Cibyra in Late Antiquity

Yıl 2018, Cilt: 6 , 13 - 64, 29.06.2018

Şükrü Özüdoğru

https://doi.org/10.13113/CEDRUS/201803

Öz

The study is about the Late Antiquity of Cibyra located today in Gölhisar town, in Burdur pro-vince, in which the excavations have been held since 2006. The findings and archaeological remains dated to Late Antiquity will be qualified and rendered in the study. Hence, it is aimed to define late era's general characters of architectural, social, cultural, religious dimensions. It's known that 417 A.D. earthquake changed the city's architectural landscape. After the catastrophe, the city got smaller and it's boundaries remarked by Agora centered city walls. The reasons of socio cultural regression, economic shrinkage, and spatial construction are discussed in the light of former information which has been held in other contemporary Asia Minor city's excavations. On the other hand, some former knowledge about Christianity has been improved in terms of new findings and remains of ancient city. Even if findings have made city's Vth – VIth A.D. centuries clear, VIIth century A.D. and later are still ambiguous. Material of cultures findings have revealed that the demographic structure of the city was relatively dense between 417 A.D. earthquake and VIth century A.D. Even though, it is known that there was a settlement around 9th century A.D. after VIth century A.D., nevertheless, demographic density was ambigu-ous, because findings are rare and weak for scientific speculation and reflections.

Anahtar Kelimeler

Late Antiquity, Cibyra, Urbanistic Regression, Cibyra Minor

Geç Antikçağ’da Kibyra

Öz

Çalışma kapsamında, bugün Burdur ili Gölhisar ilçesi sınırları dâhilinde bulunan Kibyra antik kentinde, 2006 yılında başlayıp halen sürdürülen kazı ve araş¬tırmalar sonucunda ele geçmiş ya da ortaya çıkarılmış olup, Geç Antikçağ’a atfedilen verilerin genel bir sunumu ve değerlendirmesi yapılmıştır. Böylece geç dönem yerleşim karakterinin; mimari, sosyal, kültürel, dinsel yönleriyle belirlenebilmesi amaçlanmıştır. Kibyra’da özellikle MS 417 yılında yaşandığı kayıtlara geçmiş olan bir deprem felaketi sonrası, kentin mimari peyzajının radikal biçimde değiştiği ve kapladığı alanın küçülerek, Agora merkezli, surla çevrelenmiş bir Geç Antikçağ yerleşime dönüştüğü tespit edilmiştir. Kentsel yaşam boyutundaki sosyal, kültürel, ekonomik ve mekânsal gerilemenin nedenleri, aynı dönem içinde tüm Asia Minor yerleşimlerinde daha önce ortaya konmuş veri¬ler ve so¬nuçları ışığında tartışılmıştır. Ayrıca Kibyra’da Hıristiyanlığa ilişkin bilinenler, yeni buluntu ve bulgular dikkate alınarak tekrar gözden geçirilmiş ve varılan sonuçların genel bir sunumu aktarılmıştır. Bugüne değin ele geçen veriler, geç dönem kentinin MS V. ve VI. yüzyıllardaki değişimi daha anlaşılır kılmaktayken, VII. yüzyıl ve sonrasına ait veriler henüz oldukça zayıf ve çok yetersizdir. Ele geçen maddi kültür verileri, MS 417 depremi sonrası, Kibyra’da kentsel yaşamın MS VI. yüzyıl sonla¬rına kadar nispeten yoğun, sonrasında ise belli belirsiz ya da oldukça eğreti biçimde, tarihlendirme yöntemi çok güvenilir olmayan birkaç küçük buluntuya dayanarak, ancak MS IX. yüzyıl sonlarına kadar sürdürüldüğünü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Geç Antikçağ, Kibyra, Kentsel Gerileme, Kibyra Minor

Kaynakça

• Alex. Thera. (= Alexandros Trallianos, Therapeutika) Kullanılan Metin ve Çeviri: T. Puschmann, Alexander von Tralles (I-II). Wien 1879.
