Kahramanmaraş İli Afşin İlçesi Arıtaş Mahallesi Erken Doğu Roma Dönemi Mimari İşlevli Taş Eserler

Yıl 2018, , 377 - 393, 29.06.2018

Oktay Dumankaya Mustafa Uğur Ekmekçi

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201818

Öz

Yerleşim kökeni Prehistorik Çağlara kadar uzanan Kahramanmaraş ili birçok kültüre ev sahipliği yapmıştır. Kentin arkeolojik zenginliğini ortaya çıkartmak amacıyla 2016 yılında Afşin ve Elbistan ilçelerinde tarafımızca arkeolojik yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir. Yüzey Araştırması sırasında Afşin ilçesi Arıtaş Mahallesi’nde tespit edilen arkeolojik materyalin envanter kayıtları çı-kartılmıştır. Bu makale, Arıtaş Mahallesi’nde tespit edilen Erken Doğu Roma Dönemi mimari taş eserlerin değerlendirmesini kapsamaktadır. Makalede incelenen taş eserler işlevlerine göre gruplanmış ve tarihsel değerlendirmeleri yapılmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte taş eserlerin dağılım haritası çıkartılmış, kullanım alanları incelenmiştir. Taş eserler üzerinden Afşin Mahallesi’nde günümüze kadar ulaşamamış dönem mimarisinin nitelikleri ile yapı lokalizasyonunun anlaşılmasına katkı sağlanması hedeflenmektedir. Yapılan çalışmada 5 adet sü-tun başlığı, 2 adet sütun kaidesi, 3 adet levha payesi, 3 adet kapı çerçevesi, 1 adet çörten olmak üzere 14 adet eserin detaylı belgelemesi yapılmış olup, bu eserlerin yanı sıra 15 adet sütun ve sütun parçası ile ilgili de istatistiki bir değerlendirme yapılmıştır. Dönemsel değerlendirme yapıldığında Arıtaş Mahallesi’nde tespit edilen taş eserlerin MS V-VI. yüzyıla tarihlendiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş, Afşin (Arabissos), Erken Doğu Roma Dönemi, Mimari Taş Eser

Early Byzantine Period Stone Architectural Elements from Kahramanmaraş Province, Afşin District, Arıtaş Quarter

Öz

Kahramanmaraş Province has been home to many cultures dating back to the prehistoric times. In order to reveal the archaeological richness of the province, an archeological survey in Afşin and Elbistan was conducted in 2016. Inventory records of the archeological material identified in the Arıtaş quarter of Afşin district during the survey were made. This article con-cerns the evaluation of the Early Byzantine architectural stone elements found in the area of Arıtaş. These artefacts were grouped according to their functions and from historical evaluations. The map of distribution of these finds was made and the areas of their use examined. The aim is to contribute to the understanding of building localization and the qualities of the architecture of the period from these stone finds, which cannot be found in situ today in the Afşin neighborhood. In this survey detailed documentation was made of 14 artefacts: 5 column-capitals, 2 column-bases, 3 carved parapet plates, 3 door frames and 1 gargoyle. In addition to these, records concerning 15 columns and their evaluation was made. When an evaluation of the dates of these finds was made, it was found that the stone artefacts found at the Arıtaş quarter can be dated to the Vth-VIth centuries A.D.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş, Afşin (Arabissos), Early Byzantine Period, Stone Architectural Elements

