Letoon Terrace Walls and Late Antique Period Places Findings from Excavations in 2015-2017

Yıl 2018, , 395 - 433, 29.06.2018

Banu Özdilek Sema Atik-korkmaz

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201819

Öz

The Letoon Sanctuary is located in the Western Lycian Region. Excavation of the Letoon Terrace Walls started in 2015. The eastern border of the city begins with the terrace walls extending in the north-east direction in the western piedmont of the Tümtüm Hill. The terraces extend up to the hilltop along the east of the sanctuary. It appears that the terrace walls stretch from bottom to top in four different levels parallel to each other, but with small curvatures, in accordance with the topography. The lowest level of the terrace walls coming out of the furnicatum vault located in the southwestern analemma wall of the theater, forms a passage way into the sanctuary and connects to the main rock temenos area and the temenos wall. It is the terrace walls on the second level that have been excavated and will be examined here in detail, extending adjacent to the analemma wall of the theater and continuing to one level over the temenos wall. In the terrace walls, rough shaggy polygonal mesh, fine work polygonal mesh, isodomic trapezoidal blocs are used together. This terrace wall had undergone many repairs and renovations and had been used repeatedly in many different styles. The terrace wall, starting from the southern wall of the theater, is extending flat along 100 m, even after making a bend, it continues on its original line and somepart sits on the bedrock.

Anahtar Kelimeler

Lycia, Letoon Sanctuary, Roman Terracottas, • Bronze and Bone Objects

Letoon Teras Duvarları ve Geç Antik Dönem Mekânları 2015-2017 Yılları Kazı Buluntuları

Öz

Batı Lykia Bölgesi’nde bulunan Letoon Kutasal Alanı’nın, teras duvarlarının kazısına 2015 yılında başlanmıştır. Bu bölge topoğrafik ve jeolojik yapısına bağlı olarak erozyona ve kitlesel toprak kaymalarına çok müsaittir. Bu nedenle yerleşimin kuruluşundan itibaren, toprağın ko-runması için Tümtüm Tepe’nin bütününde, günümüze kadar ulaşabilmiş teraslamalar yapılmıştır. Kentin doğu sınırı Tümtüm Tepe’nin batı eteğinde kuzey-doğu doğrultusunda uzanan teras duvarlarıyla başlar. Teraslar, kutsal alanın doğu kesimi boyunca uzanarak tepe noktaya kadar çıkmaktadır. Teras duvarlarının en alt seviyeden tepeye doğru 4 farklı kotta, topografik yapı ile uyumlu olarak birbirine paralel fakat küçük kıvrılmalarla uzandığı görülmektedir. Teras duvarlarında; kaba traşlı, rustik, bosajlı polygonal örgü ve ince işçilikli düz polygonal örgü, isodomik ve trapezoidal bloklar kullanılmıştır. Teras duvarları, farklı tarzda ve çok evreli olarak, onarım görüp sürekli kullanılmıştır. Tiyatronun güney duvarına bitişik başlayan teras duvarının, 100 m kadar kesiminin düz uzandığı görülür. Ardından dirsek yaptıktan sonra orijinal hattında devam eder ve bir kısmı da ana kaya üzerine oturur. 2. teras duvarı önünde olasılıkla Geç Antik Dönem’e ait farklı işlevlerle (dükkân-atölye) kullanılan mekânlar ortaya çıkarılmıştır. Letoon teras duvarları kazısından ele geçen buluntular incelenip değerlendirilmeler yapılmıştır. Duvarların inşa tekniği, tarzı ve malzemesinin incelenmesi sonucunda, Klasik Dönem’den, Geç Antik Dönem’e kadar çok evreli olarak inşa edilmiş olduğu ve tadilat geçirdiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lykia, Letoon Kutsal Alanı, Roma Dönemi Terrakottalar, • Bronz ve Kemik Objeler