• Arr. Anab. (= Arrianus, Anabasis) Kullanılan Metin ve Çeviriler: Arrian, Anabasis of Alexander, vols. I-IV. Trans. P. A. Brunt, Ed. J. Henderson. London 1976 (The Loeb Classical Lib¬rary).
• Epiph. Pan. (= Epiphanius, Panarion) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Panarion of Epiphanius of Salamis (II-III). Trans. F. Williams. Leiden - Boston 20132.
• Hdt. (= Herodotos, Historiai) Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodot Tarihi. Çev. M. Ökmen. İstanbul 2004².
• Hist. Aug. Vita Pii (= Historia Augusta, Vita Pii) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Scriptores Historiae Augustae (I-III). Trans. D. Magie. London 1922 - 1932.
• Marcell. Chr. (= Marcellinus Comes, Chronicon) Kullanılan Çeviri: B. Croke, The Chronicle of Marcellinus Comes. Sydney 1995.
• Paul. Aeg. (= Paulus Aegineta, Medical Compendium) Kullanılan Metin ve Çeviri: J. L. Heiberg, Paulus Aegineta (I-II). Leipzig 1921 - 1924.
• Paus. Hell. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados) Kullanılan Metin ve Çeviriler: Pausaniae Graeciae Descriptio (I-III). Ed. F. Spiro. Leipzig 1903. Pausanian Description of Greece. Trans. W. H. Jones. London - New York 1918 - 1935 (The Loeb Classical Library).
• Plin. nat. (= G. Plinius Secundus, Naturalis Historiae) Kullanılan Metin ve Çeviri: C. Plini Secundi Naturalis Historiae (I-VI). Eds. L. Ian – C. Mayhoff. Suttgart 1967 - 1970.
• Ptol. Geog. (= Claudios Ptolemaios, Geographika Hyphegesis) Kullanılan Metin ve Çeviri: Claudii Ptolemaei Geographia (lib. 4-8). Ed. C. F. A. Nobbe. Hildesheim 19662.
• Strab. (= Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geogra¬phika: XII - XIII - XIV). Çev. Prof. Dr. Adnan Pekman. İstanbul 1993³.
• Tac. Ann. (= Tacitus, Annales) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Annals. Trans. J. Jackson. London 1969.
• Akgül-Özarslan 2015 S. Akgül Özarslan, “Kibyra’dan Bir Grup Mühürlü Pişmiş Toprak Ungu¬entarium”. 8. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu (05-20 Eylül 2014 Eskişehir) Bildiriler Kitabı. Eskişehir (2015) 187-212.
• Akyürek 2016 E. Akyürek, “Likya’da Bizans Dönemi Mimarlığı. Byzantine Architecture in Lycia”. Eds. H. İşkan – E. Dündar, Lukka’dan Likya’ya. Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. From Lukka to Lycia. The Land of Sarpedon and St. Ni¬cholas. İstanbul (2016) 520-533.
• Ambraseys 2009 N. Ambraseys, Earthquakes in the Mediterranean and Middle East, a Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. Cambridge 2009.
• Anderson 2004 W. Anderson, An Archaeology of Late Antique Pilgrim Flasks, AnatSt. 54 (2004) 79-93.
• Arslan 2007 M. Arslan, Roma’nın Büyük Düşmanı Mithradates VI. Eupator. İstanbul 2007.
• Arslan 2010 M. Arslan, İstanbul’un Antikçağ Tarihi: Klasik ve Hellenistik Dönemler. İstanbul 2010.
• Arslan 2012 M. Arslan, “Pseudo-Skylaks: Periplous”. MJH II/1 (2012) 239-257.
• Bachmann 2016 M. Bachmann, “Kuzey Likya: Oinoanda, Balboura, Elmalı. Norhern Ly¬cia: Oinoanda, Balboura, Elmalı”. Eds. H. İşkan – E. Dündar, Lukka’dan Likya’ya. Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. From Lukka to Lycia. The Land of Sarpedon and St. Nicholas. İstanbul (2016) 350-361.
• Bayburtluoğlu 2004 C. Bayburtluoğlu, Lykia. İstanbul 2004.
