Trade Along the Coasts of İçel and Antalya during the First half of the 18th century

Yıl 2013, , 299 - 328, 01.06.2013

Ensar Köse

https://doi.org/10.13113/CEDRUS/20131692

Öz

Despite the dominance of the French, especially in foreign trade and transportation, domestic trade was under the control of local merchants in the Ottoman State from the beginning of the 18th century. However, Persian-Armenian merchants conducted intense commercial activities on the İçel coast and in the interior. Along the coastline of the east Mediterranean Sea the trade route from Aleppo and Adana extended to Antalya over the boundaries of Mersin and Alaiye and there were many large and small ports along this coastline and these ports played a very important role in the exports and imports of this region. This study outlines a general framework concerning commercial mobility during the first half of the 18th century along the coast of İçel, Alaiye and Antalya, with the primary source of the evidence employed in this study being documents from the Prime Ministry Ottoman Archives. However, the lack of sufficient quantitative data recorded in these documents was disappointing. This pioneering study provides an outline, evidence and indications for those wishing to conduct further more extensive research on this subject.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire • İçel • Antalya • Trade • 18th century

18. Yüzyılın İlk Yarısında İçel ve Antalya Sahillerinde Ticaret

Öz

Osmanlı Devleti’nde 18. yüzyılın başlarından itibaren özellikle dış ticarette ve taşımacılıkta Fransız­ların üstünlüğü olsa da, iç ticaret yerli tüccarın kontrolü altındaydı. Fakat bununla birlikte İçel ve Antalya sahil­leriyle iç kesimlerinde, Acem tebaası Ermeni tüccarın da yoğun ticarî aktivitesinin olduğu anlaşılmaktadır. Doğu Akdeniz’de Halep ve Adana taraflarından kıyı şeridi boyunca gelen ticaret yolu, İçel ve Alaiye sancak sınırlarını kat ederek Antalya’ya kadar ulaşıyordu. Ay­rıca bu sahillerde irili-ufaklı birçok liman ve iskele de mevcuttu. İşte bu limanlar bölgedeki ihracat ve ithalatta önemli bir yere sahiptiler. Bu araştırmada, şimdiye kadar üzerinde fazla durulma­dığı anlaşılan İçel, Alaiye ve Antalya sahille­rinde, 18. yüzyılın ilk yarısında görülen ticarî hareketliliğe dair genel bir çerçeve çizilmesi amaç­lanmıştır. Çalışmanın ana kaynak malzemesini, Başba­kanlık Osmanlı Ar­şi­vi’nde çeşitli fonlardaki belgeler ve kayıtlar oluştur­muş­tur. Fakat bu kaynaklarda yeteri ka­dar sayı­sal veri bu­lunmadığı için, elde edilen sonuçların da muğlak ol­ması tabiidir. Ama yine de meseleye dair daha kapsamlı çalışma yapmak isteyenlere bir fikir ver­mesi açısından, bu araştırmanın öncü bir çaba olabile­ceği umut edil­mektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu • İçel • Antalya • Ticaret • 18. yüzyıl

