Efes Müzesi’nden Symposium (Şölen) Sahneli Mezar Stelleri

Yıl 2022, Cilt: 10, 95 - 111, 26.06.2022

Merve Arinç , Murat Çekilmez

Öz

Bu çalışmasında, Efes Müzesi’nde bulunan, ölü yemeği/symposium sahneli altı mezar steli ele alınmıştır. Çalışmanın amacı daha önce yayımlanmamış eserlerin literatüre kazandırılmasının yanı sıra Ephesos kentinin mezar steli üretimindeki stil özelliklerini anlamak ve etkileşim alanını saptamaktır. Bu kapsamda eserler öncelikli olarak stel tipleri, figür tipleri ve bezeme alanlarında yer alan ölü yemeği/symposion sahnesinin ikonografisinin irdelenmesi yoluyla çalışılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda kökeni MÖ III. binyıla dayanan symposion sahnelerinin ele alınan örnekler üzerinde MÖ II. yüzyılın sonlarından MS II. yüzyılın başlarına kadar uzanan geniş bir tarih aralığında kullanıldığı ve Ephesos kentinin MÖ IV. yüzyıl kökenli Geç Hellenistik Dönem geleneğinde yerel üretimler yaptığı saptanmıştır. Kronolojik olarak takip edilebilen stil özelliklerinin Ionia, Lydia Bölgesi ve geç dönemlerde Mysia Bölgesi kentlerinin gelenekleriyle ilişkisi saptanmıştır. İkonografinin yanı sıra yerel üretimi kanıtlayan enine dörtgen formlu stel tipi, bezeme alanının büyük bir kısmını kaplayan figürlerin kullanımı ve MÖ IV. yüzyılda popüler olan kadın tiplerinin sıklıkla tekrarlanmasıyla da Ephesos, güncel literatürde eksikliği bilinen Ionia Bölgesi mezar steli geleneği hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ionia, Ephesos, Mezar Steli, Perideipnon, Symposion, Protopudicitia

Destekleyen Kurum

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü

Proje Numarası

FEF - 18034

Teşekkür

Bu çalışma, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Programında Doç. Dr. Murat Çekilmez’in danışmanlığında, Merve Arinç tarafından tamamlanan “Efes Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi Mezar Stelleri” adlı yüksek lisans tezinden türetilmiştir. Kabul edilen yüksek Lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü tarafından FEF - 18034 numaralı proje ile desteklenmiştir. Destekleri nedeniyle Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Rektörlüğü ve Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’ne teşekkür ederiz. Çalışmanın konusunu oluşturan mezar stellerinin incelenmesi ve yayınlanması için gerekli izinleri uygun gören Efes Müzesi Müdürü Cengiz Topal’a ve yardımları nedeniyle Arkeolog Veysel Dağ’a teşekkürlerimizi sunarız.

Grave Steles with Symposion (Banquet) Scenes from the Ephesus Museum

Öz

In the study of the article, six grave steles with a funerary meal/symposium scene in the Ephesus Museum are studied. The aim of the study is to understand the typology of the grave stele production of the city of Ephesos and to determine the interaction area, as well as bringing the previously unpublished works to the literature. In this sense, stelae have been studied primarily by examining types, figure types and iconography of the symposion scene in the decoration areas. As a result of the evaluations, it was determined that the symposion scenes, whose origins date back to the 3rd millennium BC, were used in a wide range of dates from the end of the 2nd century BC to the beginning of the 2nd century AD on the samples, and that the city of Ephesos made local productions in the Late Hellenistic Period tradition of the 4th century BC. In the typology that can be followed chronologically, its relation with the traditions of the cities of Ionia, Lydia and Mysia Region in late periods has been determined. In addition to the iconography, the transverse rectangular stele type that proves local production, the use of figures that cover a large part of the decoration area, and the frequent repetition of the female types popular in the 4th century BC, Ephesos provides important information about the Ionian region grave stele tradition, which is known to be lacking in the current literature