• Baytak 2015 İ. Baytak, “Kibyra Antik Kenti’nden Yeni Bir Buluntu: Çok İşlevli Bir Çeşme Yapısı”. Ed. Ş. K. Nas, I. Teke Yöresi Sempozyumu, (04-06 Mart 2015). Meh¬met Akif Ersoy Üniversitesi Teke Yöresi Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Sempozyumu Bildiri Metinleri. Burdur (2015) 667-676.
• Bean – Mitford 1970 G. E. Bean – T. B. Mitford, Journeys in Rough Cilicia 1964-1968. Wien 1970.
• Berger 1982 A. Berger, Das Bad in der Byzantinischen Zeit. Miscellanea Byzantina Monacensia 27. Munich (1982).
• Brown 2000 P. Brown, Geç Antikçağda Roma ve Bizans Dünyası. Çev. T. Kaçar. İstan¬bul 2000.
• Brubaker – Haldon 2011 L. Brubaker – J. Haldon, Byzantium. In the Iconoclast Era. c. 680 - 850. A History. Cambridge 2011.
• Bulgurlu 2007 V. Bulgurlu, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki Bizans Kurşun Mühürleri. İstanbul 2007.
• Bulifon 1694 A. Bulifon, Ragionamento intorno ad un'antico marmo discoverto nella città di Pozzuoli. Napoli 1694.
• Cheynet et al. 1991 J.-Cl. Cheynet, C. Morrisson – W. Seibt, Les sceaux Byzantins de la Collec¬tion Henri Seyrig. Paris 1991.
• Corsten 2002 Th. Corsten, Die Inschriften von Kibyra. Teil I. Bonn 2002.
• Cramer 1832 J. A. Cramer, A Geographical and Historical Description of Asia Minor. Vol. II. Oxford 1832.
• Cross – Livingstone 1997 F. L. Cross – E. A. Livingstone, The Oxford Dictionary of the Christian Chur¬ch. Oxford 1997.
• Çapar 1995 Ö. Çapar, “Roma’nın Asia Eyaleti’nde Conventus (Diocesis) Sistemi”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 37/1-2 (1995) 731-755.
• Çelik 2007 Ö. Çelik, “Hatay – Erzin Mozaik Kurtarma Kazısı”. 16. Müze KKS (2007) 47-60.
• Çevik – Bulut 2014 N. Çevik – S. Bulut, “Andriake Doğu Hamamı: Bölgenin Hamam Mi¬mar¬lığına Işık Tutan Yeni Bir Örnek”. Adalya 17 (2014) 221-262.
• Çokay-Kepçe 2009 S. Çokay Kepçe, “The Pottery from Burdur Uylupınar Necropolis”. Adal¬ya 12 (2009) 29-76.
• Daim – Ladstätter 2011 F. Daim – S. Ladstätter (Eds), Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul 2011.
• D’Andria 2003 F. D’Andria, Hierapolis (Pamukkale). İstanbul 2003.
• Delemen 1999 İ. Delemen, Anatolian Rider Gods. A Study on Stone Finds from the Region of Lycia, Pisidia, Isauria, Lycaonia, Phrygia, Lydia and Caria in the Late Ro¬man Period. Bonn 1999.
• Demirer 2012 Ü. Demirer, Kibyra Metal Buluntuları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ak¬deniz Üniversitesi. Antalya 2012.
• Dixon 1999 P. Dixon, “Kentler Bir Zamanlar Oldukları Gibi Yerleşik Değildir”. Ed. J. Rich, Geç Antik Çağda Kent. Çev. S. Güven – E. Güven. Ankara (1999) 142-157.
• Dökü 2013 F. E. Dökü, “Uylupınar Yerleşmesi (Erken Kibyra) ve Çevresi Yüzey Araş¬tırması 2012”. Anmed 11 (2013) 239-249.
• Dökü 2015 F. E. Dökü, “Manca ve Hasanpaşa’daki Yeni Bulgular Işığında Kabalis Ölü Göm¬me Geleneklerinin Yeniden Değerlendirilmesi”. Adalya 18 (2015) 73-100.
• Dökü – Kaya 2013 F. E. Dökü – M. C. Kaya, “The Architecture and Function of the Stadium of Kibyra”. Adalya 16 (2013) 177-202.
