THE YÖRÜKS: THEIR ORIGINS, EXPANSION AND ECONOMIC ROLE

Yıl 2014, , 467 - 495, 01.06.2014

Halil İnalcık

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201406472

Öz

Yorüks, are historically known as Türkmen Turcoman , or Al-Atrâk, being a branch of the Oguz group of peoples who invaded Asia Minor from the 1020's onwards. The Seljuk/Selcukid central government used to settle them on the East Roman borders-marches. Due to the nature of animal husbandry and seasonal migrations, conflict with the central government, Seljuk or Ottoman, was at times inevitable. Due to their activities against the East Roman Empire a heavy concentration of Türkmen formed in western Anatolia. In a census of 1520-1530 pastoral nomads in the provinces of Western Anatolia numbered 77,368 and those on military service 52.148. The regions where a sizeable Türkmen population formed were the mountainous areas with yaylak, summer pastures, along the Toros mountain chain from western Anatolia to the coasts of the Mediterranean and in the Lake District in the Isparta-Eğirdir region. Practising the heterodox doctrines of Shii’ite Islam, the Türkmen often came in conflict with the central government. The term yörük or yörük was the descriptive term preferred by the official chancery. The central government employed yörüks in military service. The contribution of the Yörüks to the economy of the Ottoman state was important for transportation as, before the railways, transport overland between the regions depended entirely upon yorük camel caravans. Main items of trade were yorük carpets and rugs: halı, kilim, seccade, örtü etc. Tribal and regional designs distinguished local productions. Turkmen carpets were very valuable and had been exported to the West and to Moslem countries from the XIIIth century onwards.

Anahtar Kelimeler

Yörük, Türkmen • Oguz • Tribes • Ghaza • Nomadism • Camel • Transportation • Carpet Trade

Yörükler: Kökenleri, Yayılmaları ve Ekonomik Rolleri

Öz

Tarihsel anlamda Tükmenler ya da El-Etrak olarak da bilinen Yörükler, 1020 yılından sonra Küçük Asya’yı fethetmiş olan Oğuz Boyu’nun bir koludur. Selçuklu Merkezi Yönetimi bu gurubu Doğu Roma sınır bölgesinde ikamet ettirmekteydi. Bu gurubun hayvan besiciliği ile uğraşması ve sezonluk göçmenlik gibi özelliklerinden dolayı Selçuklu ve Osmanlı gibi merkezi güçlerle çekişmesi o dönemler için kaçınılmaz bir durumdu. Doğu Roma İmparatorluğu’na karşı eylemlerinden dolayı Batı Anadolu’da da yoğun bir Türkmen nüfusu oluştu. Batı Anadolu eyaletlerindeki kırsal göçebeler 1520-1530 yılları arasındaki nüfus sayımına göre 77.368’dir ve bunların 52.148’i askeri hizmet dâhilindedir. Türkmen nüfusunun oldukça yoğun bir rakam oluşturduğu bölgeler yaylakların da içinde yer aldığı dağlık alanlar ve yazlık otlaklardı ve söz konusu bu bölgeler Toros Dağları zinciri boyunca Batı Anadolu’dan Akdeniz kıyılarına doğru uzanan şeridi ve de Isparta-Eğirdir Gölü’ne doğru olan alanı kapsıyordu. İslam Dini’ndeki Şii Mezhebi’nin heterodoks doktrinini uygulayan Türkmenler, sıklıkla merkezi hükümetle de karşı karşıya gelmişlerdir. Yörük ya da yörük sözcüğü resmi mahkeme tarafından kabul edilen tanımlayıcı bir kelimeydi. Merkezi hükümet yörükleri askeri hizmet amaçlı istihdam etmekteydi. Yörüklerin Osmanlı Devleti’ne ekonomik katkısı ulaşım açısından oldukça önemliydi, zira raylı sistemden önce bölgeler arasındaki ulaşım tamamen Yörüklerin deve kervanları aracılığıyla sağlanıyordu. Ticaretlerinin temel malları halı ve kilimdi: halı, kilim, seccade ve örtü vb. Kabilelere ait ve yöresel tasarımlar yerel üretimlerde ayırt ediliyordu. Türkmen halıları oldukça kıymetliydi ve XIII. yüzyıldan itibaren de Batı’ya ve de Müslüman ülkelere ihraç ediliyordu.