Kaynakça

• Adam 1982 J. P. Adam, L’Architecture militaire grecque. Paris 1982.
• Adam 1989 J. P. Adam, Roman Building, Materials and Techiniques. London-New York 1989.
• Akarca 1987 A. Akarca, Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri I Şehir ve Savunması. Ankara 1987.
• Atik-Korkmaz 2013a S. Atik-Korkmaz, “Letoon” . Eds. G. Çulcuoğlu et al., Unesco World Heritage in Turkey. Ankara (2013) 201-217.
• Atik-Korkmaz 2016 S. Atik-Korkmaz, “Ana Tanrıçanın Kutsal Alanı: Letoon”. Eds. H. İşkan – E. Dündar, Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. İstanbul (2016) 186-205.
• Atik-Korkmaz et al. 2013b S. Atik-Korkmaz, H. M. Sayar, S. Küçük, İ. Ergüder, E. Babayiğit, L. Emmungil – E. Bilgiç, “Letoon 2011 ve 2012 Yılları Arazi Çalışmaları Ön Raporu”. ANMED 11 (2013) 71-82.
• Atik-Korkmaz et al. 2015a S. Atik-Korkmaz, İ. Ergüder – E. Babayiğit, “Letoon Tiyatrosunda 2011-2012 Yıllarında Gerçekleştirilen Jeofizik Destekli Arkeolojik Araştırmalar: Ön Rapor”. Eds. H. İşkan – F. Işık, Kum’dan Kent’e Patara Kazılarının 25 Yılı Ulus-lararası Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasım 2013. İstanbul (2015) 417-424.
• Atik-Korkmaz et al. 2015b S. Atik-Korkmaz, M. B. Demirtaş, M. H. Sayar, S. Mimaroğlu – A. T. Tek, “Letoon Kazısı 2014 Yılı Arazi Çalışmaları”. ANMED 13 (2015) 62-71.
• Bachmann 2009 M. Bachmann, “Bautechnik im Antiken und Vorantiken Kleinasien”. Byzas 9. İstanbul (2009) 429-454.
• Bruer – Kunze 2010 S. G. Bruer – M. Kunze, Der Stadtplan von Patara und Beobachtungen Zu Den Stadtmauern, Patara I.1. İstanbul 2010.
• Cavalier 2005 L. Cavalier, Architecture Romaine D’Asie Mineure Les Monuments de Xanthos et Leur Ornementation, Scripta Antiqua, Ausonius. Bordeaux 2005.
• Cavalier 2011 L. Cavalier, “Rapport sur la campagne de fouille 2010 au Létôon”, Anatolia Antiqua 19 (2011) 351-358.
• Courtils – Cavalier 2001 J. Des Courtils – L. Cavalier, “The city of Xanthos from Archaic to Byzantine times”. Ed. D. Parrish, Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos. Journal of Roman Archaelogy. Portsmouth (2001) 148-171.
• Courtils – Cavalier 2015 J. Des Courtils – L. Cavalier, “Le rempart de Xanthos”. Eds. B. Beck-Brandt, S. Ladstätter – B. Yener- Marksteiner, Turm und Tor – Siedlungsstrukturen in Lykien und Benachbarten Kulturlandschaften – Akten des Gedenkkolloquiums für Thomas Marksteiner in November 2012 Band 7. Wien (2015) 103-131.
• Courtils – Marksteiner 1999 J. Des Courtils – T. Marksteiner, “Long Mur” au Nord de Xanthos”. Anatolia Antiqua 7 (1999) 89-104.
• Courtils 1994 J. Des Courtils, “Nouvelles données sur le rempart de Xanthos”. Revue des Etudes Anciennes. Tome 96 (1994) 285-298.
• Courtils 1998 J. Des Courtils, “L’appareil Polygonal Lesbien et L’architecture Eolique”. REA 100 (1998) 125-137.
• Courtils 2003 J. Des Courtils, Guide de Xanthos et du Létộon. İstanbul 2003.
• Courtils 2008 J. Des Courtils, “Dix ans de fouilles à Xanthos (1998-2007)”. Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 152e année. (2008) 1631-1655.
• Courtils – Cavalier -Lemaitre 2015