Anahtar Kelimeler

Ionia, Sinope, Ephesos, Grave Stele, Perideipnon, Symposion, Protopudicitia

Proje Numarası

FEF - 18034

Kaynakça

• Akurgal 1961 E. Akurgal, Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, Almanya 1961.
• Akurgal 1997 M. Akurgal, Korinth Seramiği, M.Ö. 750 – 550, İstanbul 1997.
• Akurgal 2001 E. Akurgal, The Hattian and Hittite Civilizations, Ankara 2001. Akurgal 2014 E. Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, Ankara: 2014.
• Antonaccio 1994 C.M. Antonaccio (1994). An Archaeology of Ancestors: Tomb Cult and Hero Cult in Early Greece. Lanham 1994.
• Atalay - Türkoğlu 1978 E. Atalay – S. Türkoğlu, Efes. Bornova 1978.
• Atalay 1973 E. Atalay, “Ein Spathellenistisches Grabrelief aus Ephesos”. Jdl 88 (1973) 231-243.
• Atalay 1986 E. Atalay, “Doğu Grek Hellenistik Mezar Stellerinde Çocuk ve Hizmetçi Figürleri”. Eds. B. Ögel, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22 – 26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara (1986) 285-92.
• Atalay 1988 E. Atalay, Hellenistik Çağ’da Ephesos Mezar Stelleri Atölyeleri, İstanbul 1988.
• Aybek-Tuna-Atıcı 2009 S. Aybek – M. Tuna – M. Atıcı, İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu: Orijinaller, Roma Kopyaları, Portreler ve Kabartmalar, Ankara 2009.
• Aytüre 2017 S. Aytüre, “Hellenistik Dönem'de Panionion/İonia Birliği”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27 (2017) 337-348. Baughan 2011 P. E. Baughan, “Sculpted Symposiasts of Ionia”. American Journal of Archaeology 115 (2011) 19-53.
• Baughan 2013 P. E. Baughan, Couched in Death: Klinai and Identity in Anatolia and Beyond, Madison 2013.
• Bieber 1959 M. Bieber M. “Roman Men in Greek Himation (Romani Palliati) a Contribution to the History of Copying”. Proceedings of the American Philosophical Society 103, (1959) 347 – 417.
• Bruns - Özgan 1987 C. Bruns-Özgan, Lykische Grabreliefs des 5. und 4. Jahrhunderts v. Chr. İstMitt, Beiheft 33, Tübingen 1987. Burrell 2004 B. Burrell, Neokoroi: Greek Cities and Roman Emperors, Leiden 2004.
• Büyükkolancı – Içten – Nollé 1980 M. Büyükkolancı– C. Içten– J. Nollée, “Einige Inschriften aus Ephesos”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 40 (1980) 256-258.
• Büyükkolancı 2008 M. Büyükkolancı, “Selçuk Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) “Apasas” mı?”. Ed. E. Armağan – Ö. S. Günel – U. Deniz, Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar. Ankara (2008) 41-55.
• Clair 1996 St. A. Clair, “Imperial Virtue: Questions of Form and Function in the Case of Four Late AntiqueStatuettes”. Dumbarton Oaks Papers 50 (1996) 147 – 162. Collon 1992 D. Collon, “Banquets in the Art of the Ancient Near East”. Ed. R. Gyselen. Banquets d’ Orient, Res Orientales 6. Bures-sur-Yvette (1992) 23-30. Conze 1893 A. Conze, Die Attischen Grabreliefs I- IV. Berlin: 1983-1922.
• Çam 2010 F. Çam, “Notion’dan Bir Mezar Steli”. Anadolu 36 (2010) 179-198.
• Çekilmez 2015 M. Çekilmez, Tire Müzesi Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi Mezar Stelleri, İzmir 2015.
• Duval – Linfert – Petzl 1974 N. Duval, G. Petzl, A. Linfert, “Dısjecta Membra Eıner Hellenıstıschen Grabstele”. Revue Archéologique. Nouvelle Série, Fasc. 1 (1974) 33-41.
• Eichler 1963 F. Eichler, “Die österreichischen Ausgrabungen in Ephesos im Jahre”. AnzWien 101 (1963) 39-44.
• Erdemgil – Büyükkolancı 1991 S. Erdemgil– M. Büyükkolancı, “1990 Yılı Efes-Ayasuluk Tepesi Prehistorik Kazısı”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Çanakkale (1991) 265-282.
• Erdemgil 1988 S. Erdemgil, Efes, İstanbul 1988.
• Ervine 1938 S. Ervine (1938). “John Turtle Wood, Discoverer of the Artemision 1869”. ISIS 28/2 76 – 384.
• Fabricius 1999 J. Fabricius, Die Hellenistischen Totenmahlreliefs: Grabrepräsentation und Wertvorstellungen in Ostgriechischen Städten, Munih 1999.