Anahtar Kelimeler

Yörük • Türkmen • Oğuz • Boy • Gaza • Göçebelik • Deve • Taşımacılık • Halı Ticareti

Kaynakça

• Aksarâyî 1944 K. Aksarâyî, “Musâmeret al-Akhbar”. Ed. O. Turan, Ankara 1944.
• Aslanapa – Durul 1972 O. Aslanapa – Y. Durul, Türk Halı Sanatı. İstanbul 1972.
• Aswad 1971 B. C. Aswad, Property Control and Social Strategies: Settlers on a Middle Eastern Plain. Ann Arbor 1971.
• Atalay 1940 B. Atalay, Türkçemizde men, man Eki. Ankara 1940.
• Barkan 1943 Ö. L. Barkan, XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Tarımsal Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları’nın İçinden Fatih Kanunnamesi. İstanbul 1943.
• Barkan 1966 Ö. L. Barkan, “Edirne Askeri Kassamına ait Tereke Defterleri (1545- 1659)”. Belgeler III (1966) 1-479.
• Barkan 1980 Ö. L. Barkan, “Kulluklar ve Orkacı Kullar”. Ed. N. Şahin, Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul (1980) 596-607.
• Batez 1983 D. Batez, Nomads and Farmers: A Study of the Yörüks of Southeastern Turkey. Ann Arbor 1983.
• Cahen 1968a C. Cahen, Pre-Ottoman Turkey. London 1968.
• Cahen 1968b C. Cahen, “Ibn Said sur L’Asie Mineure Seljuquide”. DTC Fakültesi Araştırmalar Dergisi 6 (1968) 45.
• Cahen 2001 C. Cahen, The Formation of Turkey, The Seljukid Sultanate of Rūm: Eleventh to Fourteenth Century. Trans. & Ed.: P. M. Holt, Harlow, Essex 2001.
• Caskel 1939-1943 N. Caskel, Die Beduinen I-II. Leipzig 1939-1943.
• Cook 1972 M. Cook, Population Pressure in Rural Anatolia, 1450-1600. London 1972.
• Çelebi 1935 E. Çelebi, Seyahatnâme: Anadolu, Suriye, Hicaz (1671-1672). Cilt. IX. İstanbul 1935.
• Day 1963 J. Day, Les Douanes de Genes 1376-1377. Paris 1963.
• Demirtaş 1949 F. Demirtaş, “Bozulus”. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi VII/1 (1949) 29-46.
• De Planhol 1958 X. de Planhol, De La Plaine Pamphylienne aux Lacs Pisidiens: nomadisme et vie paysanne. Paris 1958.
• De Planhol 1959 X. de Planhol, “Geography, Politics and Nomadism in Anatolia”. International Social Science Journal IX (1959) 525-553.
• De Planhol 1965 X. de Planhol, “Les Nomades, la steppe et la foret en Anatolia”. Geographische Zeitschrift 53 (1965) 104-110.
• Ertaylan 1946 I. H. Ertaylan, Tevârîhî Âl-i Osmân. İstanbul 1946.
• Eşberk 1939 T. Eşberk, Türkiye’de Köylü El Sanatlarının Mahiyeti ve Ehemmiyeti. Ankara 1939.
• Evans 1936 A. Evans, La Pratica della Mercatura. Cambridge 1936.
• Flemming 1964 B. Flemming, Landschaftsgeschite von Pamphylien, Pisiden und Lykien im Mittelalter. Wiesbaden 1964.
• Foss 1979 C. Foss, Ephesus after Antiquity. Cambridge 1979.
• Gibb 1962 H. A. R. Gibb, The Travels of Ibn Battua. Cambridge 1962.
• Gökbilgin 1957 T. Gökbilgin, Rumelide Yörükler, Tatarlar ve Evlad-i Fatihan. İstanbul 1957.
• Gökçen 1946 İ. Gökçen, Saruhan’da Yörükler ve Türkmenler. İstanbul 1946.
• Güngör 1941 K. Güngör, Cenubi Anadolu Yörüklerinin Etno-Antropolojik Tetkiki. Ankara 1941.
• Heers 1961 J. Heers, Gênes au XVe siècle. Paris 1961.
• Heyd 1936 W. Heyd, Histoire du Commerce du Levant au Moyen Age. Leipzig 1936.
• Holt – Lewis 1970 P. M. Holt – B. Lewis, Cambridge History of Islam. Cambridge 1970.
• Hoppe 1933 E. M. Hoppe, “Yörükler”. JRAS II (1933) 25-28.
• Hütteroth 1968 W.-D. Hütteroth, Ländliche Siedlungen im Südlichen inneranatolien in der letzten Vierhundert Jahren. Göttingen 1968.
