OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMLERİNDE EBELİK İLE EBELERİN DOĞUMA VE İNFERTİLİTEYE DAİR MÜDAHALELERİ

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 3, 285 - 316, 30.09.2018

Hayrünnisa Yeşil , Ahmet Yeşil

Öz

Bu çalışma,
insanlık tarihi kadar eski ebelik mesleğinin tarihsel süreç içinde geçirdiği
evreleri; toplum hayatında üstlendiği rolü ve modern tıbbın yeni bir alanı olan
yardımcı üreme teknikleri ve tüp bebeğin (YÜT-IVF) geri planında ebelik
mesleğinin ilgi ve etkilerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır.

                Bu araştırma, Osmanlı Arşiv
vesikaları, ilgili kaynaklar ve literatür incelenerek geçmişte yayınlanmış
diplomalı ve diplomasız ebeler ile yapılan mülakat ve yazışmalar ile günümüz
diplomalı ve diplomasız ebeleriyle yapılan söyleşilerden elde edilen verilere
göre gerçekleştirilmiştir. Geleneksel tıbbın en önemli aktörlerinden biri olan
ebeliğin tarihî süreç içerisinde alaylı ebeden diplomalı ebeye, ondan da kadın
doğum uzmanına ve doktoruna evrildiği belirlenmiştir. Buna ilave olarak,
kısırlığın tespit ve tedavisinde, günümüzde
YÜT-IVF çalışmalarına yansıdığı tespit edilmiştir.

                Çalışmada, iki ebe örneğini öne çıkartarak şahadetnameli
/diplomalı ebe Nefise Hanım’la  (1842)
ebe Adalet Hanım’ın (2018) şahıslarında Osmanlı Arşiv vesikaları kullanılarak
176 senelik süreç içerisinde ebelik mesleğinin karşılaştığı sorunlar, değişimler
ve farklılaşmalar belirlenmiştir. Ayrıca
geleneksel tıp usulleri çerçevesinde kısırlık teşhis ve tedavisinde Osmanlı
ebelerinin katkı ve önerilerinin neler olduğu belirlenirken, bu birikimin
modern Türk tıp camiası içerisinde yer alan embriyologların meslekî tarihsel
geçmişlerini oluşturduğu tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tıbbı, Diplomalı Ebe, Alaylı Ebe, Tüp bebek (IVF), Kısırlık