• J. Des Courtils – L. Cavalier – S. Lemaitre, “Le rempart de Xanthos: Recherches 1993-2010”. Eds. B. Beck-Brandt, S. Ladstätter – B. Yener-Marksteiner, Turm und Tor. Siedlungsstrukturen in Lykien und benachbarten Kulturlandschaften: Akten des Gedenkkolloquiums für Thomas Marksteiner in Wien, November 2012 (Forschungen in Limyra, Band 7). Wien 2015.
• Courtils et al. 1997 J. Des Courtils, C. Le Roy, T. Marksteiner, A. M. Manière-Lévêque – J. C. Moretti, “Xanthos et le Létôon. Rappport sur les campagnes de 1995 et 1996”. Anatolia Antiqua-Eski Anadolu V (1997) 317-335.
• Çevik – Pimouguet-Pedarros 2010
• N. Çevik – I. Pimouguet-Pedarros, “Fortifications et systẻme defensif de Myra: Recherches de 2009”. Anatolia Antiqua 18 (2010) 243-275.
• Çevik – Pimouguet-Pedarros 2011
• N. Çevik – I. Pimouguet-Pedarros, “Le systẻme défensif de Myra-Andriaké”. Anatolia Antiqua 19 (2011) 303-319.
• Çevik – Pimouguet-Pedarros 2012
• N. Çevik – I. Pimouguet-Pedarros, “Les remparts du port d’ Andriaké: Premiẻre campagne de fouille 2011”. Anatolia Antiqua 20 (2012) 261-279.
• Demirer 2016 Ü. Demirer, “Kibyra Kazılarından Yeni Bir Buluntu Grubu: Göz Aplikleri”. Phaselis II (2016) 133-148.
• Devreker et al. 2013 J. Devreker, G. Devos, L. Bauters, K. Braeckman, A. Daems, W. De Clercq, J. Angenon – P. Monsieur, “Fouilles Archeologiques de Pessinonte: La Campagne de 2001”. Anatolia Antiqua XI (2003) 141-156.
• Diler 2017 A. Diler “Kaunos/Kbid Tanrı Kültleri ve Kült Alanları Üzerine Bazı Notlar”. Basileus Uluslararası Anadolu’da Demeter ve Diğer Ana Tanrıça Kültleri Sempozyumu Kaunos Kazı Evi/25-28 Haziran 2014. Ankara (2017) 165-194.
• Durukan 1999 M. Durukan, “Hisarkale Garnizonu ve Bu Merkezde Polygonal Teknikte İnşa Edilmiş Olan Mezarlar”. OLBA II (1999) 79-91.
• Durukan 2004 M. Durukan, “Olba Bölgesi ve Bölgede Kullanılan Polygonal Duvar Tekniği”. Anatolia 26 (2004) 39-63.
• Dündar – Rauh 2017 E. Dündar – N. K. Rauh, “The North Bastion on the Tepecik Acropolis at Patara: Dating “Early Hellenistic” Fortification Walls in Southwestern Anatolia”. Hesperia 86/3 (2017) 509-581.
• Erdoğan 2017 H. M. Erdoğan, Ksanthos’un Polygonal Duvarları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2017.
• Ersoy 2017 A. Ersoy, Antik Dönemden Osmanlı Dönemine Smyrna/İzmir Kemik Objeleri. İstanbul 2017.
• Fırat 2016 M. Fırat, Antik Çağ’da Taş Duvar İşçiliği. İstanbul 2016.
• Fouache et al. 2012 E. Fouache, E. Ecochard, C. Kuzuoğlu, N. Carcaud, M. Ekmekçi, İ. Ulusoy, V. Robert, A. Çınar – J. Des Courtils, “Palaeogeographical Reconstruction and Management Challenges of an Archaeological Site Listed by UNESCO: the Case of the Letoon Shrine in the Xanthos Plain (Turkey)”. Quaestiones Geographicae 31/1 (2012) 37-49.
• Ginouvès – Martin 1985 R. Ginouvès – R. Martin, Dictionnaire Méthodique de l’Architecture Grecque et Romaine Tome 1, Matériaux, Techniques de Construction Techniques et Formes du Décor. Rome 1985.
• Higgins 1986 R. A. Higgins, Tanagra and Figurines. Londra 1986.
• Himmelmann 1994 N. Himmelmann, Realistische Thermen in der griechischen Kunst der archaischen und klassischen Zeit JdI 28. 1994.
• Işık 2017 C. Işık, “Bir Kaunos Rüyası”. Eds. M. Doyran, B. Özen-Kleine, U. Çörtük – S. Özen, Uluslararası “Anadolu’da Demeter ve Diğer Ana Tanrıça Kültleri” Sempozyumu, Kaunos 25-28 Haziran 2014. Ankara (2017) VII-XII.