• İnalcık 1959 H. İnalcık, “Raiyyet Rusumu”. Belleten XXIII (1959) 575-600.
• İnalcık 1960 H. İnalcık, “Bursa and the Commerce of the Levant”. JESHO III (2) (1960) 131-147.
• İnalcık 1960 H. İnalcık, “Bursa”. Belleten XXIV (1960) 91.
• İnalcık 1962 H. İnalcık, “Rise of Ottoman Historiography”. Eds. P. M. Holt – B. Lewis, Historians of the Middle East. London 1962.
• İnalcık 1979-80 H. İnalcık, “The Khan and the Tribal Aristocracy”. Eucharisterion: Essays Presented to Omeljan Pritsak. Harvard Ukranian Studies III/IV (1979- 1980) 445-466.
• İnalcık 1981-82 H. İnalcık, “The Question of the Emergence of the Ottoman State”. International Journal of Turkish Studies II/2 (1981-1982) 71-80.
• İnalcık 1982 H. İnalcık, “Rice Cultivation”. Turcica XIV (1982) 69-141.
• İnalcık 1983 H. İnalcık, “Arab Camel Drivers in Western Anatolia in the Fifteenth Century”. Revue d’Histoire Maghrébine 31-32 (1983) 263-270.
• İnalcık 1985 H. İnalcık, “The Rise of the Turcoman Maritime Principalities in Anatolia, Byzantium and Crusades”. Byzantinische Forschungen IX (1985) 179- 217.
• Jennings 1984 R. Jennings, “The Population, Society and Economy of the Region of Erciyes Dağı”. Contributions d’histoire économique et social de l’empire ottoman (1984) 164-171.
• Kafesoğlu 1964 I. Kafesoğlu, “Selçuklular”. İslam Ansiklopedisi X (1964) 393-396.
• Kafesoğlu 1958 I. Kafesoğlu, “Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti”. Jean Deny Armağanı. Ankara 1958.
• Khazonov 1984 A. M. Khazonov, Nomads and the Outside World. Cambridge 1984.
• Kütükoğlu 1983 M. S. Kütükoğlu, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 tarihli Narh Defteri. İstanbul 1983.
• Landreau 1978 A. N. Landreau, Yörük: The Nomadic Weaving Tradition of the Middle East. Pittsburg 1978.
• Lejean 1861 G. Lejean, Ethnographiqie de la Turqie d’Europe. Gotha 1861.
• Lemerle 1957 P. Lemerle, L’Emirat d’Aydın (1300-1415). Paris 1957.
• Lindner 1983 R. P. Lindner, Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia. Bloomington 1983.
• Manolescu 1965 R. Manolescu, Comertul Tarii Romineşti Moldovei cu Braşul. Bucharest 1965.
• Mélikoff – Sayar 1954 I. Mélikoff – Sayar, Le destan d’Umur Pacha. Paris 1954.
• Orhonlu 1963 C. Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretleri İskan Teşebbüsü, 1691-1696. İstanbul 1963.
• Pekin 1975 E. Pekin, “Yörüklerde Un Çuvalları”. I. Uluslararası Folklor Kongresi Bildirileri V (1975) 207-230.
• Petsopoulos 1979 Y. Petsopoulos, Les Kilims, Tapis tissés et brodés du Moyen-Orient. Fribourg 1979.
• Philipsson 1910-1915 A. Philipsson, Reisen und Forchungen in Westlichen Kleinasien. Cilt I-V 1910-1915.
• Rásonyi 1964 L. Rásonyi, “Türk Özel Adlarının Kaynakları”. Türkoloji Dergisi III (1964) 71-101.
• Refik 1930 A. Refik, Anadolu’da Türk Aşiretleri. İstanbul 1930.
• Reinhard 1975 U. Reinhard, “Silifke Yöresi Dokumaları”. I. Uluslararası Folklor Kongresi Bildirileri Cilt. V: Etnografya (1975) 241-250.
• Rogers 1986 J. M. Rogers, Oriental Carpets and Textile Studies II. Eds. R. Pinner – W. Denny, London (1986).
• Schumutzler 1933 E. Schumutzler, Altorientalische Teppiche in Siebenburgen. Leipzig 1933.