Kaynakça

• Anna Komnena alexiad Anna Komnena, Alexiad: Malazgirt’in Sonrası. Çev. B. Umar. İstanbul 1996.
• Urfalı Mateos vekayiname Urfalı Mateos, Vekayi-nâmesi (1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1163). Çev. D. H. Andreasyan. Ankara 1987. Modern Literatür
• Acara 1998 M. Acara, “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 15/1 (1998) 183-201.
• Acara 2010 M. Acara, “Bizans Dönemi'nde Maraş”. Ed. F. Özdem, Dağların Gazeli Maraş. İstanbul (2010) 213-232.
• Alp 2001 A.O. Alp, “Bizans Mimari Plastiğinde Terminolojik Sorunlar”. Ed. M. S. Pekak, Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I Mimari ve Mimari Süsleme. Ankara (2001) 25-30.
• Alpaslan 1996 S. Alpaslan, Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki H. Nikolaos Kilisesi’nde Dini Ayinle İlgili Plastik Eserler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara 1996.
• Arslan 2014 A. Arslan, Konya Çevresi Bizans Dönemi Mimari Plastiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi. Eskişehir 2014.
• Asgari 1992 N. Asgari, “Observations on Two Types of Quarry Items from Proconnesus: Columns and Shafts and Column-Bases”. Eds. N. Herz – L. Moens, Quarrying, Trade and Provenance Interdisciplinary Studies on Stones and Stone Technology in Europe and Near East from the Prehistoric to the Early Christian Period. Leuven (1990) 73-81.
• Aydın 2013 A. Aydın, “Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi Mimari Elemanlarının Süslemelerinin Kataloğu ve Değerlendirilmesi”. Ed. S. Durugönül, Silifke Müzesi Taş Eserler Kataloğu. Heykeltıraşlık ve Mimari Plastik Eserler. Mersin (2013) 183-315.
• Barsanti 1995 C. Barsanti, "Materiali Bizantini Poco Noti O Inediti Della Bitinia. "Ed. R. F. Campanati, Ricerche Di Archeologia Cristiana E Bizantina XLII Corso Di Cultura Sull'arte Ravennate E Bizantina. Ravenna (1995) 47-69.
• Carter 1995 E. Carter, “Report on the Kahramanmaraş Archaeological Survey Project From 1993”. AST XII (1995) 331-341.
• Carter 1996 E. Carter, “The Kahramanmaraş Archaeological Survey Project: A Preliminary Report on the 1994 Season”. AST XIII (1996) 289-306.
• Çobanoğlu et al. 2016 A.D. Çobanoğlu, Ü. M. Ermiş, S. Parlak – A. Tuncer, “İstanbul Üniversitesi Merkez Kampüsü’nde Bulunan Taş Eserler”. Sanat Tarihi Yıllığı 25 (2016) 1-46.
• Doğan 2005a S. Doğan, “Alanya Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri”. AST XXII (2005) 71-76.
• Doğan 2005b S. Doğan, “Bizans Mimarlığında Liturjik İşlevli Taş Yapıtlarda Terminoloji Sorunu”. Ed. M. S. Pekak, Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I Mimari ve Mimari Süsleme. Ankara (2005) 31-41.
• Dumankaya – Ekmekçi 2017 O. Dumankaya – M. U. Ekmekçi, “Kahramanmaraş İli, Afşin İlçesi, Arıtaş Mahallesi Roma ve Erken Bizans Dönemi Mimari Taş Eserleri”. Uluslararası Sempozyum: Antik Çağda Maraş. 17-18 Kasım 2017. Kahramanmaraş (2017) 42 (özet metin).
• Dumankaya – Pekşen 2016a O. Dumankaya – O. Pekşen, “Aristil Höyük”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt A/1 (2016) 336-337.
• Dumankaya – Pekşen 2016b O. Dumankaya – O. Pekşen, “Aşağı Kaşanlı Höyüğü”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt A/1 (2016) 357-358.
• Dumankaya – Topaloğlu 2018
• O. Dumankaya – Y. Topaloğlu, “Kahramanmaraş Afşin ve Elbistan İlçeleri 2016 Yılı Yüzey Araştırması”. AST XXXV/2 (2018) 285-302.
• Dumankaya et al. 2017 O. Dumankaya, E. Yıldırım – O. Pekşen, “Çebikçil Höyük”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt B-C-Ç/2 (2017) 431-432.
• Gökhan – Kaya 2008 İ. Gökhan – S. Kaya, İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş. Kahramanmaraş 2008.
