Elegies Written for Sultan Malekshāh, Nizām al-Mulk, Fahr al-Mulk, Terken Khātun (Lady Terken), Mucīr al-Davla in Amīr Mo‘ezzī’s Dīwān

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 26, 131 - 148, 30.04.2019

Gökhan Gökmen

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.585352

Öz

Amīr Mo‘ezzī (518-521/1124-1127), who was on duty with the title as maliku’s-shu‘arā in the Great Seljuk Palace for more than half a century is a poet of the Great Seljuk Empire creating his essential identity with his features of writing praise in terms of the history and culture of the Great Seljuk Empire. Thanks to his father, Burhānī, who was Sultan Alp Arslan’s poet, Mo‘ezzī lived around the palace and has a dīwān with 19.000 verses especially consisting of poems written for Seljuk sultans and statesmen since his childhood. The information about these historical characters is important not only in the aspect of the history and literature of the Great Seljuk Empire but also for introducing who they are and what they did for the government, the nation and the religion in the need of memorializing them after their death. In this context, this study presents unique samples from the detailed and informative elegies written for Sultan Malekshāh, Nizām al-mulk, Fahr al-mulk, Terken Khātun (Lady Terken), Mucīr al-davla in Mo‘ezzī’s Dīwān. This study reveals that poets’ Dīwāns involve the information which will be resource for the history and even some poems, odes and elegies carry the information which will be witness to an age at first hand.

Anahtar Kelimeler

Mo‘ezzī, Great Seljuk Empire, Malekshāh, Nizām al-mulk, Elegy

Emîr Mu‘izzî Dîvânı’nda Sultan Melikşâh, Nizâmülmülk, Fahrülmülk, Terken Hâtun ve Mucîrüddevle İçin Yazılan Mersiyeler

Öz

Büyük Selçuklu Devleti sarayında meliküşşü‘arâ unvanıyla yarım asrı aşkın bir süre bulunan Emîr Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127), methiye konulu şiir yazma özelliğiyle esas kimliğini kazanmış Büyük Selçuklu tarihi ve kültürü açısından önemli bir edebî şahsiyettir. Sultan Alp Arslan’ın şairi olan babası Burhânî sayesinde çocukluğundan itibaren saray çevresinde yaşayan Mu‘izzî’nin 19.000 beyit civarındaki Dîvân’ı, bilhassa Selçuklu sultanları ve devlet adamları için yazılmış şiirlerden oluşmaktadır. Bu tarihî şahsiyetler hakkında verilen malumat Büyük Selçuklu tarihi ve edebiyatı açısından ne kadar mühimse, bu şahsiyetlerin vefatlarının ardından onları anmak ihtiyacı; devlet, millet ve din için yaptıklarını ve özelliklerini anlatmak da bir o kadar mühimdir. Bu bağlamda bu çalışma Mu‘izzî’nin, Dîvân’da Sultan Melikşâh, Nizâmülmülk, Fahrülmülk, Terken Hâtun ve Mucîrüddevle için yazılan bilgi dolu ve tafsilatlı mersiyelerinden özgün örnekler sunmaktadır. Çalışma şair divanlarının da tarihe kaynaklık edecek bilgiler taşıdığını, hatta bazı manzumelerin özellikle kaside ve mersiyelerin döneme tanıklık edecek birinci elden bilgiler taşıdığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mu‘izzî, Büyük Selçuklu Devleti, Melikşâh, Nizâmülmülk, Mersiye

Kaynakça

• Âştiyânî, ‘Abbâs İkbâl, Vezâret der ‘ahd-i selâtîn-i buzurg-i Selcûkî, Tahran, 1338/1959.
• Ebîverdî, Enverî, Dîvân, Sa‘îd Nefîsî, C I, İntişârât-i Pîrûz, Tahran, 1337/1958.
• Gökmen, Gökhan, “Emîr Mu‘izzî Dîvânı’nda Terken Hâtun”, Doğu Araştırmaları Dergisi, sayı 18, 2018, s. 17-44.
• Gökmen, Gökhan, Mu‘izzî’nin Şiir Dünyası, (Kırıkkale-Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale, 2018.
• Karaismailoğlu, Adnan, Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Alp Arslan ve Zamanı, C III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 6. bs., Ankara, 2016.
• Mu‘izzî, Kulliyât-i Dîvân, mukaddime ve tsh. Nâsır-ı Heyyirî, Neşr-i Merzbân, Tahran, 1362/1984.
• Mu‘izzî, Kulliyât-i Dîvân-i Emîr Mu‘izzî-i Nîşâbûrî, önsöz, tashih ve açıklamalar Muhammed Rızâ Kanberî, İntişârât-i Zevvâr, Tahran, 1393/2014.
• Mu‘izzî, Dîvân-i Emîr Mu‘izzî, tsh. ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî, İntişârât-i Esâtîr, Tahran, 1389/2010.
• Nizâmülmülk, Siyasetnâme, çev. Muhammed Şerif Çavdaroğlu, İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, İdare Hukuku ve İdare İlimleri Enstitüsü Yayınları -1, Sermet Matbaası.
• Özgüdenli, Osman G., “Büyük Selçuklu Sultanlarına Ait Farsça Şiirler”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C 1, sayı 2, Sonbahar 2014.
• Sâbir, Edîb, Kulliyât-i Dîvân, tsh. Muhammed ‘Alî Nâsih, Neşr-i Muessese-i Matbû‘âtî-i ‘İlmî, Tahran, 1343/1964.
• Seyyid Hasan-i Gaznevî, Dîvân, tsh. Muderris-i Razavî, İntişârât-i Esâtîr, 2. bs., 1362/1983.
• Şafak, Sâdık Rızâzâde, Târîh-i edebiyyât-i Îrân, Çâphâne-i Dâniş, Tahran, 1321/1942. Turan, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, 3. basım, İstanbul, 2008.
• Turan, Osman, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul, 1980.