Gökçeada Uğurlu-Zeytinlik Yerleşmesi Kalkolitik Dönem Açkı Bezemeli Çanak Çömlekleri

Yıl 2021, Cilt: 9, 21 - 35, 29.06.2021

Yasin Cemre Derici , Erkan Gürçal

Öz

Bu çalışmada, Gökçeada Uğurlu-Zeytinlik yerleşmesinde MÖ V. binyıla ait perdah bezemeli çanak çömlekler incelenmiştir. Toplam 74 parça ile 1 adet tümlenebilir kaba ait perdah bezemeli örnekler yerleşmenin batısındaki III. kültür katına ait bir bağlamda ve II. kültür katıyla ilişkili iki bağlamda ortaya çıkarılmıştır. Örneklerin yer aldığı bağlamlar göz önüne alındığında, yaklaşık MÖ 5000’lerde başlayan perdah bezeme geleneğinin MÖ 4300’lere kadar süreklilik gösterdiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, parçaların yoğun olarak ele geçtiği çukurlarda Kalkolitik Çağ boyunca Batı Anadolu ve Doğu Ege Adaları’nda yayılım gösteren çanak çömlek kültürüne ait karakteristik kap formları ile birlikte, Uğurlu’nun III. kültür katına ait kulakçıklı kapların bulunmuş olması, daha önceki çalışmalarda kültürel boşluk olarak tabir edilen MÖ 4900-4500 yılları arasında yerleşmenin kullanılmış olabileceğini göstermiştir. Uğurlu’da ele geçmiş perdah bezemeli örnekler stilistik açıdan bazı farklılıklar göstermesine rağmen Doğu Ege Adaları ve Batı Anadolu boyunca perdah bezemenin görüldüğü birçok yerleşme ile yakın benzerliklere sahiptir. Dolayısıyla Uğurlu yerleşiminin II. Kültür Katı içinde bölgesel bir kültürel etkileşim ile bağı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Uğurlu-Zeytinlik, Perdah Bezeme, Orta Kalkolitik, Batı Anadolu

Chalcolithic Pattern-Burnished Pottery from Uğurlu-Zeytinlik on Gökçeada

Öz

This study examines the V. millenium B.C pattern-burnish decorated pottery from the settlement of Uğurlu-Zeytinlik on Gökçeada. A total of 74 sherds and 1 whole pot with pattern-burnished decoration were found in one context in Phase III and two other contexts related with Phase II, all from the western part of the mound. Based upon the contexts of recovery, it could be argued that the pattern-burnish decorated pottery tradition was in use at the site from ca. 5000 B.C to ca. 4300 B.C. The discovery of a large number of pattern-burnish decorated sherds along with eared-pots typical of the Phase III and other pottery types peculiar to the Chalcolithic of Western Anatolian sites and of the Eastern Aegean Islands in pits imply that Uğurlu might have also been inhabited between 4900-4500 B.C, a period which was previously regarded as a cultural lacuna at the site. Although there are a number of stylistical differences, pattern-burnish decorated pot sherds from Uğurlu have close parallels among the pottery repertoire of the sites of the Eastern Aegean Island and of Western Anatolian littoral. Ultimately, it can be argued that Phase II occupation at Uğurlu was also a part of large cultural interaction sphere that existed during this millennium.

Anahtar Kelimeler

Uğurlu-Zeytinlik, Pattern-Burnished Pottery, Middle Chalcolithic, Western Anatolia Architecture