• Dökü – Özüdoğru 2009 F. E. Dökü – Ş. Özüdoğru, “Ticaret Yollarının Kavşağındaki Kent Kiby¬ra”. Eds. N. Yılmaz, H. Yıldız – E. Er, III. Ulusal Mimarlık ve Taş Sempoz¬yumu, Geçmişten Geleceğe Ticaret Yapılarında Taş. Mimarlar Odası An¬talya Şu¬be¬si, 20 - 21 Kasım 2009. Antalya (2009) 51-55.
• Dörtlük 1977 K. Dörtlük, “1975 Uylupınar Kazı Raporu”. TAD 24/2 (1977) 9-32.
• Draycott 2015 C. Draycott, “Devotion and Desecration. Artemon and Nenas’ Dedicati¬ons in the Cabalia (North Lycia)”. Heritage Turkey 5 (2015) 38-39. doi:10.18866/biaa2015.124.
• Efendioğlu 2010 T. Efendioğlu, Likya’da Yerel Tanrı ve Tanrıçalar. İstanbul 2010.
• Eisenmenger 2003 U. Eisenmenger, “Late Roman Pottery in Limyra (Lycia)”. Ed. C. Abadie-Reynal, Les céramiques en Anatolie aux époques héllenistique et romaine. Actes de la Table Ronde d’Istanbul. Varia Anatolica XV (2003) 193-196.
• Ekinci 2004 H. A. Ekinci, “Burdur Müzesi Çalışmaları 2003. Burdur –Gölhisar İlçesi Yusufça Beldesi Erken Bizans Kilisesi Kurtarma Kazısı”. Anadolu Akde¬nizi Arkeoloji Haberleri Anmed 2 (2004) 126-128.
• Ekinci 2005 H. A. Ekinci, “Burdur Müzesi Çalışmaları 2004. Gölhisar, Yusufça Erken Bizans Kilisesi Kurtarma Kazısı”. Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri An¬med 3 (2005) 159-161.
• Elitez 2010 İ. Elitez, Çameli ve Gölhisar Havzalarının Miyosen-Kuvaterner Jeodina¬miği, Burdur-Fethiye Fay Zonu, GB Türkiye. Yayımlanmamış Yüksek Li¬sans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi. İstanbul 2010.
• French 1994 D. French, “Isinda and Lagbe”. Ed. D. French, Studies in the History and To¬pography of Lycia and Pisidia in Memoriam A.S. Hall. Ankara (1994) 53-92.
• French 2014 D. H. French, Roman Roads & Milestones of Asia Minor, Vol. 3. Milessto¬nes, Fasc. 3.5-6 (Asia - Lycia et Pamphylia). British Institute at Ankara, Elect¬ronic Monograph 5-6. Ankara 2014.
• Gregory 2008 T. E. Gregoy, Bizans Tarihi. Çev. E. Ermert. İstanbul 2008.
• Hayes 1971 J. W. Hayes, “A New Type of Early Christian Ampulla”. BSA 66 (1971) 243-248.
• Kaçar 2015 T. Kaçar, Geç Antikçağ’da Hıristiyanlık. İstanbul 20152.
• Kaegi 1967 W. E. Kaegi, “Some Reconsiderations on the Themes (Seventh - Ninth Centuries)”. Jahrbuch der Österr. Byzant. Gesellschaft XVI (1967) 39-53.
• Karayyannapulos 1959 J. Karayyannapulos, Die Entstehung der byzantinischen Themenordnung. Münih 1959.
• Kibyra 2006 H. A. Ekinci, Ş. Özüdoğru, F. E Dökü – G. Tiryaki, “Kibyra Kazı Çalışma¬ları 2006”. Anmed 5 (2007) 22-28.
• Kibyra 2007 H. A. Ekinci, Ş. Özüdoğru, F. E. Dökü – G. Tiryaki, “Kibyra Kazı Çalış¬ma¬ları 2007”. Anmed 6 (2008) 35-41.
• Kibyra 2008 H. A. Ekinci, Ş. Özüdoğru – F. E. Dökü, “Kibyra 2008 Yılı Kazıları”. An¬med 7 (2009) 32-39.
