Poetries in Manisa Court Registers

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 2, 183 - 198, 24.06.2023

Ümran Karadeniz , Kenan Erdoğan

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1227663

Öz

Registers known as sicillât-ı şer'iyye, kadı registers, court registers and sharia registers, contain documents such as ilam, hüccet, vakfiye, berat and ferman recorded by qadi or naips. In this respect, the documents in the sharia registers are generally divided into two parts as those sent to the qadi by the Ottoman government or statesmen and those issued by the qadi or naips. Sharia registers, which have a rich variety of subjects in terms of the documents they contain, are important sources in the fields of economy, law and social history. In addition, there are also notes and poetries recorded by qadi, regent or clerks in the registers. Poetries can provide information about the period in which they were written, beyond showing the cultural level and area of interest of the person who wrote them. In this study, the poetries found in the Manisa sharia registers of the first half of the eighteenth century will be discussed. In this sense, it is aimed to contribute to the field of Classical Turkish Literature in addition to the cultural history of Manisa.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Şer’iyye Sicilleri, Şiir, 18. yüzyıl

Manisa Şer’iyye Sicillerinde Manzum Eserler

Öz

Sicillât-ı şer’iyye, kadı sicilleri, mahkeme defterleri ve yaygın olarak şer’iyye sicilleri adıyla anılan defterler, kadı ya da naipler tarafından kaydedilen i’lam, hüccet, vakfiye, berat ve ferman türünden belgeleri ihtiva etmektedir. Bu bakımdan şer’iyye sicillerinde bulunan belgeler genel anlamda Osmanlı hükümeti ya da devlet adamları tarafından kadılığa gönderilenler ile kadı ya da naipler tarafından düzenlenenler olarak iki kısma ayrılmaktadır. İhtiva ettiği belgeler açısından zengin konu çeşitliliğine sahip olan şer’iyye sicilleri, ekonomi, hukuk ve sosyal tarih alanında önemli kaynaklardır. Bunun yanında sicillerde, kadı, naip ya da katipler tarafından kaydedilmiş notlar ve şiirler de bulunmaktadır. Şiirler, yazan kişinin kültür seviyesini ve ilgi alanını göstermenin ötesinde yazıldığı döneme dair malumat da verebilmektedir. Bu çalışmada, 18. yüzyılın ilk yarısına ait Manisa şer’iyye sicillerinde tespit edilen manzumeler ele alınacaktır. Manzumeleri yazan kadı ya da naipler hakkında malumat verildikten sonra manzum eserler, konunun daha iyi anlaşılması için günümüz Türkçesi ile açıklama ve serbest bir nesre çeviri usulüyle değerlendirilecektir. Bu anlamda Manisa’nın kültürel tarihine ilaveten Klasik Türk Edebiyatı alanına da katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Şer’iyye Sicilleri, Şiir, 18. yüzyıl

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Meşihat Defterleri (BOA.MŞH.ŞSC.d.), nr.6593, 6597, 6603, 6609, 6610, 6612, 6613, 6620, 6621, 6625
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet-Adliye Tasnifi (BOA.C.ADL), nr. 92.5524
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (BOA.TS.MA.d.), nr.6065
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (BOA.TS.MA.e.), nr.1182.27
• AKGÜNDÜZ, Ahmet (2009). İslâm hukukunun Osmanlı Devleti'nde tatbikî: şer’iye mahkemeleri ve şer'iye sicilleri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 14, 13-48.
• AKÖZ, Alaaddin (2011). Ma’zûl bir Osmanlı kadısının duyguları ya da bir kadı şiiri. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, III, 15-22.
• AKSOY, Hasan (2022). Kıta. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25, 504-505.
• ARIKAN, Zeki (1990). Manisa'nın l numaralı şer'iyye sicilindeki Osmanlı tarihi. Osmanlı Araştırmaları, X, 99-136.
• ATAR, Fahrettin (2001). Kādı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 66-69.
• AVCI, Casim (2006). Nâib. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 311-312.
• BAKİ, Edip Ali (1951). Şeriye sicillerine göre Afyonkarahisar'da xvıı, xvııı inci asırlarda meçhul halk tarihinden yapraklar, Afyon:Yeni Matbaa.
• BİLKAN, Ali Fuat (2011). Nabi divânı, 1, Ankara:Akçağ Yayınları.
• ÇETİN, Osman (1987). Bursa şer‘î mahkeme sicillerinden notlar. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II/2, s. 59-71.
• DİKMEN, Hamit (1991). Seyyid Vehbi ve divanı’nın karşılaştırmalı metni (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• EKİNCİ, R (Yay. Haz.). (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiu’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli. 3, İstanbul:TYEKB Yayınları.
• ERKUL, Rasih (2000). Manisalı Birrî Mehmed Dede hayatı, eserleri, edebî şahsiyeti ve dîvânı, Manisa:Manisa Valiliği Yayını.
• İNAN, Göker-EKİNCİ, Ramazan (2014). HASÎB, Mü'min-zâde Ahmed efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (Erişim Tarihi:06.11.2022, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasib-muminzade-ahmed-efendi)
• İPŞİRLİ, Mehmet (1991). Bab mahkemesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4, 362.
• İPŞİRLİ, Mehmet (1994). Ehl-i örf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10, 519-520.
• İPŞİRLİ, Mehmet (2006). Nâib-Osmanlılarda. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 312-313.
• KOYUNCU, Fatih (2019). Divan şairlerinin gözüyle Manisa. Prof. Dr. Mehmet Arslan'a Armağan, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• KUT, Günay (1989). Ahmed Hasîb efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2, 87-88.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (2006). Narh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 390-391.
• ORTAYLI, İlber (2021), Hukuk ve idare adamı olarak osmanlı devletinde kadı, İstanbul: Kronik Yayınları.
• ORTAYLI, İlber (2001), Osmanlı Devleti’nde kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 69-73.
• OCAK, Mehmet Masum (1977). Manisa kadılığı 189 no’lu şer’iye sicili defterine göre Manisa’nın sosyal ve iktisadî durumu (1145/1732), (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• TAK, Ekrem (2019). Kültür tarihi kaynağı olarak şeriye sicilleri: mahkeme sicillerinde şiirler. Vakıf İnsan Prof. Dr. Hikmet Özdemir Armağanı, Ed. Ü. Aslan, H. Taş, İstanbul:Kriter Yayınevi, 607-623.
• TAŞ, Kenan Ziya (1998). Arşiv malzemesi olarak şeriye sicilleri ve taşra üniversitelerinde tarih araştırmaları. I. Milli Arşiv Şurası, (Tebliğler-tartışmalar: 20-21 Nisan 1998 Ankara), Ankara:Başbakanlık Milli Arşiv Genel Müdürlüğü Yayınları, 175-186.
• TURAN, Şerafettin (1976). Şer‘iyye sicillerinin tarihî kaynak olarak önemi. Studi Preottomani E Ottomani Atti del Convegno di Napoli, (24-26 Settembre 1974), Napoli: Istituto Universitario Orientale, 225-226.
• ULUÇAY, Çağatay (1953). Manisa şer'iye sicillerine dair bir araştırma. Türkiyat Mecmuası, X, 287-298.
• ULUÇAY, Çağatay (1943). Hamamî zadenin manisa şiiri. Gediz, 6 (63), 6.
• ÇAĞRICI, MUSTAFA- ULUDAĞ, SÜLEYMAN (2001). İstikamet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 23, 348-349.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı devletinin ilmiye teşkilatı. Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.