Kaynakça

• Ortaçağ Kaynakları Çelebi 2005 Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Cilt. 9. Çev.: Y. Dağlı, S. A. Kahraman – B. Dankoff. İstanbul 2005.
• Pîrî Reis 2002 Pîrî Reis, Kitâb-ı Bahriye. Ankara 2002.
• Modern Kaynaklar Abulafia 2012 D. Abulafia, Büyük Deniz, Akdeniz’de İnsanlık Tarihi. Çev.: G. ÇağalıGüven. İstanbul 2012.
• Akdağ 2009 M. Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, “Celâlî İsyanları”. İstanbul 2009.
• Arıkan 2011 Z. Arıkan, “Beylikler Döneminde Antalya Limanı”. Türk Deniz Ticareti Tarih Sempozyumu-III, Mersin ve Doğu Akdeniz, Bildiriler Kitabı. İstanbul (2011) 105-114.
• Arslan – Tüner-Önen 2011 M. Arslan – N. Tüner-Önen, “Akdeniz’in Korsan Yuvaları: Kilikia, Pamphylia, Lykia ve Ionia Bölgelerindeki Korykoslar”. Adalya 14 (2011) 189- 206.
• Arslan 2003 M. Arslan, “İ.Ö. 188 Yılından İ.Ö. 67 Yılına Kadar Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanlık Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonuçları”. Adalya 6 (2003) 91-118.
• Barkey 2008 K. Barkey, Farklılıklar İmparatorluğu, Karşılaştırmalı Tarih Perspektifinden Osmanlılar. Çev.: E. Kılıç. İstanbul 2008.
• Bostan 1989 İ. Bostan,“Alanya”. DİA 2 (1989) 340.
• Bozkurt 1997 N. Bozkurt, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Avusturya Ticari Münasebetleri”. Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi 12 (1997) 183-196.
• Çelik 1994 Ş. Çelik, Osmanlı Taşra Teşkilatında İçel Sancağı (1500-1584).
• Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi. İstanbul 1994.
• Çelik 1999 Ş. Çelik, “Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs Seferindeki Asker ve Zahire Naklinde Silifke’nin Rolü”. İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri. Gazimağusa (1999) 107-129.
• Çetin 2009 C. Çetin, Anadolu’da Faaliyet Gösteren Menzilhaneler (1690-1750).
• Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya 2009.
• Çetin 2013 C. Çetin, Ulak Yol Durak Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Menzilhaneler). İstanbul 2013.
• Dinç – Çelik 2012 G. Dinç – C. Çelik,“Kıbrıs’ta Kölelik (1800-1878)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5, 23 (2012) 185-196.
• Durukan 2011 M. Durukan, “Antikçağ’da Akdeniz’de Ticaret ve Korsanlık”. Ed. F. Demir, Türk Deniz Ticareti Tarih Sempozyumu-III, Mersin ve Doğu Akdeniz, Bildiriler Kitabı. İstanbul (2011) 36-50.
• Eldem 2007 E. Eldem “Kontrolü Kaybetmek: 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz’de Osmanlı Varlığı”. Ed. E. Kumrular, Türkler ve Deniz. İstanbul (2007) 63-78.
• Eldem 2011 E. Eldem, “Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti”. Ed. S. Faroqhi, Türkiye Tarihi 1603-1839, Geç Osmanlı İmparatorluğu. Çev.: F. Aytuna. İstanbul (2011) 341-396.
• Elibol 2011 N. Elibol, “Avusturya Tüccar Gemilerine Ait Veriler Işığında OsmanlıAvusturya Deniz Ticareti (1700-1800)”. Ed. H. Çoruh, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. İstanbul (2011) 175-200.
• Emecen 1991 F. Emecen, “Antalya”. DİA 3 (1991) 234-235.
• Erdem 2004 Y. H. Erdem, Osmanlıda Köleliğin Sonu, 1800-1909. Çev.: B. Tırnacı. İstanbul 2004.
• Erdoğru 1998 M. A. Erdoğru, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Kıbrıs’ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanlar”. İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı (1998) 315-327.
• Erol 1991 O. Erol, “Türkiye Kıyılarındaki Terkedilmiş Tarihi Limanlar ve Bir Çevre Sorunu Olarak Kıyı Çizgisi Değişimlerinin Önemi”. İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni 8 (1991) 1-44.
• Genç 2009 M. Genç, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul 2009.
• Güçer 1987 L. Güçer, “XVI-XVIII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunun Ticaret Politikası”. İstanbul Üniversitesi, Türk İktisat Tarihi Yıllığı 1 (1987) 1-128.
