Terminology Problems of Underwater Archaeology

Yıl 2019, Cilt: 7, 589 - 605, 30.06.2019

Alper Gölbaş

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201927

Öz

Pioneering underwater researches in the world
began in inland waters and such studies mainly com­prised of diving at various
lakes in Europe. With anti­quarian or treasure hunting motives in the back­ground
rather than archaeological purposes, these researches continued for years. The
first ever dive by an archaeolo­gist was carried out in 1904 at a cenote near
the “Chichén Itzá” temple in Mexico. It is in Turkey (Cape Gelidonya wreck,
1960) that the first shipwreck to be excavated in its entirety from the seabed
by an archeologist. Although underwater archaeology studies, which have been ac­tively
conducted for about 50 years in Turkey, are consid­ered to be significant at a
global scale; they are much smaller in terms of quantity in com­parison with
tradi­tional archaeological research carried out in Turkey. The relative
scarcity of underwa­ter studies compared to ter­restrial ones results in
reduced recognition levels. Studies conducted globally have gradually divided
into sub-branches and a unique terminology emerged. Mean­while, terminological
stud­ies have not been given priority in Turkey. Although the term “Sualtı
Arkeolojisi [Under­water Archaeology]” a direct translation from English to
Turkish, has been adopted for being the most common and comprehen­sive one, a
number of similar other sub-branches also exist in science world. This study
deals with the con­tents of the said sub-branches, terminology as a re­search
question and Turkish equivalents we suggest for terms.

Anahtar Kelimeler

Underwater Archaeology, Maritime Archaeology, Nautical Archaeology, Archaeological Terminology

Sualtı Arkeolojisinin Terminoloji Sorunsalı

Öz

Dünya’da yapılan ilk sualtı araştırmaları iç
sularda baş­lamış ve bu çalışmaları Avrupa’da çeşitli göllerde yapı­lan
dalışlar oluşturmuştur. Arka planında arkeolojik amaç­lardan ziyade hazine
avcılığı veya antikacılık zihniyeti bulunan söz konusu çalışmalar yıllarca
devam etmiştir. Bir arkeoloğun suyun altına dalış yaptığı ilk örnek Meksika’da
yer alan “Chichen Itza” tapınağının yanındaki bir obrukta 1904’te
gerçekleşmiştir. Su altında kendi bütünselliği ile bir batığın bir Arkeolog
tarafından ilk olarak kazıldığı yer ise (Gelidonya Burnu Batığı 1960)
Türkiye’dir. Ülkemizde yaklaşık 50 yıldır fiili olarak yapılmakta olan Sualtı
Ar­keolojisi çalışmaları dünya ölçeğinde önemli bir yere sahip olsa da
ülkemizde yürütülen geleneksel Arkeoloji çalış­malarının yanında sayısal olarak
çok daha küçük bir yer tutmaktadır. Çalışma oranının karada yürütülen çalışma­lar
yanındaki göreli azlığı, bilinirliğin de az olmasına sebe­biyet vermektedir.
Dünyada yürütülen çalışmalar zaman içinde alt dallara ayrılmış özgün bir
terminoloji oluşmuş­tur. Ülkemizde ise terminolojik çalışmalara ağırlık veril­memiştir.
Günümüzde İngilizce Underwater Archaeology ‘nin birebir Türkçe çevirisi
olan “Sualtı Arkeolojisi” kav­ramı yaygın ve en kapsayıcı tabir olarak tercih
edilmiş olsa da bilim dünyasında bunun dışında çok sayıda benzeri alt dal da
mevcuttur. Bu çalışmada söz konusu alt dalların içerikleri ve terminoloji
sorunsalı ile bunlara önerdiğimiz Türkçe karşılıklar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sualtı Arkeolojisi, Denizcilik Arkeolojisi, Gemicilik Arkeolojisi, Arkeolojik Terminoloji