• Galanakis 2013 K. Galanakis, “The Place of the Dipylon Master in Attic Late Geometric Pottery of the Mid-8th Century B.C.” Ed. Y. Morozova - H. Oniz, SOMA 2010: Proceedings of 14th Symposium on Mediterranean Archaeology: Taras Shevchenko National University of Kiev, Ukraine, 23–25 April 2010. Oxford (2013) 35-42.
• Garstang 1947 J. Garstang, “Problems and Prospects in Hittite Studies”. The American Journal of Economics and Sociology 6/2 (1947) 221-230.
• Georges 1994 P. Georges, Barbarian Asia and the Greek Experience: From the Archaic Period to the Age of Xenophon, Londra 1994.
• Grossman 2013 J. B. Grosmann, Funerary Sculpture. The Athenian Agora 35, Atina 2013.
• Hanfmann 1962 G. M. A. Hanfmann, “A "Hittite" Priest from Ephesus”. American Journal of Archaeology 66/1 (1962) 1-4.
• Hdt. (= Herodotos Historíai̯) Kullanılan Metin ve Çeviri: Tarih Çeviren M. Ökmen İstanbul 2012. (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Heydemann 1887 H. Heydemann, Pariser Antiken, Halle 1887.
• Hom. (=Homeros Iliás) Kullanılan Metin ve Çeviri: İlyada. Çeviren A. Erhat– A. Kadir, İstanbul 2010. (Can Yayınları).
• Horejs 2012 B. Horejs, “Western Anatolia before Troy. Proto-Urbanisation in the 4th Millenium BC.” Ed. B. Horejs – M. Mehofer, Proceedings of the International Symposium Held at the Kunsthistorisches Museum. OREA 1, Oriental and European Archaeology. Vienna (2012) 15-42.
• Horn 1972 R. Horn, Hellenistische Bildwerke Auf Samos. Samos XII. Mainz 1972.
• Işık 1988 E. Işık, Lydia Mezar Stelleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1988. Johansen 1951 K. J. Johansen, The Attic Grave-Reliefs of the Classical Period: An Essay ın Interpretation, Kopenhag 1951.
• Karageorghis 1999 V. Karageorghis, “A Cypriot Silver Bowl Reconsidered 1. The Iconography of the Decoration”. Metropolitan Museum Journal, 34 1999 13-20.
• Karlsson 2014 S. Karlsson, Emotıons Carved In Stone? The Socıal Handlıng Of Death As Expressed On Hellenıstıc Grave Stelaı From Smyrna & Kyzıkos, Gothenbur 2014.
• Kjellberg 1940 L. Kjellberg, Larisa am Hermos II. Die Architektonischen Terrakotten. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902–1934, Stockholm 1940.
• Kurtz - Boardmann 1971 D. C. Kurtz – J. Boardman, Greek Burial Customs: Aspects of Greek and Roman Life, Londra 1971.
• Külzer 2011 A. Külzer, “Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine Bir Genel Bakış”. Ed. D. Daim - S. Ladstätter, Bizans Dönemi’nde Ephesos. İstanbul 2011 29-46.
• Ladstatter – Pülz 2007 S. Ladstätter– A. Pülz, “Ephesus in the Late Roman and Early Byzantine Period: Changes in its Urban Character from the Third to the Seventh Century AD”. Ed. A. G. Poulter, The Transition to Late Antiquity. Nottingham (2007) 391-433.
• Ladstatter 2011 S. Ladstatter, “Bizans Dönemi’nde Ephesos – Büyük Bir Antik Kentin Tarihinde Son Sayfa”. Ed. D. Daim - S. Ladstätter, Bizans Dönemi’nde Ephesos. İstanbul (2011) 2 – 38.
• Ladstatter 2016 S. Ladstatter, “Hafen und Stadt von Ephesos in Hellenistischer Zeit”. ÖJh 85 2016 233-272.
• Ladstatter vd. 2016 S. Ladstaetter – M. Büyükkolancı – C. Topal – Z. Aktüre, “Ephesus”. Ed. N. Ertürk ve Ö. Karakul, UNESCO World Heritage in Turkey. Ankara (2016) 412-443.
• Lendering 2009 J.Lendering, Büyük İskender, Çev.: B. Sengir. İstanbul 2009.
• Markoe 1985 G. Markoe, Phoenician bronze and silver bowls from Cyprus and the Mediterranean, Berkeley 1985.
• Matthew 1997 D. M. Matthews, The Early Glyptic of Tell Brak: Cylinder Seals of Third Millennium Syria, Göttingen 1997.
• Mellink 1972 J. M. Mellink, “Excavation at Karatas-Semayuk and Elmali, Lycia, 1971”. AJA 76/ 3 1972 257–269.
• Michaelis 1882 A. Michaelis, Ancient Marbles in Great Britain. Cambridge 1882.
