KLASİK İSLÂM MODERNİZMİ’NİN KUR’ÂN YORUMLARINA ETKİSİ FİLİBELİ AHMED HİLMİ VE MEHMET AKİF ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 3, 137 - 172, 27.09.2019

R E

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.515552

Cited By: 1

Öz

Mısır merkezli Klasik İslam Modernizmi ile Osmanlı merkezli İslamcılık
akımı arasında; gerek her iki hareketin zuhuruna yol açan sebepler ve gerekse İslam
ümmetinin kurtuluşuna yönelik ortaya koydukları çözüm önerileri bakımından
birtakım benzerlikler bulunmaktadır. Metot bakımından en önemli benzerlik,
Müslüman toplumların yaşadığı problemlerle Kur’an âyetleri arasında bağlantı
kurulmasıdır.  Buna yönelik olarak her
iki hareket de âyetleri güncelleştirmeye çalışmıştır. Bu, toplumsal sorunlara Kur’an
eksenli çözümler getirme çabasına tekabül eder. İşin en olumlu yönü budur. İşin
diğer olumlu yönü de güncel meselelerle eşleştirilip onlara delil kılınan
âyetlerin sadece söz konusu meselelere tahsis edilmemiş olmasıdır. Bununla
birlikte Osmanlı İslamcılık hareketi, Mısır merkezli Klasik İslam Modernizmi’ne
göre daha önce ortaya çıkmıştır.

Osmanlı İslamcılık hareketiyle Mısır merkezli Modernist hareketin ortak
paydası, İslam âleminin geri kalmışlığı ve bu sebeple içine düştüğü yıkımdan
kurtarılması meselesidir. Bu bağlamda İslamcılık ve Klasik İslam Modernizmi
dâhil, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İslam coğrafyasında ortaya
çıkan tüm ıslah-tecdîd hareketlerin söyleminin, Kur’an ve Sünnet’e dönüş ile
içtihâda yeniden işlerlik kazandırmak olduğu söylenebilir. Bu anlayış, Mehmet
Akif, Filibeli Ahmed Hilmi ve daha birçok Osmanlı aydını tarafından
benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Modernizmi, İslâmcılık, İctimâî Tefsîr, Islah-Tecdîd, Hidâyet

