Target of Mu‘tasim-Bi’llāh’s Asia Minor Campaign in the Year 223/838: “The Little Constantinople”

Yıl 2020, Cilt: 8, 547 - 561, 30.06.2020

Erman Şan

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.202027

Öz

In this study, we focused on the main target of the ‘Abbāsīd Caliph al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s (833-842) famous Asia Minor id est Bilād ar-Rūm campaign in the year 223/838. The targeting of major central cities of Asia Minor started with ‘Abbāsīd Caliph Hārūn al-Rashīd (786-809) and then continued his sons al-Ma’mūn (813-833) and al-Mu‘tasim. At this point, it is understood that al-Mu‘tasim also somehow followed his father Hārūn al-Rashīd and his elder brother al-Ma’mūn’s policies of the Byzantine Empire and Asia Minor. Amorium and Ancyra have been conquered by Muslim soldiers during the ‘Abbāsīd Caliph al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s mentioned famous Asia Minor campaign in the year 223/838. However, it is controversial which city of Byzantine Empire was the main target of al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s this campaign. Byzantine Empire’s very important three cities Constantinopolis, Ancyra and emperor Theophilus’ (829-842) birthplace Amorium were suggested as the main target of al-Mu‘tasim-Bi’llāh’s Asia Minor campaign by the historians. Finally, it has been understood that the main target was Amorium where called “Kustantīniyye as-Sugrā” id est “The Little Constantinople” by the Muslim historian al-Dīnawarī (3/9th century). Because Amorium was both the center of Exercitus Anatolici and the biggest and the most important city of Asia Minor.

Anahtar Kelimeler

Amorium, ‘Abbāsīds, Byzantine Empire, Theophilus, al-Mu‘tasim-Bi’llāh

Mu‘tasım-Billâh’ın 223/838 Yılındaki Asia Minor Seferi’nin Hedefi: “Küçük Constantinopolis”

Öz

Bu çalışmamızda Abbâsî Halifesi Mu‘tasım-Billâh’ın (833-842) 838 yılındaki meşhur Asia Minor veya Müslümanlarca adlandırıldığı şekliyle Bilâdü’r-Rûm seferinin asıl hedefinin neresi olduğu konusu üzerinde durduk. Asia Minor’un önemli merkezlerinin hedef alınması Halife Hârûnürreşîd (786-809) ile başlamış ardından da oğulları Me’mûn (813-833) ve Mu‘tasım-Billâh tarafından da devam ettirilmişti. Bu noktada Mu‘tasım-Billâh’ın da bir şekilde babası Hârûnürreşîd’in ve ağabeyi Me’mûn’un Doğu Roma ve Asia Minor politikalarını takip ettiği anlaşılır. Abbâsî Halifesi Mu‘tasım-Billâh’ın 223/838 yılındaki meşhur Asia Minor Seferi’nde de Amorium ve Ancyra şehirleri Müslüman askerler tarafından fethedilmişti. Buna rağmen seferin asıl hedefinin Doğu Roma İmparatorluğu’nun hangi şehri olduğu konusu ise tartışmalıdır. Tarihçiler tarafından Doğu Roma İmparatorluğu’nun üç önemli şehri olan Constantinopolis’in, Ancyra’nın ve imparator Theophilus’un (829-842) doğum yeri olan Amorium’un Mu‘tasım-Billâh’ın Asia Minor Seferi’nin hedefi olduğu ileri sürülmüştür. Nihayetinde Mu‘tasım-Billâh’ın seferinin asıl hedefinin, Ebû Hanîfe ed-Dîneverî’nin (ö. 282/895) Kustantîniyyetü’s-sugrâ yani ‘Küçük Constantinopolis’ olarak bahsettiği Amorium şehri olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü Amorium hem Exercitus Anatolici’nin merkeziydi hem de Asia Minor’un en büyük ve en önemli şehirlerinin başında geliyordu.