• Güçlü 2011 M. Güçlü, “Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: Finike”. Eds. H. Çoruh, M. Z. Köse – M. Y. Ertaş, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. İstanbul (2011) 415-441.
• İnalcık 2001 H. İnalcık, “İspence”. DİA 23 (2001) 177.
• Karaca 1997 B. Karaca, XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Samsun 1997.
• Köse 2011a E. Köse, “XIX. Yüzyıl Başlarında İçel Limanları”, Ed. F. Demir, Türk Deniz Ticareti Tarih Sempozyumu-III, Mersin ve Doğu Akdeniz, Bildiriler Kitabı. İstanbul (2011) 139-162.
• Köse 2011b E. Köse, Mut (Claudiopolis). İstanbul 2011.
• Kurt 2006 M. Kurt, Eskiçağda Göksu (Kalykandos) Havzası. Konya 2006.
• Kütükoğlu 1996 S. M. Kütükoğlu, “Gümrük”. DİA 14 (1996) 263-268.
• Mantran 1987 R. Mantran, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Ticaretin Değişmesi”. Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi 3 (1987) 159-175.
• Martal 2011 A. Martal, “İzmir’in Akdeniz Ticaretindeki Yeri”. Ed. Haydar Çoruh, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. İstanbul (2011) 391-392.
• Matthee 1999 R. P. Matthee, The Politics of Trade in Safavid Iran, Silk for Silver 1600- 1730. Cambridge 1999.
• McGowan 2006 McGowan, “Âyanlar Çağı”. Eds. H. İnalcık – D. Quataert, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul (2006) 759-884. Nagata 1997 Y. Nagata, Tarihte Âyanlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme. Ankara 1997.
• Orhonlu 1984 C. Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar. İzmir 1984.
• Orhonlu 2006 C. Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı. İstanbul 1990.
• Özkaya 1994 Y. Özkaya, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık. Ankara 1994.
• Özkul 2008 A. E. Özkul, “Osmanlı Kıbrıs’ın İpek Üretimi ve Ticareti”, Eds. Z. Dilek et al., 38. ICANAS Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 10-15.09.2007. Ankara (2008) 2395-2409.
• Özkul 2010 A. E. Özkul, Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750). Ankara (2010) 104-115.
• Özkul 2011 A. E. Özkul, “Kıbrıs’taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri”, Ed. H. Çoruh, M. Y. Ertaç – M. Z. Köse, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. İstanbul (2011) 303-351.
• Özvar 2003 E. Özvar, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması. İstanbul 2003.
• Özveren 1997 E. Özveren, “Marsilya Ticaret Odası Belgelerinde Ondokuzuncu Yüzyıl Öncesi Kıbrıs”. Kıbrıs Araştırmaları Dergisi 3, 1 (1997) 13-28.
• Panzac 1996 D. Panzac, Commerce et Navigation dans l’Empire Ottoman au XVIIIe Siècle. İstanbul 1996.
• Panzac 2004 D. Panzac, La caravane maritime. Marins européens et marchands ottomans en Méditerranée (1680-1830). Paris 2004.
• Tabak 2010 F. Tabak, Faruk, Solan Akdeniz, 1550-1870, Coğrafi-Tarihsel Bir Yaklaşım. Çev.: N. Elhüseyni. İstanbul 2010.
• Tabakoğlu 1985 A. Tabakoğlu, Gerilme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul 1985.
• Tabakoğlu 2010 A. Tabakoğlu, Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul 2010.
• Toledano 1994 E. R. Toledano, Osmanlı Köle Ticareti, 1840-1890. Çev.: Y. H. Erdem. İstanbul 1994.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Kaynakları Adana Ahkâm Defteri (AAD) no. 1.
• Atik Şikâyet Defteri (AŞD) no. 3, 4, 5, 33, 46, 48, 60, 65, 66, 73, 74, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 85, 87, 88, 101, 105, 107, 109, 110, 111, 114, 115, 116, 118, 121, 122, 127, 142, 148, 149, 152, 164, 172.
• Kamil Kepeci Defter (KK) no. 2342, 2496, 2501, 5061.
• Maliyeden Müdevver Defter (MAD) no. 2747, 2775, 2953, 3423, 3517, 6890, 9909, 9915, 9918, 9921, 9947, 17904.
• Mühimme Defteri (MD) no. 78, 90, 95, 114, 116, 117, 139, 142.
• Mühimme Zeyli Defteri (MZD) no. 8. Cevdet Dâhiliye (C.DH) no. 4146, 11106.
• Cevdet Maliye (C.ML) no. 19691.
• İbnü’l-Emin Maliye no. 1771.
• Bâb-ı Âsafî Dîvân (Beylikçi) Kalemi (A.DVN) Dosya/Gömlek: 161/76, 312/50, 1034/96, 1041/68, 1109/44.