• Sohrweide 1965 H. Sohrweide, “Der Sieg der Safaviden in Persien und seine Ruckwirkunken auf die Schiiten Anatoliens im 16. Jahrhundert”. Der Islam 41 (1965).
• Su 1938 K. Su, Balıkesir ve Civarında Yörük ve Türkmenler. İstanbul 1938.
• Sümer 1952 F. Sümer, “XVI. Asırda Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi bir Bakış”. İ.F.M. XI (1952) 518-522.
• Sümer 1957 F. Sümer, “Azerbaycan’ın Türkleşmesi”. Belleten XXII (1957) 429-447.
• Sümer 1967 F. Sümer, Karakoyunlular. Ankara 1967.
• Sümer 1967 F. Sümer, “Oğuzlar: (Türkmenler)”. DTC Fakültesi Yayınları 170 (1967).
• Sümer 1976 F. Sümer, Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara 1976.
• Şahin 1981 I. Şahin, “XVI. Asırda Halep Türkmenleri”. Tarih Enstitüsü Dergisi XII (1981) 687-712.
• Taeschner 1929 F. Taeschner, Masâlik al-Abşar fi Mamalîk al Amşâr. Leipzig 1929.
• Tanoğlu 1954 A. Tanoğlu, “The Geography of Settlements”. Review of the Geogrophical Institute of İstanbul I (1954) 1-17.
• Tansuğ 1975 S. Tansuğ, “Türkmenlerde Giyim Gelenekleri”. I. Uluslararası Folklor Kongresi Bildirileri Cilt. V: Etnografya (1975) 251-256.
• Tekindağ 1967 Ş. Tekindağ, “Karamanlılar”. İslam Ansiklopedisi VI (1967) 317.
• Toğan 1972 A. Z. V. Toğan, Oğuz Destanı. İstanbul 1972.
• Traeger (1905) P. Traeger, “Die Yörüken und Konjaren in Makedonien”. Zeitschrift für Ethnologie 37 (1905) 198-206.
• Tsakyroglus 1891 M. Tsakyroglus, Etudes Ethnographiques sur les Yörük. İzmir 1891.
• Tunçdilek 1954 N. Tunçdilek, “Eskişehir Bölgesinde Yerleşme Tarihine Toplu Bir Bakış”. I.F.M XV (1954) 189-200.
• Tunçdilek 1963 N. Tunçdilek, “Yayla Settlements and Related Activities in Turkey”. RGIU I/9-10 (1963) 58-71.
• Turan 1954 O. Turan, Tarihi Takvimler. Ankara 1954.
• Turan 1965 O. Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. Ankara 1965.
• Turan 1965 O. Turan, “Süleyman Şah”. İslam Ansiklopedisi XI (1965) 201-219.
• Uluçay 1940 Ç. Uluçay, Saruhan Oğulları. İstanbul 1940.
• Uluçay 1944 Ç. Uluçay, 17. Asırda Saruhan’da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul 1944.
• Uzunçarşılı 1969 I. H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara 1969.
• Von Luschan 1866 F. Von Luschan, Wandervölker Kleinasiens. Abhandlungen der Berliner Gesellschaft für Antropologie, Ethnologie und Urgeschichte. 1866.
• Vryonis 1971 S. Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor. Berkeley 1971.
• Wittek 1943 P. Wittek, Das Fürstentum Mentesche. İstanbul 1943.
• Woods 1976 J. E. Woods, Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire, Minneapolis and Chicago: Bibliotheca Islamica. Chicago 1976.
• Yağan 1978 Ş. Y. Yağan, Türk El Dokumacılığı. İstanbul 1978.
• Yalman 1977 A. R. Yalman (Yalgın), Cenupta Türkmen Oymakları. Ankara 1977.
• Yetkin 1977 Ş. Yetkin, “Osmanlı Saray Halılarından Yeni Örnekler”. Sanat Tarihi Yıllığı VII (1977) 143-164.
• Yetkin 1981 Ş. Yetkin, Historical Turkish Carpets. İstanbul 1981.
• Yinanç 1944 M. H. Yinanç, Anadolu’nun Fethi. 1944.
• Yule 1913 H. Yule, Cathay and the Way Thither (Cilt I). London 1913.
• Yücel 1982 Y. Yücel, 1640 Tarihli Esar Defteri. Ankara 1982.
• Zachariadou 1983 E. A. Zachariadou, Trade and the Crusades, Venetian Crete and the Emirates of Mentesche and Aydin (1300-1415). Venice 1983.
• Zigura 1966 A. Zigura, Covoare Turceşti din Muzeului. Bucharest 1966.