Kaynakça

• Akdeniz E. 2010, “2008 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik-Protohistorik Yüzey Araştırmaları”. AST XXVII/1, 153-174.
• Blum S. 2014, “The Middle Chalcolithic Cultural Sequence of the Troad (Northwest Anatolia): Chronological and Interregional Assesment”. Eds. B. Horejsand & M. Mehofer, Western Anatolia Before Troy: proto-urbanisation in the 4th millenium BC?. Vienna, 125-156.
• Caymaz T. 2010, Yeni Buluntular Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Dönem Kültürü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
• Caymaz T. 2013, “Yeni Veriler Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Çağ Kültürü”. Arkeoloji Dergisi XVIII, 39-112.
• Çayır-Böyükulusoy Ü. 2010, Batı Anadolu Bölgesindeki Kalkolitik Çağ Bezemeli Seramik Geleneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
• Çevik Ö. & Erdoğu B. 2019, “Multiple Faces of Changes in 5600/5500 Cal. BC Anatolia and Thrace”. Anatolica 45, 1-16.
• Çevik Ö. & Erdoğu B. 2020, “Absolute Chronology of Cultural Continiuty, Changeand Break in Western Anatolia Between 6850-5460 Cal. BC: The Ulucak Höyük Case”. Mediterranean Archaeology and Ar¬c¬hae¬ometry 20/1, 77-92.
• Derin Z., F. Ay & T. Caymaz 2009, “İzmir’in Prehistorik Yerleşimi-Yeşilova Höyüğü 2005-2006 yılı Çalışmaları”. Arkeoloji Dergisi XIII, 7-58.
• Derin Z. & Caymaz T. 2018, “The Chalcolithic period at Yeşilova Höyük”. Eds. S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Mil¬lennia BC. Oxford, 499-505.
• Erdoğu B. 2011, “A Preliminary Report From The 2009 And 2010 Field Seasons At Uğurlu on the Island of The Gökçeada”. Anatolica 37, 45-65.
• Erdoğu B. 2014, “Gökçeada Uğurlu Archaeological Project: A Preliminary Report from the 2011-2013 Field Seasons”. Anatolica 40, 157-178.
• Erdoğu B. 2016, “Gökçeada Uğurlu-Zeytinlik 2015 Yılı Kazı Çalışmaları”. KST XXXVIII/1, 117-124.
• Erdoğu B. 2018, “The Neolithic to Chalcolithic Transition the İsland of Gökçeada (Imbros)”. Eds. S. Dietz & F. Mavridis & Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5thand 4thMillennia BC. Oxford, 367-372.
• Erdoğu B. & Çevik Ö. 2015, “Batı Anadolu Kronolojisi ve Terminolojisi: Sorunlar ve Öneriler”. APAD 1, 29-45.
• Erkanal H. 1998, “1996 Liman Tepe Kazıları”. KST XIX/1, 379-398.
• Furness A. 1957, “Some Early Pottery of Samos, Kalimnos, and Chios”. Proceedings of the Prehistoric Soci¬ety 22, 173-212.
• Gabriel U. 2014, “Die Keramik der troadischen Fundorte Kumtepe IA, Beşik-Sivritepe und Çıplak Köyü im Kontext ihrer überregionalen Vergleichsfunde”. Eds. E. Pernicka, C. B. Rose & P. Jablonka, Troia 1987-2012: Grabungen und Forschungen I. Bonn, 990-1057.
• Gabriel U., R. Aslan & S. W. E. Blum 2004, “Alacalıgöl: Eine neu­entdeckte Siedlung des 5. Jahrtausends v. Chr. in der Troas”. Studia Troica 14, 121-133.
• Garrow D. 2006, Pits, Settlement and Deposition during the Neolithic and Early Bronze Age in East Anglia. British Archaeological Reports. British Series 414. Oxford.
• Günel S. 2008, “Çine-Tepecik Höyüğü 2006 Yılı Kazıları”. KST XXIX/1, 73-90.
• Günel S. 2018, “Prehistoric Culture at Çine-Tepecik and its Contribution to the Archaeology of the Re¬gion”. Eds. S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Cir¬cum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC. Oxford, 538-547.
• Harmankaya S. & Erdoğu B. 2001, “Prehistoric Survey at Gökçeada, Turkey, in 1999”. Universities of Dur¬ham and Newcastle Archaeological Reports 1999/2000, 28-35.
• Hood S. 1982, “Excavations at Chios 1938-1955: Prehistoric Emporio and Ayio Gala”. British School at Athens Supplementary 2/16, 427-730.
• Karamurat C. 2018, Ritual and Social Structure During The Late Neolithic and Early Chalcolithic: Pit Rituals of Uğurlu Höyük-Gökçeada. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Ankara.