• Kibyra 2009 Ş. Özüdoğru – F. E. Dökü, “Kibyra 2009 Yılı Kazıları”. Anmed 8 (2010) 37-45.
• Kibyra 2010 Ş. Özüdoğru, F. E. Dökü, G. Dikbaş – H. Vanhavarbeke, “Kibyra 2010”. Anmed 9 (2011) 36-43.
• Kibyra 2011 Ş. Özüdoğru – F. E. Dökü, “Kibyra 2011”. Anmed 10 (2012) 46-52.
• Kibyra 2012 Ş. Özüdoğru – F. E. Dökü, “Kibyra 2012 Yılı Kazıları”. Anmed 11 (2013) 47-54.
• Kibyra 2013 Ş. Özüdoğru, “2013 Yılı Kibyra Çalışmaları”. Anmed 12 (2014) 55-61.
• Kibyra 2014 Ş. Özüdoğru, “2014 Yılı Kibyra Çalışmaları”. Anmed 13 (2015) 47-54.
• Kidd 2006 B. J. Kidd, The Churches of Eastern Christendom. From A.D. 451 to Present Time. Oxford 2006.
• Kılavuz – Çelikbaş 2013 B. N. Kılavuz – E. Çelikbaş, “Paphlagonia Hadrianoupolis’i”. Tarih Kül¬tür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 2/3 (2013) 159-214.
• Korkmaz – Göçmen 2016 E. Korkmaz – U. Göçmen, “İzmir İli Menderes İlçesi Özdere Mahallesi Dio¬shieron Antik Kenti Geç Antik Çağ Hamamlı Villa Yapısı Kurtarma Kazısı”. 25. MüzeKKS ve 11. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı (2016) 91-106.
• Külzer 2011 A. Külzer, “Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine Genel Bir Bakış”. Eds. F. Daim – S. Ladstätter, Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul (2011) 29-46.
• Ladstätter 2011 S. Ladstätter, “Bizans Döneminde Ephesos. Büyük Bir Antik Kentin Tari¬hinde Son Sayfa”. Eds. F. Daim – S. Ladstätter, Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul (2011) 3-28.
• Liebeschuetz 1999 W. Liebeschuetz, “Antik Kentin Sonu”. Ed. J. Rich, Geç Antik Çağda Kent. Çev. S. Güven – E. Güven. Ankara (1999) 1-47.
• Le Quien 1740 M. Le Quien, Oriens Christianus I. Paris 1740.
• Lightfoot et al. 2005 C. S. Lightfoot, Y. Arbel, E. A. Ivison, J. A. Roberts – E. Ioannidou, “The Amo¬rium Project: Excavation and Research in 2002”. Dumbarton Oaks Papers 59 (2005) 231-265.
• Lloyd – Mellart 1965 S. Lloyd – J. Mellart, Beycesultan. Vol II. The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. Occasional Publications of The British Institute of Archa¬e¬ology at Ankara No 6. London 1965.
• Loots et al. 2000 L. Loots, M. Waelkens – F. Depuydt, “The City Fortifications of Sagalas¬sos from the Hellenistic to the Late Roman Period”. Eds. M. Waelkens – L. Loots, Sagalassos V. Report on the Survey and Excavation Campaigns of 1996 and 1997. Acta Archarologica Lovaniensia Manographiae 11 (2000) 595-634.
• Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor. To the End of the Third Century After Christ (I-II). Princeton 1950.
• Mango 2008 C. Mango, Bizans. Yeni Roma İmparatorluğu. Çev. G. Çağalı Güven. İs¬tan¬bul 2008.
• McLean 2002 B. H. McLean, An Introduction to Greek Epigraphy of the Hellenistic and Roman Periods from Alexander the Great Down to the Reign of Constan¬tine (323 B.C.-A.D. 337). Michigan 2002.
• Meier 2015 L. Meier, “Kibyra und die Räuber: Ein Neues Grabepigramm”. Eds. H. Me¬tin – B. A. P. Becks, Pisidia Yazıları. H. Ali Ekinci Armağanı (2015) 71-76.
