The Awakening of Women in the Ottoman Empire: Fatma Aliye Hanım

Yıl 2018, , 597 - 611, 29.06.2018

Gülnaz Gezer Baylı

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201828

Öz

Fatma Aliye Hanım (1862-1936) was born in the Tanzimat Era, and began producing her work to-wards the end of this period. She struggled on the issues of educating women, polygamy, divorce, and for a women’s right to participate in social and economic life. She wrote many articles and works of literature, and took part in the social aid projects of the era. She was unable to go beyond traditions and Islamic frames of reference. In the aftermath of her father’s withdrawal from politics, she began to withdraw from literature. She advocated that in order to develop a society, women should not be neglected and it was necessary to educate women first to enable children to grow up properly. She wrote one novel after another putting forward models of the strong women figure. In the studies that have been made about Fatma Aliye, her contributions to the Ottoman women movement and her authorship as a “woman” have mostly been studied. In this article, historical works and those concerning the period Fatma Aliye Hanım lived and grew up in, together with her own published works are employed. The political and literary environment of Fatma Aliye Hanım is evaluated and it is stated that intellectuals began to be con-cerned with the “women’s problem” in the period of autocracy. Two men, her father Ahmet Cevdet Pasha and the writer Ahmet Mithat Efendi, are mentioned as having a great role in introducing her to the literary world dominated by men. Information concerning her writings, novels and the women figures in her novels is given and then, information about contemporary women authors, and the social welfare institutions she worked with, is provided.

Anahtar Kelimeler

Fatma Aliye Hanım, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Cevdet Pasha, Women in Ottoman Empire

Osmanlı’da Kadının Uyanışı: Fatma Aliye Hanım

Öz

Fatma Aliye Hanım (1862-1936) Tanzimat Döne-mi’nde doğmuş, eserlerini dönemin sonlarına doğru vermeye başlamıştır. Kadının eğitimi, çok eşle evlilik, boşanma, kadının toplumsal ve ekonomik hayatta yer alması konusunda mücadele etmiştir. Pek çok makale ve eser yaz-mış, dönemin sosyal yardım projelerinde yer almıştır. Kadın sorunlarının çözümünde geleneklerin ve İslami pencerenin dışına çıkamamıştır. Babasının siyasi hayattan çekilmesinin ardından Fatma Aliye Hanım da edebi hayattan çekilmeye başlamıştır. Toplumun modernleşmesi için kadının ihmal edilmemesi gerektiğini, çocukların yetişmesi için öncelikle kadının eğitiminin gerektiğini savunmuştur. Birbiri ardına yazdığı romanlarında güçlü kadın karakterlerini ön plana çıkarmıştır. Fatma Aliye hakkında yapılmış çalışmalarda daha çok onun Osmanlı kadın hareketine katkısı, bir “kadın” olarak yazarlığı üzerinde durulmuştur. Bu makalede Fatma Aliye Hanım’ın yaşadığı, yetiştiği dönemi anlatan tarihi eserlerden, Fatma Aliye Hanım’ın basılı eserlerinden yararlanılmıştır. Fatma Aliye Hanım’ın yetiştiği siyasi, edebi ortam değerlendirilmiş, istibdat dönemi koşullarında aydınların “kadın sorunu” ile ilgilenmeye başladıkları belirtilmiştir. Yetiş-mesinde, erkeklerin egemen olduğu edebiyat dünyasına tanıtılmasında yine iki erkeğin, babası Ahmet Cevdet Paşa ile yazar Ahmet Mithat Efendi’nin büyük rolü olduğu belirtilmiştir. Yazdığı eserleri, romanları ve romanlarındaki kadın karakterleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Fatma Aliye Hanım’ın çağdaşı olan kadın yazarlar ve çalıştığı sosyal yardım kuruluşları hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fatma Aliye Hanım, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Cevdet Paşa, • Osmanlı’da Kadın

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi 1983 “Ahmet Mithat Efendi Maddesi ”. Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi I. İstanbul (1983) 150-153.
• Ahmet Mithat Efendi 2011 Ahmet Mithat Efendi. Fatma Aliye Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu. İstanbul 2011.
• Berkes 2002 N. Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma. Haz. A. Kuyaş. İstanbul 2002.
• Berktay 1996 F. Berktay, “Türkiye’de Kadınlık Durumu”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt XIII (1996) 757-764.
• Bulut 2014 H. Bulut, “ Tanzimat Kadınlarının “Gündelik Hayat” Algısının Fatma Aliye’nin Romanlarındaki İzdüşümü”. İletişim Kuram ve Araştırma Der¬gisi Forum (2014) 267-271.
• Canbaz 2005 F. Canbaz, Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu. Ankara 2005.
• Çakır 1996 S. Çakır, “ Türkiye’de Feminizmin Dünü ve Bugünü ”. Cumhuriyet Dö¬nemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt XIII. İstanbul (1996) 750-756.
• Çivrilli 2005 N. Çivrilli, İnkılapların Türk Kadını Üzerindeki Etkisi (1919-1937).Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi. Diyarba¬kır 2005.
• Demircioğlu 2010 T. G. Demircioğlu, “Hayatttan Kurmacaya: Fatma Aliye Hanımın Dört Romanında Metinlerarası İlişkiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi III/13 (2010) 104-109.
• Fatma Aliye 1983 “Fatma Aliye Maddesi” . Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi Cilt IV. İstanbul (1983) 2096.
• Fatma Aliye 1996 Fatma Aliye, Fatma Aliye Hanım, Muhadarat. İstanbul 1996.
• Fatma Aliye 2012a Fatma Aliye, Osmanlı’da Çok Eşlilik ve Kadın. İstanbul 2012.
• Fatma Aliye 2012b Fatma Aliye, Levâyih-i Hayât. İstanbul 2012.
• Fatma Aliye 2013 Fatma Aliye, Hayattan Sahneler (Levâyih-i Hayât). İstanbul 2013.
• Karaca 2011 Ş. Karaca, “Fatma Aliye Hanımın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Te¬mellerine Katkıları”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 31 (2011) 93-110.
• Koç 2012 M. Koç, “Üdebâ-yı Nisvânın Yardımcısı” Ahmet Mithat Efendi ve Fatma Aliye Hanım”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (TAED) 48 (2012) 191-216.
• Lewis 1991 B. Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. M. Kıratlı. Ankara 1991.
• Okay 1994 M. O. Okay, “Edebiyat- Cedide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope¬disi 10. İstanbul (1994) 398-399.
• Ortaylı 2007 İ. Ortaylı, Son İmparatorluk Osmanlı. İstanbul 2007.
• Shaw – Shaw 1983 S. Shaw – E. K. Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye II. Çev. M. Harmancı. İstanbul 1983.
• Uluköse 2013 G. Uluköse, Fatma Aliye, Bir Biyografi. İstanbul 2013.