• Işın 2007 G. Işın, Patara 1 Patara Terrakottaları Hellenistik ve Erken Roma Dönemleri. İstanbul 2007.
• Konecny 1997 A. L. Konecny, Hellenistische Turmgehöfte in Zentral – und Ostlykien, Wiener Forschungen zur Archäologie 2. Vienna 1997.
• Laroche 2006 D. Laroche, “Rapport sur les travaux de la mission archéologique du Létôon en 2005”. Anatolia Antiqua Tome 14 (2006) 293-308.
• Lugli 1957 G. Lugli, La Tecnica Edilizia Romana, Con Particolare Riguardo a Roma e Lazio. Rome 1957.
• Maniere-Leveque 2002 A. M. Maniere-Leveque, “La Maison de l’Acropole Lycienne a Xanthos”. Anatolia Antiqua X (2002) 235- 243.
• Marksteiner 1993 T. Marksteiner, “Klassisches Polygonalmauerwerk in lykischen Befestigungen”. Les Grands Ateliers d’architecture dans le monde égéen du VIe siècle av. J.- C. Actes du colloque d’Istanbul, 23-25 mai 1991, éd. J. des Courtils et J.-Ch. Moretti. Istanbul: Institut Français d'Études Anatoliennes-Ge-orges Dumézil, Varia Anatolica 3 (1993) 35-46.
• Marksteiner 1997 T. Marksteiner, Die Befestigte Siedlung von Limyra: Studien zur vorrömischen Weharchitektur und Siedlungsentwicklung in Lykien unter besonderer Berücksichtigung der klassischen Periode. Vienna 1997.
• Marksteiner 2002 T. Marksteiner, “Untersuchungen An Den Westlichen Stadtmauern von Xanthos”. Anatolia Antiqua X (2002) 197-216.
• Martin 1965 R. Martin, Manuel d’architecture Recque: Matériaux et Techniques 1. Paris 1965.
• Martin 1987 R. Martin, “Le Probleme de l’appareil Polygonal a Velia”. Publications de l’École française de Rome 99 (1987) 499-512.
• Mellink 1995 M. Mellink, “Homeros, Lycia and Lukka”. Eds. J. B. Carter – S. P. Morris, The Ages of Homer. Tribute to E. T..Vermeule 1995.
• Mrogenda 1996 U. Mrogenda, Die Terrakottafiguren von Myrina Eine Untersuchung ihrer möglichen Bedeutung und Funktion im Grabzussenhang. Peter Lang 1996.
• Naumann 1998 R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı. Ankara 1998.
• Nossov 2009 K. S. Nossov, Greek Fortifications of Asia Minor 500- 130 BC. From the Persian Wars to the Roman Conquest. Oxford 2009.
• Oransay 2006 A. Oransay, Arykanda Antik Kentinde 1971-2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular ve Madencilik Faaliyetleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara 2006.
• Orlandos 1968 A. K. Orlandos, Les Matériaux de Construction et La Technique Architecturale des Anciens Grecs. Paris 1968.
• Öner 1997 E. Öner, “Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri”. AÜ Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6 (1997) 203- 242.
• Özdilek 2011 B. Özdilek, Rhodiapolis Tiyatrosu ve Lykia Tiyatroları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2011.
• Özdilek 2012 B. Özdilek, Lykia’da Gün Yüzüne Yeni Çıkartılan Rhodiapolis Tiyatrosu. İstanbul 2012.
• Özdilek 2016 B. Özdilek, “Lykia Tiyatrolarına Genel Bakış”. Cedrus IV (2016) 139-185.
• Özen 2016 S. Özen, “Kaunos Surları”. Basileus 50. Yılında Kaunos/kbid”. Eds. A. Diler, S. Özen, U. Çörtük, M. Doyran, Britta Özen-Kleine, S. Akerdem, N. O. Özer – Yasemen Say-Özer, Başkent Üniversitesi Kültür ve Sanat Araştırmaları Merkezi Arkeolojik Araştırmalar Suppl. I. Ankara 2016.