Kaynakça

• AYDIN, Mehmet Sait, “Fazlur Rahman ve İslâm Modernizmi”, İslâmî Araştırmalar, cilt:4, sayı: 4, Ekim 1990.AYNÎ, Bedreddin Ebî Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetü’l-Kârî Şerh-i Sahih-i Buhârî, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2001.CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsîr Tarihi (I-II), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1988.ÇAĞLAYAN, Selin, Müslüman Kardeşler’den Yeni Osmanlılara İslâmcılık, İmge Kitabevi, Anakara 2010.EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (275/888), Sünen (I-V), thk: Muham-med Muhyiddîn Abdilhamid, Dâru Sahnûn ve Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.ERSOY, Mehmet Âkif, Safahat, Türdav Yayın Gurubu Adına Editör: Mehmet Dikmen, İstanbul 2011.____________, “Hasbihâl” (Afgânî’ye Dair), Sırât-ı Müstakîm, 02 Haziran 1910, Cilt: 4, Sayı: 91, s. 222. (Yayınlayan: Bağcılar Belediye Başkanlığı Nisan 2015).____________, “Tefsir-i Şerif”, Sebîlürreşâd, 08 Mart 1912, Cilt: 8, Sayı: 183, s. 5. (Yayın-layan: Bağcılar Belediye Başkanlığı Aralık 2016).____________, “Tefsir-i Şerif”, Sebîlürreşâd, 30 Mayıs 1912, Cilt: 8, Sayı: 195, s. 225.____________, “Tefsir-i Şerif”, Sebîlürreşâd, 26 Eylül 1912, Cilt: 9, Sayı: 212, s. 64-65. (Yayınlayan: Bağcılar Belediye Başkanlığı Nisan 2017).____________, “Tefsir-i Şerif”, Sebîlürreşâd, 03 Ekim 1912, Cilt: 9, Sayı: 213, s. 83-84.____________, “Yâ hasreten ba’de hasretin ale’l-mü’minîn” (Ahmed Mithat ve Manastırlı İsmail Hakkı’nın vefatları üzerine), Sebîlürreşâd, 02 Ocak 1913 Cilt: 9, Sayı: 225, s. 301. ____________, “Üçüncü Mev’iza”, Sebîlürreşâd, 20 Şubat 1913, Cilt:9, Sayı: 232, s. 409.____________, “Tefsir-i Şerif”, Sebîlürreşâd, 14 Ağustos 1913, Cilt: 10, Sayı: 227, s. 366. (Yayınlayan: Bağcılar Belediye Başkanlığı Ağustos 2017).GÜLER, İlhami, Sünniliğin Eleştirisine Giriş, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.HATİBOĞLU, İbrahim, İslâm Dünyasının Çağdaşlaşma Serüveni, Hadisevi, İstanbul 2004.KARA, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi (I-II), Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.____________, Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2014.KUTLUER, İlhan, “İslâmcılık” DİA (I-XLIV), T.D.V. Yayınları, İstanbul 2001, XXIII, 65-67.MANSÛRÎZÂDE SÂİT, “Teaddüd-ü Zevcât İslâm’da men olunabilir”, İslâm Mecmuâsı, cilt: 1, sayı: 8, (1330-1332), s. 236-238.MERTOĞLU, Suat, “Akif Araştırmalarına Bibliyoğrafik Bir Katkı: Mehmet Âkif’in Arap-ça’dan Yaptığı tercümeler Üzerine Notlar”, Divan, yıl: 4 (1999/2), sayı: 7.NUAYM B. HAMMÂD, Kitabu’l-Fiten (I-II), Mektebetü’t-Tevhîd, Kahire 1412.ÖZCAN, Azmi, “İslâmcılık” DİA (I-XLIV), T.D.V. Yayınları, İstanbul 2001.ÖZTÜRK, Mustafa, Çağdaş İslâm Düşüncesi ve Kurâncılık, Ankara Okulu Yayınları, An-kara 2013.SAİT HALİM PAŞA, Buhranlarımız, haz: M. Ertuğrul Düzdağ, İz Yayıncılık, İstanbul 2003.ŞEHBENDERZADE, Filibeli Ahmed Hilmi, İslâm Tarihi (I-II), Doğan Güneş Yayınları, İstanbul 1971.____________, “Din, Hikmet ve Fen Karşısında Feminizm; Yani Kadınların Bâis Felâketi Olan Nisâiyyûn Mesleği”, Hikmet Gazetesi, Numara: 6, 13 Mayıs 1326.____________, “Din, Hikmet ve Fen Karşısında Feminizm; Yani Kadınların Bâis Felâketi Olan Nisâiyyûn Mesleği”, Hikmet Gazetesi, Numara: 7, 20 Mayıs 1326.____________, “Din, Hikmet ve Fen Karşısında Feminizm; Yani Kadınların Bâis Felâketi Olan Nisâiyyûn Mesleği”, Hikmet Gazetesi, Numara: 8, 27 Mayıs 1326.____________, “Din, Hikmet ve Fen Karşısında Feminizm; Yani Kadınların Bâis Felâketi Olan Nisâiyyûn Mesleği”, Hikmet Gazetesi, Numara: 9, 3 Haziran 1326.____________, “Din, Hikmet ve Fen Karşısında Feminizm; Yani Kadınların Bâis Felâketi Olan Nisâiyyûn Mesleği”, Hikmet Gazetesi, Numara: 10, 10 Haziran 1326. ____________, Huzûr-ı Aklü Fende Maddiyyûn Meslek-i Dalâleti, Sad: Erdoğan Erbay- Ali Utku, Çizgi Kitabevi, Konya 2012.____________, Hikmet Yazıları, haz: Ahmet Koçak, İnsan Yayınları, İstanbul 2005.TABERÂNÎ, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, Mu’cemü’l-Kebîr, Mektebetü İbn Tey-miyye, Kahire ty.TİRMİZÎ, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (279/893), es-Sünen (I-V), thk: İbrahim Adve Ivaz, Dâru Sahnûn ve Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (I-IX), Türk Tarih Ku-rumu Yayınları, Ankara 2011.ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.WHELAN, Richard, El-Kaidecilik: İslâm’a Tehdit, Dünya’ya Tehdit, trc: Hüseyin Bağcı Bayram Sinkaya-Pınar Arıkan, Platin Yayınları, Ankara 2006.