Kaynakça

• ARŞİV Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA. İrade-i Dâhiliye (İ.DH). BOA. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT). BOA. Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ). BOA. Teftişat-ı Rumeli Evrakı-Rumeli Müfettişliği Arzuhalleri (TFR.I.ŞKT). BOA. Umur-i Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM). BOA TFR.I.ŞKT 61/6008- (21.3.1905/1321). BOA DH.UMVM 80-46-03 (29.12.1921/1337). BOA İ.DH 601/41904-1 (12.06.1869/1286). BOA. DH. MUİ 22-2-13-2-1, (21.09.1909/1325). BOA DH.MKT 1976/38 (23.07.1892/1309). BAO TFR.I.ŞKT 61/6008- (21.3.1905/1321). BOA DH.MKT 103/4 (22.05.1895/1311). BOA DH.MKT 103/4- (22.5.1895/1311). BOA DH.MKT 1241/9/1-1 (20.02.1907/1323). BOA DH.MKT 1241/9/2-2(20.02.1907/1323). BOA DH.MKT 1241/9/3-1(06.03.1888/1304). BOA DH.MKT 1241/9/4-2 (20.02.1907/1323). BOA DH.MKT 1593/26- (10.02.1890/1306). BOA DH.MKT 1606-4-1-1 (15.07. 1888/1306). BOA DH.MKT 1606-4-1-2 (15.07. 1888/1306). BOA DH.MKT 1775/ 143 (14.03.1892/1308). BOA DH.MKT 1976/38 (09.07. 1890 /1308). BOA DH.MKT 1989/89 (19.8.1892/1310). BOA DH.MKT 2491/53- (11.04. 1901/1317). BOA DH.MKT 372/10 (12.5.1896/1312). BOA DH.MKT 372/10 1312.5.12 (1895). BOA DH.MKT 372-10- (12.05.1896/1312). BOA DH.MKT 59/30 /07 (06.07.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/ 11 (11.01.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/ 11 (11.01.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/02 (25.5.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/03 (12.04.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/04 (22.04.1891/1309). BOA DH.MKT 59/30/05 (3.2.1891/1309) . BOA DH.MKT 59/30-10-2,22.04.1893/1309. BOA DH.MKT 59/30-1-2,(11.01.1893/1309). BOA DH.MKT 59/39/10 (22.01. 1891/ 1309). BOA DH.MKT 612/76 (19.04.1902/1318). BOA DH.MKT. 80/46/2- (14.01.1921/1337). BOA DH.UMVM 80/46/1 (02.06.1924/1340). BOA İ.DH 596/41522-1 (13.06.1868/1284). BOA İ.DH 596/41522-2 (14.06.1868/1284). BOA İ.DH 596/41522-5 (27.04.1869/1285). BOA İ.DH 601/41904-2 (12.06.1869/1286). BOA İ.DH 601/41904-3 (12.06.1869/1286). BOA İ.DH 601/41904-4 (12.06.1869/1286). BOA İ.DH 601/41904-5(12.06.1869/1286). BOA İ.DH 601/41904-6 (12.06.1869/1286). BOA İ.DH 601/41904-7 (12.06.1869/1286). BOA TFR.I.ŞKT 113/112631- (30.04.1907/1323). BOA. DH.MKT 59/30-2-2, 11.01.1893/1309. BOA. DH.MKT 59/30-6-2, 26.06.1893/1309). KİTAP VE MAKALELER
• 1. Aksan Y, “1450-1750 Yılları Arasında Avrupada Cadılık”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, İzmir, 2003. s. 355-368. 2. Ataç A, Remzi G. “Soranus ve “Jinekoloji” Adlı Eseri Hakkında Bir Araştırma”, Türkiye Klinikleri J Med Ethics 2004, 12:196-200. 3. Balsoy G, Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı, Can Sanat Yay,. İstanbul, 2015. 4. Batuk C. “Âdem ve Havva’nın Kitabı: Eski Ahit Apokrifasında Adem ve Havva’nın Hayatı”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006/2, c. V, sayı: 10, s. 51-96. 5. Büyük Larousse, Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet Yay. C.1. İstanbul, 1992.s. 242. 6. Ceride’i Havadis, 18 Şubat 1257(1841), Sayı:29 s.1. 7. Dinç GB, Elleri Tılsımlı Modern Türkiye’de Ebelik, Ayizi Yay., Ankara 2015. 8. Elder Kay, Dale Brain, “Sperm ve Yardımla Üreme Teknikleri”, Ed. İrez T, İn vitro Fertilizasyon, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevi, 2014. s.148. 9. Engin R. Pasinlioğlu T. “Erzurum ve Yöresi İnfertil Kadınların İnfertilite İle İlgili Geleneksel İnanç ve Uygulamaları”, Ankara Üniversitesi, Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, cilt 5 sayı:1,2002. s. 4-5. 10. Eryılmaz B. “Osmanlı Devletinde Millet Sistemi”, Ağaç yay. İstanbul, 1992. 11. Gardner David K., “Yardımla Döllenme”, Ed. Serdaroglu H. Invitro Fertilization Pratik Yaklaşım. Doğan Tıp Kitapevi. Antalya,2009.s .161,162. 12. Hamlacı Yasemin, “Geç Osmanlı Döneminde Kadın, Doğum ve Çocuk Sağlığı”, Lokman Hekim Dergisi, 2017, 7(1). s.23-27. 13. İbni Sina, El- Kanun Fi’t-Tıbb Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 2015. 14. Karayaman M, Eren A. “Anadoluda Halk ebeliği”, Folklor/Edebiyat, cilt:18, sayı:71, 2012/3 s.83-95. 15. Konan Belkıs, “Osmanlı Devletinde Çocuk Düşürme Suçu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakütlesi Dergisi, 2008.c.57.Sayı.4.s.319-335. 16. Köker AH(Ed.), Doğum ve Ebelik Tarihi, Kayseri, 1997. 17. Kurtaran U. “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Journal of the Institute of Social Sciences, sayı. 8, Sonbahar Autumn 2011.s.57-71. 18. Ortaylı İ. Osmanlı Toplumunda Aile Timaş Yay. İstanbul, 2013. 19. Sakacı F., Her Doğum Bir Mucizedir, Aykut Kazancıgil Kitabı, İstanbul, 2005. 20. Somel Selçuk Akşin, “Osmanlı Döneminde Iskat-ı Cenin Meselesi”, Kebikeç, sayı 13, 2002. s.65-88. 21. Şimşek F., “Osmanlı İmparatorluğunda Iskat-ı Cenin (Çocuk Düşürme)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi cilt: 2, Sayı:6, 2009. s.593-609. 22. Uludağ SZ. “İnfertilite Kliniğine Başvuran Kadınların Kullandıkları Tamamlayıcı Alternatif Tıp Uygulamalarının Belirlenmesi”,Türkiye Klinikleri Dergisi, J Tradit Complem Med 2018;1(1):p.24-28. 23. Uzel İ (Ed)., Cerrahiyyetü’l-Haniyye Türk Tarih Kurumu Yay., c.1.Ankara, 1992. 24. Ülman YI. “Osmanlı Devrinin Kadıın Doğum Hekimlerinden Dr. A. Vuccino (1829-1893)”, Hastane, Eylül- Ekim 2006. Sayı.42. s.32-33. 25. Ünver S. Tarihte Ebeler ve Doğum Tarihimiz, İstanbul, 1967. 26. Yıldırım G, Türkan I. “Kayseri İlinde Bir Halk Şifacısı”, Folklor/ Edebiyat Cilt: 20, Sayı 78, , 2014/2. s. 239-252