Anahtar Kelimeler

Amorium, Abbâsîler, Doğu Roma İmparatorluğu, Theophilus, Mu‘tasım-Billâh

Kaynakça

• Abdülkāhir el-Bağdâdî (= Abdülkāhir el-Bağdâdî, el-Fark beyne’l-fırak) Kullanılan Çeviri: Mezhepler Arasındaki Farklar. Türkçe çeviri E. R. Fığlalı. Ankara 2008.
• Avcı 2003 C. Avcı, İslâm Bizans İlişkileri. İstanbul 2003.
• Avcı 2017 C. Avcı, “Müslüman Araplar Tarafından Bizans Başkenti İstanbul’a Düzenlenen Askeri Seferler”. Ed. M. Arslan – T. Kaçar, Byzantion’dan Constantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları. İstanbul (2017) 243-261.
• Avcı 2009 C. Avcı, “Sugūr”. DİA XXXVII (2009) 473-474.
• Avcı 2006 C. Avcı, “Mu‘tasım-Billâh”. DİA XXX (2006) 380-382.
• Azimli 2013 M. Azimli, Bir Direnişçi Babek. Konya 2013.
• Belâzürî (= Belâzürî, Fütûhü’l-büldân) Kullanılan Çeviri: Ülkelerin Fetihleri. Türkçe çeviri M. Fayda. İstanbul 2013.
• Bonner 1994 M. Bonner, “The Naming of the Frontier: ‘Awāsim, Thughūr, and the Arab Geographers”. BSOAS LVII/1 (1994) 17-24.
• Bozkurt 2004 N. Bozkurt, “Me’mûn”. DİA XXIX (2004) 101-104.
• Brooks 1923 E. W. Brooks, “The Struggle with the Saracens (717-867)”. Ed. J. R. Tanner – C. W. Previté-Orton – Z. N. Brooke, The Cambridge Medieval History, vol. IV. Cambridge (1923) 119-138.
• Brooks 1901 E. W. Brooks, “Arabic Lists of the Byzantine Themes”. JHS 21 (1901) 67-77.
• Bury 1909 J. B. Bury, “Mutasim’s March Through Cappadocia in A. D. 838”. JHS 29 (1909) 120-129.
• Charanis 1975 P. Charanis, “Cultural Diversity and the Breakdown of Byzantine Power in Asia Minor”. DOP 29 (1975) 1-20.
• el-Cheikh 2012 N. M. el-Cheikh, Arapların Gözüyle Bizans. Çev.: M. Moralı. İstanbul 2012.
• Darkot 1964 B. Darkot, “Ammûriye”. İA I (1964) 411-412.
• Dîneverî (= Dîneverî, el-Ahbârü’t-tıvâl) Kullanılan Metin: A. mir. Bağdad [ts.].
• Duman 2017 A. Duman, “Halife Mu’tasım’ın Amorion/Ammûriye Seferi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 38 (2017) 413-441.
• Fayda 1997 M. Fayda, “Halîfe b. Hayyât”. DİA XV (1997) 301-303.
• Foss 1991 C. F. W. Foss, “Amorion”. ODB I (1991) 79-80.
• Genes. (= Genesios, Basileia) Kullanılan Çeviri: On the Reigns of the Emperors. English translation by A. Kaldellis. Canberra 1998.
• Golden 2004 P. B. Golden, “Khazar Turkic Ghulāms in Caliphal Service”. JA CCXCII/1-2 (2004) 279-309.
• Gregory 2016 T. E. Gregory, Bizans Tarihi. Çev.: E. Ermert. İstanbul 20163.
• Haldon 1978 J. F. Haldon, “Kudāma ibn Dja’far And the Garrison of Constantinople”. Byzantion XLVIII/1 (1978) 78-90.
• Halîfe b. Hayyât (= Halîfe b. Hayyât, et-Târîh) Kullanılan Metin: Ed. E. Z. el-Ömerî. Riyad 1985.
• İbn Hallikân (= İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a‘yân) Kullanılan Metin: Ed. F. Wüstenfeld, vols. I-II. Gottingae 1835-1840.
• İbn Hurdâzbih (= İbn Hurdâzbih, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik) Kullanılan Metin: Ed. M. J. de Goeje. Lugduni Batavorum 1889.
• İbn Kuteybe (= İbn Kuteybe, el-Ma‘ârif) Kullanılan Metin: Ed. M. A. Beydûn. Beyrut 2003.
• İbn Miskeveyh (= İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem ve te‘âkibü’l-himem) Kullanılan Metin: Ed. S. K. Hasan, vols. I-VII. Beyrut 2003.
• İbnü’n-Nedîm (= İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist) Kullanılan Metin: Ed. Y. A. Tavîl. Beyrut 2010.
• İsmail 1968 O. S. A. İsmail, “The Founding of a New Capital: Sāmarrā”. BSOAS XXXI/1 (1968) 1-13.
• Kazhdan 1991 A. P. Kazhdan, “Theme”. ODB III (1991) 2034-2035.
• Kennedy 2005 H. Kennedy, The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State. London 2005.
• Крачковский 1957 И. Ю. Крачковский, Арабская Географическая Литература. Москва - Ленинград 1957.
• Kudâme b. Ca‘fer (= Kudâme b. Ca‘fer, Kitâbü’l-Harâc) Kullanılan Çeviri: Kitabü’l-Harac (Fetihler, Siyaset, Coğrafya, Vergiler, Bürokrasi). Türkçe çeviri R. Şeşen. İstanbul 2018.
