebi. (2012). Kültür Ekonomisi ve Yönetimi (Seçki). Hacettepe Yayıncılık, Ankara. Özkoçak, A. Selma. (2010). “Kamusal Alanın Üretim Sürecinde Erken Modern İstanbul Kahvehaneleri”, Osmanlı Kahvehaneleri. (Ed. Ahmet Yaşar). Kitap Yayınevi, İstanbul. Roux, Jean-Paul. (1994). Türklerin Ve Moğolların Eski Dini (Çev. Aykut Kazancıgil). İşaret Yayınları, İstanbul. Sennett, Richard. (2011). Yeni Kapitalizmin Kültürü. (Çev. Aylin Onocak), Ayrıntı, İstanbul. Sezer, Sennur. (1998). Osmanlı’da Fal ve Falnameler. Ad Kitapçılık, İstanbul. Simmel, Georg. (2009). Bireysellik ve Kültür. (Çev. Tuncay Birkan). Metis Yayınları, İstanbul. Urry, John. (1999) Mekânı Tüketmek. (Çev. Rahmi G. Öğdül), Ayrıntı, İstanbul. Taştan, Yahya Kemal. (2009). Sûfi Şarabından Kapitalist Metaya Kahvenin Öyküsü. Akademik Bakış, Cilt 2, Sayı 4 (Yaz), ss. 53-86. Tekin, Talat. (2013). Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı. (Yayıma Hazırlayanlar: Emine Yılmaz, Nurettin Demir), TDK. Ankara. Tutal, Osman. (2014). Kırk Yıllık Hatırın İletişim Mekanı Olarak Kahvehaneler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 3, ss. 151-166. Yaşar, Ahmet. (2005). Osmanl› fiehir Mekânları: Kahvehane Literatürü. Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, ss. 237-256. Yokarı, Funda. (2014). Konuşmanın Etnografyası Bağlamında Falcılık Geleneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.