• Gökhan 2011 İ. Gökhan, Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Kadar Maraş Tarihi. Kahramanmaraş 2011.
• Gökhan 2016 İ. Gökhan, “Arıtaş Mahallesi”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt A/1 (2016) 332-333.
• Hild 1977 F. Hild, Das byzantinische Strassensystem in Kappadokien. Wien 1977.
• Jeffreys et al. 2008 E. Jeffreys, J. F. Haldon – R. Cormack, The Oxford handbook of Byzantine studies. Oxford 2008.
• Kautzsch 1936 R. Kautzsch, Kapitellstudien, Beiträge zu einer Geschicte des spätantiken Kapitells im Osten vom vierten bis ins siebente Jahrhundert. Berlin 1936.
• Keskin 2010 E. Keskin, Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara 2015.
• Keskin 2013 E. Keskin, “Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemine Tarihlenen Taş Eserler Üzerinde Görülen Bezemeler”. Çorum ve Kültür. Çorum (2013) 243-250.
• Konyar 2010 E. Konyar, “Kahramanmaraş Yüzey Araştırması 2009”. Akmed-Anadolu Akdeniz Arkeoloji Haberleri 8 (2010) 136-142.
• Konyar 2011 E. Konyar, “Kahramanmaraş Yüzey Araştırması 2009”. AST XXVIII/2 (2011) 263-271.
• Kökten 1960 İ. K. Kökten, “Maraş Vilayetinde Tarihten Dip Tarihe Geçiş”. TAD X/I (1960) 44-49.
• Niewöhner 2007 P. Niewöhner, Aizanoi, Dokimion und Anatolien. Wiesbaden 2007.
• Ötüken 1996 S. Y. Ötüken, Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien Antike und Byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa. Tübingen 1996.
• Özdin 2014 Y. Özdin, Kocaeli Merkezde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya 2014.
• Özkarcı 2007 M. Özkarcı, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Kahramanmaraş 46/II. Ankara 2007.
• Öztaşkın 2015 G. K. Öztaşkın, “Stratonikeia Kenti Bizans Dönemi Liturjik Taş Eserleri”. Ed. B. Söğüt, Stratonikeia Çalışmaları 1. Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları. İstanbul (2015) 159-173.
• Sümer 1985 F. Sümer, Yabanlu Pazarı. İstanbul 1985.
• Temple 2013 Ç. Temple, Konya/İkonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara 2013.
• Temple 2014 Ç. Temple, “Taş Eserler Eşliğinde Sille’nin Bizans Dönemi Mimarisine İlişkin Görüşler”. Art Sanat 2 (2014) 81-100.
• Tiryaki 2016 A. Tiryaki, “Bursa İli, Nilüfer İlçesinde Bulunan Bizans Dönemine Ait Mimari Plastik Taş Eserler”. Eds. M. Şahin, S. Sevim – D. Yavaş, Odryses’ten Nilüfer’e Uluslararası Nilüfer Sempozyumu. Bursa (2016) 817-842.
• Toroğlu – Alparslan 2016 E. Toroğlu – Y. Alparslan, Kahramanmaraş’ın Tarihi Coğrafyasında Yollar. Kahramanmaraş 2016.
• Wace – Piercy 1911 H. Wace – W. C. Piercy, A Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the 6th Century AD: With an Account of the Principal Sects and Heresies. London 1911. Electronic. [Online]. http://www.ccel.org/ccel/wace/biodict.toc.html
• Yeşiltaş 2012 T. Yeşiltaş, Yalvaç Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Çanakkale 2012.
• Yıldırım – Dumankaya 2016a E. Yıldırım – O. Dumankaya, “Arıtaş (Hunu) Höyük”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt A/1 (2016) 328-329.
• Yıldırım – Dumankaya 2016b E. Yıldırım – O. Dumankaya, “Aynalı Höyük”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Cilt A/1 (2016) 428-429.
• Yıldırım 2006 Ş. Yıldırım, Philomelion’daki (Akşehir) Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara 2006.
• Yıldırım 2013 Ş. Yıldırım, Side Antik Kentinin Bizans Dönemi Dini Mimarisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara 2013.
• Zollt 1994 T. Zollt, Kapitellplastik Konstantinopels vom 4. Bis 6. Jahrhundert n.Chr. mit Einem Beitrag zur Unterzuchung ionischen kämpferkapitells. Asia Minor Studien 14, Bonn 1994.