Kaynakça

• Altenmuller 2002 H. Altenmuller, "Funerary Boats and Boat Pits of the Old Kingdom". Archiv Orientální 70/3 (2002) 269-290.
• Ballard 2007 R. D. Ballard, “Archaeological Oceanography”. Oceanography 20/4 (2007) 62-67.
• Ballard et al. 2001 R. D. Ballard, F. T. Hiebert, D. F. Coleman, C., Ward, J. S. Smith, K. Willis, B. Foley, K. Croff, C. Major – F. Torre, “Deepwater Archaeology of the Black Sea: The 2000 Season at Sinop, Turkey”. American Journal of Archaeology 105/4 (2001) 607-623.
• Bass 2003 G. F. Bass, Su Altında Arkeoloji: Bir Arkeoloğun Türkiye Macerası. İstanbul 2003.
• Bass 2011 G. F. Bass, “The Development of Maritime Archaeology”. The Oxford Handbook of Maritime Archaeology. Oxford 2011.
• Bass 2013 G. F. Bass, Denizler Altında Arkeoloji, Su Altına Adanmış Bir Ömür: Anılar ve Keşifler. Çev. F. Gülfidan. İstanbul 2013.
• Bass – Hamilton 2008 G. F. Bass – D. L. Hamilton, “Underwater Archaeology”. Eds. D. M. Pearsall – P. P. A. Funari, Encyclopedia of Archaeology 2. New York (2008) 2161-64.
• Bayliss et al. 2000 A. Bayliss, C. Groves, G. McGormac, M. Baillie, D. Brown, M. G. Brennand, M. Baillie, D. Brown – M. Brennand, “Precise dating of the Norfolk timber circle”. Nature 402 (2000) 479.
• Benjamin 2010 J. Benjamin, “Submerged Prehistoric Landscapes and Underwater Site Discovery: Reevaluating the ‘Danish Model’ for International Practice”. Journal of Island & Coastal Archaeology 5 (2010) 253-270.
• Blot 1996 J. Y. Blot, Underwater Archaeology. Exploring World Beneath the Sea. London 1996.
• Bowens 2009 A. Bowens, Underwater Archaeology: The NAS Guide to Principles and Practice. Portsmouth 2009.
• Ciner 2003 A. Ciner, “Gelgit Düzlüğü Sedimantasyonuna Güncel Bir Örnek: Mont-Saint- Michel Körfezi (Kuzeybatı Fransa)”. Yerbilimleri Dergisi 5/27 (2003) 15-27.
• Coles 1975 J. Coles, The Archaeology of Wetlands. Edinburgh 1975.
• Erinç et al. 2015 S. Erinç, A. Ertek – C. Güneysu, Jeomorfoloji II. İstanbul 2015.
• Gibbs 2006 M. Gibbs, “Cultural Site Formation Processes in Maritime Archaeology: Disaster Response, Salvage and Muckelroy 30 Years on”. International Journal of Nautical Archaeology 35(1) (2006) 4-19.
• Green 2008 J. Green, "Maritime Archaeology". Eds. D. M. Pearsall – P. P. A. Funari, Encyclopedia of Archaeology 2. New York (2008) 1599-1605.
• Higham 2012 C. F. W. Higham “The Archaeology of Wetlands: a Personal Journey”. Ed. Francesco Menotti – A. O'Sullivan, The Oxford Handbook of Wetland Archaeology. Oxford 2012.
• Hoşgören 2014 M. Y. Hoşgören, Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul 2014.
• Kayan 2012 İ. Kayan, “Kuvaterner’de Deniz Seviyesi Değişimleri”. Eds. N. Kazancı – A. Gürbüz, Kuvaterner Bilimi (2012) 59-78.
• Kızıltan 2010 Z. Kızıltan, “Marmaray-Metro Projeleri Kapsamında Yapılan, Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kazıları”. Eds. U. Kocabaş, İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. İstanbul (2010) 5-6.
• Linford et al. 2002 N. Linford, M. Jackson – J. Marvin, “Seahenge, Susceptibility, and more ways to be wrong”. The IRM Quarterly 12/1 (2002)1-12.
• Menotti – O’Sullivan 2012 F. Menotti – A. O'Sullivan, The Oxford Handbook of Wetland Archaeology. Oxford 2012.
• Muckelroy 1976 K. Muckelroy, “The Integration of Historical and Archaeological Data Concerning an Historic Wreck Site: The ‘Kennemerland’”. World Archaeology 7/3 (1976) 280-89.
• Muckelroy 1978 K. Muckelroy, Maritime Archaeology. Cambridge 1978.
• Öniz 2009 H. Öniz, Temel Sualtı Arkeolojisi. İstanbul 2009.
• Özdoğan 2011 M. Özdoğan, 50 Soruda Arkeoloji. İstanbul 2011.
• Özkan-Aygün 2008 Ç. Özkan-Aygün, “The Sunken Byzantine Settlement, 2005-2006 Underwater Survey at Hazer Lake, Eastern Anatolia”. AST XXV/3 Kocaeli (2008) 159-170.
• Partridge 2006 E. Partridge, Origins: A short Etymological Dictionary of Modern English. Routledge 2006.
• Purdy 1988 B. A. Purdy, Wet Site Archaeology. New Jersey 1988.
• Radic-Rossi 2012 İ. Radic-Rossi, "Underwater/Submarine, Maritime and Archaeology: Discussing Some Terminological Issues". Archaeologia Adriatica VI (2012) 207-230.
• Renfrew – Bahn 2017 C. Renfrew – P. Bahn, Arkeoloji, Kuramlar, Yöntemler ve Uygulama. Çev. G. Engin. İstanbul 2017.
• Sağlamtimur – Türker 2012 H. Sağlamtimur – A. Türker, “Çattepe Höyük”. Eds. A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz – G. Polat. Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları (2012) 65-76.
• Varinlioğlu 2014 G. Varinlioğlu, “Denizel Arkeolojide Görselleştirilme”. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi 1 (2014) 76-78.