• Karamurat C., Ç. Atakuman & B. Erdoğu 2021, “Digging Pits and Making Places at Uğurlu During the Sixth Millennium BC”. Oxford Journal of Archaeology 40/1, 1-20.
• Karul N. & Bertram J. 2005, “From Anatolia to Europe: The Ceramic Sequence of Hoca Çeşme in Turkish Thrace”. Eds. C. Lichter, Byzas 2: Byzas 2-How Did Farming Reach Europe? Anatolian-European Re¬lations from the Second Half of the 7th Through the First Half of the 6th Millennium Cal BC. İstanbul, 117-129.
• Kiyak N. G., T. Takaoğlu, A. Erginal & H. Özcan 2010, “Luminescence Dating Of Prehistoric Site Of Smintheion (Gulpınar) In New Turkey”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry 10, 35-42.
• Korkut T., G. Işın, T. Takaoğlu & B. Özdemir 2015, “Tlos Antik Kenti Yakınlarındaki Tavabaşı Mağa¬rası Kaya Resimleri”. Tüba-Ar 18, 37-49.
• Korkut T., G. Işın & T. Takaoğlu 2018, “Cave habitations in Chalcolithic Lycia: The case of Tavabaşı near Tlos”. Eds. S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC. Oxford, 548-555.
• Lamb W. 1932, “Schliemann’s Prehistoric Sites in the Troad”. PZ XXIII, 111-131.
• Orton C., P. Tyres & A. Vince 1993, Pottery in Archaeology. Cambridge.
• Özdemir A. 2017, Prehistorik Gülpınar (Smintheion) Yerleşimi Mimarisi ve Mekânsal Kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Çanakkale.
• Özdemir A. & Bamyacı O. B. 2018, “Erken ve Orta Kalkolitik Dönem’de Batı Anadolu’da Tekstil Üretimi: Gülpınar Buluntusu Ağırşakların İşlevlendirilmesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 28/2, 1-14.
• Özdoğan M. 1970, 1934 Yılı Kumtepe Kazısı Çanak Çömlek Topluluğu ve Küçük Buluntuları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Özdoğan M. & Özbaşaran-Dede N. 1990, “1989 Yılı Toptepe Kurtarma Kazısı”. Arkeoloji ve Sanat 46-49, 2-23.
• Özgünel C. & Kaplan D. 2009, “2007 Yılı Gülpınar/Smintheion Kazı Çalışmaları (28. Yıl)”. KST XXX/4, 409-432.
• Parzinger H. & Schwarzberg H. 2005, “Asagi Pinar II. Die mittel- und spätneolithische Keramik”. Studien im Thrakien-Marmara-Raum 2. Archaologie in Eurasien 18. Mainz.
• Peschlow-Bindokat A. 2006, Tarihöncesi İnsan Resimleri. Latmos Dağlarındaki Prehistorik Kaya Re¬simleri. İstanbul.
• Pollard J. 1999, “These Places have their Moments’: Thoughts on Settlement Practices in the British Neo¬lithic”. Eds. J. Brück & M. Goodman, Making Places in the Prehistoric World: Themes in Settlement Arc¬haeology. London, 76-93.
• Seeher J. 1987, “Antalya Yakınlarında Karain Mağarasındaki Kalkolitik Çağ Buluntuları”. AST V/2, 221-238.
• Sperling J. 1976, “Kum Tepe in the Troad. Trial Excavation. 1934”. Hesperia 45, 305-364.
• Takaoğlu T. 2004, “Interactions in the Fifth Millennium B.C. Eastern Aegean: New Evidence, Anatolia Antiqua”. Anatolia Antiqua XII, 1-6.
• Takaoğlu T. 2006, “The Late Neolithic in the Eastern Aegean: Excavations at Gülpınar in the Troad”. Hes¬peria 75, 289-315.
• Takaoğlu T. & Özdemir A. 2018, ‘‘The Middle Chalcolithic period in the Troad: A new look from Gülpınar’’. Eds. S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Cir¬cum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC. Oxford, 479-490.
• Tomkins P. 2014, “Tracing Complexity in ‘the Missing Millennium’: An Overview of Recent Research into the Final Neolithic Period on Crete”. Eds. B. Horejsand & M. Mehofer, Western Anatolia before Troy, Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC. OREA 1, 345-364.
• Tuncel R. & Şahoğlu V. 2018, “The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A View from Liman Tepe, İzmir”. Eds. S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu, Communities in Transition: The Cir¬cum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC. Oxford, 513-529.