• Milner 1998 N. P. Milner, An Epigraphical Survey in the Kibyra - Olbasa Region, Con¬ducted by A. S. Hall. Oxford 1998.
• Metin 2012a H. Metin, Kibyra Kandilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üni¬versitesi. Erzurum 2012.
• Metin 2012b H. Metin, “Kibyra’dan Bir Grup Palmet Kulplu Kandil”. Ed. K. Dörtlük – R. B. Seyhan, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I, Anadolu Akdenizi Sempozyumu, 04-07 Kasım 2009, Antalya, Sempozyum Bildirileri. İstan¬bul (2012) 227-236.
• Mitchell 2016 S. Mitchell, Geç Roma İmparatorluğu Tarihi. M.S. 284-641. Çev. T. Kaçar. Ankara 2016.
• Nesbitt – Oikonomides 1994 J. Nesbitt – N. Oikonomides, Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art. II: South of the Balkans, the Islands, South of Asia Minor. Washington 1994.
• Nolle 1987 J. Nolle, “Karallia, Kibyra Minor und Mylome/Justinianupolis”. AST 5/1 (1988) 375-378.
• Ostrogorsky 2011 G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi. Çev. Prof. Dr. F. Işıltan. Ankara 20117.
• Otten 2014 Th. Otten, “Bizans Dönemi’nde Pergamon. History and Archaeology of the Byzantine Town”. Eds. F. Pirson – A. Scholl, Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent: Pergamon A Hellenistic Capital in Anatolia. İstanbul (2014) 164-183.
• Ötüken 2003 S. Y. Ötüken, “Likya Bölgesi’ndeki Kazı ve Yüzey Araştırmaları Çerçeve¬sinde Ortaçağ Seramikleri”. Adalya 6 (2003) 233-250.
• Özsait 1985 M. Özsait, Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi. İstanbul 1985.
• Özsait 1991 M. Özsait, “1989 Yılı Gölhisar Çevresi Tarihöncesi Araştırmaları”. AST 8 (1991) 35-44.
• Öztürk 2012 H. S. Öztürk, “İ.Ö. II. – İ.S. IV. Yüzyıllarda Lykia’nın Kırsal Güvenlik Prob¬¬lemleri”. Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, 04-07 Kasım 2009, Antalya. (2012) 354-355.
• Özüdoğru 2010 Ş. Özüdoğru, “Kibyra Antik Kenti ve Turizm Potansiyeli”. Ed. M. Tanır, Geçmişten Geleceğe Burdur Halk Kültürü ve Turizm Sempozyumu (2. Bur¬dur Sempozyumu). Burdur (2010) 507-518.
• Özüdoğru 2013 “Kibyra”. Ayrıntı, Göller Bölgesi Ekonomi ve Kültür Dergisi 6 (2013) 28-36.
• Özüdoğru 2014 Ş. Özüdoğru, Kibyra’dan Hellenistik Dönem’e Ait Yeni Veriler Üzerine Değerlendirmeler”. Cedrus II (2014) 171-188.
• Özüdoğru 2016 Ş. Özüdoğru, “Kibyra’nın Roma İmparatorluk Dönemi Bölgesel Yol Ağ¬ları”. Eds. Ş. Aktaş, E. Dündar, S. Erkoç – M. Koçak, Havva İşkan’a Ar¬ma¬ğan. Lykiarkhissa. Festschrift für Havva İşkan. (2016) 661-674.
• Özüdoğru – Dökü 2013 Ş. Özüdoğru – E. Dökü, “Kibyra 2011 Yılı Çalışmaları”. KST 34 (2013) 159-170.
• Özüdoğru – Dündar 2007 Ş. Özüdoğru – E. Dündar, “Kibyra Geç Roma - Erken Doğu Roma Dö¬nemi Mühürlü Unguentariumları”. Olba 15 (2007) 145-177.
• Pülz 2011 A. Pülz, “Bizans Döneminde Ephesos’un Görünümü”. Eds. F. Daim – S. Ladstätter, Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul (2011) 47 -76.
• Ramsay 1890 W. M. Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, Royal Geography Society, Suppl. Vol IV. London 1890.