• Moock D. W. 1998 D. W. Moock, Die Figurlichen Grabstelen Attikas in der Kaiserzeit. Studien zur Verbreitung, Chronologie, Typologie und Ikonographie, Mainz 1998.
• Özgan 1999 R. Özgan, Die Skulpturen von Stratonikeia. Asia Minor Studien 32. Bonn 1999.
• Paus. (=Pausanias Graeciae Descriptio) Kullanılan Metin ve Çeviri: Pausaniae Graeciae Description. Çeviren M. Helena, Leipzig 1973. (Teubner BSB)
• Pfuhl – Möbius 1977 E. Pfuhl– H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs. Text und Tafel Band I, Mainz am Rhein 1977.
• Pfuhl – Möbius 1979 E. Pfuhl– H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs. Text und Tafel Band II, Mainz am Rhein 1979.
• Polat 1991 G. Polat, Daskyleion ve Çevresinden Ele Geçen Anadolu Satraplık Dönemine Ait Mezar Stelleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir 1991.
• Ramsay 1901 R. W. Ramsay, “Ephesus”.The Biblical World, 17/3 (1901) 167-177.
• Rathmayr 2018 E. Rathmayr, “Sculpltural Programs of Specific Dwelling Units of Terrace House I and 1 in Ephesus”, Ed. M. Aurenhammer, Sculpture in Roman Asia: Proceedings of the Conference in Selçuk 2013. Vienna (2018) 129-146.
• Rigsby 1988 K. J. Rigsby, “Provincia Asia”. Transactions of the American Philological Association (1974-2014), 118 (1988) 123-153.
• Salapata 1997 G. Salapata, “Hero Warriors From Corinth and Lakonia”. Hesperia, 66/2 (1997) 245 – 260.
• Scherrer 2000 P. Scherrer, Ephesus. The New Guide, İstanbul 2000.
• Schmaltz 1983 B. Schmaltz, Griechische Grabreliefs, Darmstadt 1983.
• Schmidt 1991 S. Schmidt, Hellenistische Grabreliefs. Typologische undChronologische Beobachtungen, Wien 1991.
• Sevin 2003 V. Sevin, Eski Anadolu ve Trakya, Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul 2003.
• Sevin 2016 V. Sevin, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Ankara 2016.
• Smith 1892 A. H. Smith, A Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquites. British Museum I, Londra 1892.
• Smith 1900 A. H. Smith, A Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquites. British Museum II, Londra 1900.
• Smith 1904 A. H. Smith, A Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquites. British Museum III, Londra 1904.
• Sonkaya 2019 K. A. Sonkaya, Lydia Bölgesi Hellenistik Dönem Mezar Stelleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara 2019. Strab. (= Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: Kitap XII–XIII–XIV). Çeviren A. Pekman, İstanbul 2015. (Arkeoloji ve Sanat Yayınları).
• Tekin 2008 O. Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İstanbul 2008.
• Thomason 2010 A. K. Thomason, “Banquets, Bronzes and Baubles: Metarial Comforts in Neo- Assyrian Places”. Ed. A. Cohen - S. Kongos, Assyrian Reliefs at Dortmouth Collgae: A Cultural Biography. New York (2010) 198 – 214.
• Thönges – Stringaris 1965 R. Thönges – R. Stringaris, Das Griechische Totenmahl. AM 80. Mann 1965.
• Tiryaki 2010 S. G. Tiryaki, Erken Demirçağ Gurgum (=Kahramanmaraş) Kabartmalı Mezartaşları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2010.
• Türkoğlu 1995 S. Türkoğlu, The Story of Ephesus, İstanbul 1995.
• Vetters 1972 H. Vetters, “Türkei/Ephesos (Selçuk, Vilayet Izmir)”. ÖJh 50 (1972) 32–62.
• Zajdowski 2013 K. Zajdowski, “Transformaiton of the Mesopotamian Banquet Scene into the Presentation Scene in the Early Dynastic, Akkadian and Ur III Periods”. Akkadica, 134, (2013) 1 – 16.
• Zanker 1993 P. Zanker, “The Hellenistic Grave Stelai From Smyrna: Identity and Self-Image in the Polis”. Ed. A. W. Bulloch, Images and Ideologies: Self-Definition in the Hellenistic World. Berkeley (1993) 212 – 230.
• Ziffer 2005 I. Ziffer, “From Acemhöyük to Megiddo. The Banquet Scene in The Art of The Levant in The Second Millennium BCE”. Tel Aviv 32 (2005) 133-167.