• Özen 2016 S. Özen, “Kaunos Surları”. Basileus, 50. Yılında Kaunos”. Eds. A. Diler; S. Özen; U. Çörtük; M. Doyran; B. Özen-Kleine; S. Akerdem; N.O. Özer – Y. Say-Özer, Başkent Üniversitesi Kültür ve Sanat Araştırmaları Merkezi Yayını, Arkeolojik Araştırmalar. Ankara (2016) 71-93.
• Özer – Say-Özer 2015 N. O. Özer – Y. Say-Özer, Bir Mimarlık Laboratuarı Kaunos 1982-2015. İstanbul 2015.
• Peschlow 2015 U. Peschlow, “The Cemetry Church at the Tepecik Necropolis of Patara: A Preliminary Report”. Eds. H. İşkan – F. Işık, Patara VII. 1 Kum’dan Kent’e Patara Kazılarının 25 Yılı, Uluslararası Sempozyum Bildirileri 11-13 Kasım 2013 Antalya. İstanbul (2015) 463-473.
• Picaud 2007 S. Picaud, “Les figurines en terre cuite du Létoon de Xanthos. Etude préliminaire”. Ed. S. Lemaitre, Céramiques Antiques En Lycie (VII e S. A.C.-VII e S. p.C.) Les Produits et Les Marchés. Actes de la table- ronde de Poitiers (21-22 mars 2003). Bordeaux 2007.
• Radt 2009 T. Radt, “Bautechnische Eigenheiten im hellenistischen Wehrbau Kilikiens”. Byzas 9 (2009) 269-294.
• Roy 1990a C. Le Roy. “Létôon”. Anatolie antique. Fouilles françaises en Turquie”. Catalogue de l'exposition. Gypsothèque de l'Université Lumière Lyon II, 23 octobre-23 décembre 1990”. Anatolica 4 (1990) 28-30.
• Roy 1990b C. Le Roy, “La source sacrée du Létoon de Xanthos et son dépôt votif”. Bulletin de la Société Nationale des Antiquaires de France 1988. (1990) 125-131.
• Roy 1991 C. Le Roy, “Le développement monumental du Létôon de Xanthos”. Revue Archéologique, Nouvelle Série, Fasc. 2 (1991) 341-351.
• Rumscheid 2006 F. Rumscheid, Die Figürlichen Terrakotten von Priene. Fundkontexte, Ikonografie, Funktion in Wohnhäusern und Heiligtümer im Licht antiker Parallelbefunde. 2006.
• Saner 1995 T. Saner, İyonya ve Karya'da Hellenistik Duvar Örgüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul 1995.
• Scranton 1941 R. L. Scranton, Greek Walls: Published for the American School of Classical Studies at Athens. Cambridge-Massachusetts 1941.
• Söğüt 2006 B. Söğüt, Dağlık Kilikya (Kilikia) Bölgesindeki Çokgen Taş Duvarlı Mezarlar. İstanbul 2006.
• Thorpe 2012 M. Thorpe, Roma Mimarlığı. Çev. R. Akbulut. İstanbul 2012.
• Tırpan – Söğüt 1998 A. Tırpan – B. Söğüt, “Batı Ovalık Kilikya’da Çokgen (Poligonal) Taşlı Duvar Örgü Tekniği. Olba I (1998) 161-186.
• Tırpan 1987 A. Tırpan, Kuzey Karia Şehir Surları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi Konya Selçuk Üniversitesi) 1987.
• Tiryaki 2009 G. Tiryaki, “Lykia’da Kaynak Kültü ve Yapılar Üzerine Bir Ön Değerlendirme”. Adalya 9 (2009) 33-52.
• Varkıvanç 2015 B. Varkıvanç, “Pottery Finds from Winery in The West Agora of Xanthos”. Eds. H. İşkan – F. Işık, Kum’dan Kent’e Patara Kazılarının 25 Yılı Uluslararası Sempozyum Bildirileri 11-13 Kasım 2013 Antalya. İstanbul (2015) 545-557.
• Vergnaud 2012 B. Vergnaud, Recherches sur les fortifications d’Anatolie occidentale et centrale au début du premier millénaire av. J.C. ( Xe –VIe s). Université Michel de Montaigne – Bordeaux 3. Thẻse de Doctorat.
• Vitr. De Arch. Kullanılan Çeviri: De Architectura: Mimarlıkta On Kitap. Çev. S. Güven. İstanbul 1990.
• Winter 1971 F. E. Winter, Greek Fortifications. London 1971.