• Ramsay 1897 W. M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia, Being an Essay of the Local History of Phrygia, From the Earliest Tımes to Turkish Conquest. Vol I. Part II. West and West–Central Phrygia. Oxford 1897.
• Ramsay 1960 W. M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Çev. Mihri Pektaş. İstan¬bul 1960.
• Renberg 2014 G. H. Renberg, “Unexplored Aspects of the Lycian Twelve Gods Reliefs”. EA 47 (2014) 107-132.
• Reynolds 2005 P. Reynolds, “Levatine Amphorae from Cilicia to Gaza: a Typology and Analysis of Regional Production Trents From 1st to 7th Centuries”. Eds. J. M. Esparraguera, J. B. Garrigos – M. A. C. Ontiveros, LRCW I. Late Ro¬man Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean. (2005) 563-611.
• Sanders 1999 G. D. Sanders, “A Late Roman Bath at Korinth. Panayia Field, 1995-96”. Hesperia 68/4 (1999) 441-480.
• Sayın 2015 E. Sayın, Kibyra Antik Kenti’nden Opus Spicatum Döşemeler. Yayımlan¬mamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi. Bursa 2015.
• Schuler 2016 C. Schuler, “Hellenistik Dönem’de Likya ve Likya Birliği. (MÖ 4. - 1. yüzyıl). Lycia and the Lycian League in the Hellenistic Period (4th – 1st cen¬tury BC)”. Eds. H. İşkan – E. Dündar, Lukka’dan Likya’ya. Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. From Lukka to Lycia. The Land of Sarpedon and St. Nicholas. İstanbul (2016) 46-59.
• Seyer – Schuh 2010 M. Seyer – U. Schuh, “Limyra 2009”. Anmed 8 (2010) 50-54.
• Smith 1997 T. J. Smith, “The Votive Reliefs from Balboura and its Environs”. Anato¬lian Studies 47 (1997) 3-49.
• Şimşek 2007 C. Şimşek, Laodikeia (Laodikeia ad Lycum). İstanbul 2007.
• Şimşek 2013 C. Şimşek, Laodikeia (Laodikeia ad Lycum). İstanbul 2013.
• Şimşek 2015 C. Şimşek, Laodikeia Kilisesi. Denizli 2015.
• Şimşek – Duman 2007a C. Şimşek – B. Duman, "Laodikeia’da Bulunan Geç Antik Çağ Unguen¬ta¬ri¬umları”. Adalya 10 (2007) 285-307.
• Şimşek – Duman 2007b C. Şimşek – B. Duman, "Laodikeia’da Bulunan Ampullalar”. Olba 15 (2007) 73- 102.
• Uyar – Tarhan 2015 N. Uyar – M. Tarhan, “Karahayıt Termal Hamam Yapısı Kazı Koruma Çalışmaları”. 24. MüzeKKS (2015) 171-182.
• Uygun – Dökü 2008 “Kibyra Yerel Kırmızı Astarlı Seramiklerinden Örnekler”. Adalya 11 (2008) 133-163.
• Vermeule 1981 C. Vermeule, “The Basis from Puteoli: Cities in Asia Minor in Julio-Clau¬dian Italy”. Eds. Martin Price - Lionel Casson, Coins, Culture, and History in the Ancient World: Numismatic and Other Studies in Honor of Bluma L. Trell. Detroit (1981) 85-100.
• Waelkens – Poblome 2011 M. Waelkens – J. Poblome, “Yeni Bir Kültür: Sagalassos Hristiyan Oluyor; Fasılalarla Yaklaşan Son”. Eds. M. Waelkens, J. Poblome, P. De Rynck – E. Torun, Sagalassos. City of Dreams. Limburg (2011) 133-157.
• Yenipınar et al. 2006 H. Yenipınar, M. E. Gülyaz – S. Tutar, “Sobessos Antik Kenti Kurtarma Kazısı Çalışmaları”. 15. MüzeKKS (2006) 121-136.
• Yılmaz 2009 O. Yılmaz, Gölhisar İlçesi’nin Coğrafyası. Ankara 2009.