• Kulat 2001 M. A. Kulat, “İstanbul’un Fethini Müjdeleyen Hadisin Değerlendirilmesi”. Diyanet İlmi Dergi XXXVII/2 (2001) 5-24.
• Küçükaşçı 2000 M. S. Küçükaşçı, “Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi ve “Sâife” Seferleri”. TKİD 2 (2000) 9-30.
• Küçükaşçı 2009 M. S. Küçükaşçı, “Savâif”. DİA XXXVI (2009) 185-186.
• Lightfoot – Lightfoot 2007 C. Lightfoot – M. Lightfoot, Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium. Çev.: M. Lightfoot. İstanbul 2007.
• Lightfoot – Koçyiğit 2009 C. Lightfoot – O. Koçyiğit, “Şarap ve Felaket”. Aktüel Arkeoloji 11 (2009) 42-43.
• Lightfoot – Mergen 1999 C. Lightfoot – Y. Mergen, “Anadolu’da Önemli Bir Ortaçağ Kenti Amorium”. Arkeoloji ve Sanat 21 (1999) 22-31.
• Lightfoot 2009 C. Lightfoot, “The Siege of Amorium: History’s Tragedy; Archaeology’s Triumph”. Minerva XX/5 (2009) 27-29.
• Madrid Skylitzes Skylitzes, “Synopsis Historion”. Vitr. 26. 2 (Madrid, Biblioteca Nacional de España). http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000022766, erişim tarihi 02.01.2020.
• Makdisî (= Mutahhar b. Tâhir el-Makdisî, el-Bed’ ve’t-târîh) Kullanılan Metin: Ed. H. İmrân, vols. I-II. Beyrut 1998.
• Mango 2008 C. Mango, Bizans-Yeni Roma İmparatorluğu. Çev.: G. Ç. Güven. İstanbul 2008.
• Mes‘ûdî, Mürûc (= Mes‘ûdî, Mürûcü’z-zeheb) Kullanılan Metin: Ed. A. N. Hatum, vols. I-IV. Beyrut 2010.
• Mes‘ûdî, Tenbîh (= Mes‘ûdî, et-Tenbîh ve’l-işrâf) Kullanılan Metin: [Ed. y.]. Beyrut [t. y.].
• Minorsky 1937 V. F. Minorsky, Hudūd al-‘ālam, The Regions of the World. London 1937.
• Ostrogorsky 1999 G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi. Çev.: F. Işıltan. Ankara 19995.
• Pipes 1981 D. Pipes, Slave Soldiers and Islam, The Genesis of a Military System. New Haven - London 1981.
• Rosenthal 1968 F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography. Leiden 19682.
• Runciman 1930 S. Runciman, A History of the First Bulgarian Empire. London 1930.
• Schacht 1969 J. Schacht, “The Kitāb al-tārih of Halīfa b. Hayyāt”. Arabica XVI/1 (1969) 79-81.
• Skyl. (= Ioannes Skylitzes, Synopsis Historion) Kullanılan Çeviri: A Synopsis of Byzantine History 811-1057. English translation by J. Wortley. Cambridge 2010.
• Sümer 1987 F. Sümer, “Abbasiler Tarihinde Orta Asyalı Bir Prens Afşin”. Belleten LI/200 (1987) 651-666.
• Şan 2015 E. Şan, “Ortaçağ İslâm Kaynaklarında Tuna Bulgarları İçin Kullanılmış Olan Etnonimler (Kronolojik Bir Değerlendirme)”. Belleten LXXIX/284 (2015) 49-72.
• Şan 2016 E. Şan, “Besiûs el-Melik ve Sakālibe’nin Hıristiyan Olması (Basileus Symeon ve Tuna Bulgaryası’nın Hıristiyanlaşması)”. TDA CXIV/224 (2016) 191-208.
• Şeşen 2016 R. Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul 20162.
• Şeşen 2012 R. Şeşen, İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul 2012.
• Taberî (= Taberî, Târîhu’l-umem ve’l-mülûk) Kullanılan Metin: Ed. M. E. İbrâhim, vols. I-XI. Kahire 1976.
• Terzi 1997 M. Z. Terzi, “Emevîlerde Kara Ordusu Teşkilâtı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9 (1997) 41-88.
• Васильевъ 1900 A. A. Васильевъ, Византія иАрабы: Политическıя Отношенıя Византıи и Арабовъ за Время Аморıйской Династıи. С. Петербургъ 1900.
• Vasiliev 2016 A. A. Vasiliev, Bizans İmparatorluğu Devleti Tarihi. Çev.: T. Alkaç. İstanbul 2016.
• Ya‘kūbî, Târîh (= Ya‘kūbî, Târîhu’l-Ya‘kūbî) Kullanılan Metin: Ed. H. el-Mansûr, vols. I-II. Beyrut 2002.
• Yıldız 2011 H. D. Yıldız, İslâmiyet ve Türkler. İstanbul 20114.
• Yıldız 1973-1974 H. D. Yıldız, “Abbasîler Devrinde Türk Kumandanları: el-Afşin Haydar b. Kâvûs”. TED 4-5 (1973-1974) 1-22.
• Yıldız 1991 H. D. Yıldız, “Bâbek”. DİA IV (1991) 376-377.