Mardin Müzesi’nde Bulunan Lapis Lazuli Taşından Bir Silindir Mührün Renk Sembolizmi Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 12, 17 - 25, 11.06.2024

Bilge Duman , Rabia Akarsu

Öz

Mezopotamya’da çeşitli değerli ve yarı değerli taşlardan yapılmış silindir mühürlerin güvenliği sağlamak, onay ve özel mülkiyeti belirtmek gibi resmi işlevinin yanı sıra nazardan veya kötülüklerden korunmak için amulet (muska) olarak kullanılmasıyla dinsel işlevi olduğu da bilinmektedir. Mühürlerin amulet olarak kullanıldığının düşünülmesinde, üzerinde işaret, yazı ve dua bulundurması, değerli ve yarı değerli taşlardan yapılmasının etkili olduğu görülmektedir. Mühür yapımında kullanılan taşların renkleri ve bir enerjiye sahip oldukları yönündeki yaygın inanç mühürlerin işlevlerinin yorumlanmasını farklı bir boyuta taşımaktadır. Taşların barındırdığı büyülü etkiyi mühürlerle buluşturan erken dönem toplumları, mühürlerin sihirsel güçlerinin bu değerli taşlardan geldiğine inanmıştır. Lapis lazuli erken dönemlerden itibaren kendine has mavi rengi ve ender bulunması nedeniyle değerli sanat eserlerinin üretiminde tercih edilmiştir. Erken dönem halkları tarafından gökyüzü ve su ile ilişki kurulan “mavi” renk, yaşamı ve yeniden doğuşu temsil eden bir renk olmuştur. Bu çalışmada, Mardin Müzesi’ne satın alma yoluyla gelmiş olan lapis lazuli taşından bir adet silindir mühürün, bu mühürün yapımında kullanılan lapis lazuli taşının ve mavi renk sembolizminin önemi üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lapis Lazuli, Silindir Mühür, Sembolizm, Mezopotamya, Mardin Müzesi

Proje Numarası

Bu çalışma, SYL-2022-10268 nolu Yüksek Lisans Tez Projesi kapsamında Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından finansal açıdan desteklenmiştir.

The Evaluation in Terms of Color Symbolism of a Lapis Lazuli Cylinder Seal from Mardin Museum

Öz

In Mesopotamia cylindrical seals made of various precious and semi-precious stones are known to have not only official functions such as providing security, approval and indicating private ownership, but also served religious functions, being used as amulets to protect against the evil eye or evil. It is believed that the seals were used as amulets due to the presence of signs, inscriptions and prayers on them, as well as the use of precious and semi-precious stones in their manufacture. The colors of the stones used in the manufacture of seals and the widespread belief that they possess an inherent energy, leads interpretation concerning the functions of these seals to a different dimension. Early societies, who combined the magical effect of stones with seals, believed that the magical powers of these seals came from these precious stones. Lapis lazuli has been used in the production of precious artifacts due to its unique blue color as well as to its rarity, and from early periods onwards. “Blue” was the color associated both with sky and water, representing life and rebirth for early societies. This study focuses on the importance the lapis lazuli stone employed in the making, and of the symbolism of the color blue of a cylindrical seal brought through purchase into the Mardin Museum’s collection.

Anahtar Kelimeler

Lapis Lazuli, Cylinder Seal, Symbolism, Mesopotamia, Mardin Museum

Proje Numarası

Bu çalışma, SYL-2022-10268 nolu Yüksek Lisans Tez Projesi kapsamında Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından finansal açıdan desteklenmiştir.

Kaynakça

• Abay E. 2001, “Seals and Sealings”. Eds. A. Çilingiroğlu & M. Salvini. Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998. Istituto Per Gli Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici. Roma, 321-353.
• Akarsu R. 2017, “Erken Dönemlerde Anadolu’da Ele Geçen Fildişi Eserler üzerine Genel bir Değerlendirme”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 38, 131-150.
• Akın E. & Kavak, O. 2022, “Antik Dönemde Değerli Taşların Kullanımı ve Ticareti”. Eds. O. Kavak & Y. K. Haspolat. Farklı Yaklaşımlarla Madenler ve Değerli Taşlar. Ankara, 526-533.
• Amrhein A. 2019, “The Power of Stones: Natural, Artificial, and in Between”. Eds. A. Amrhein, C. Fitzgerald & E. Knott. A Wonder to Behold: Craftsmanship and the Creation of Babylon’s Ishtar Gate. Princeton, 91-103.
• Arslan S. 2022, “Eski Mezopotamya Kültüründe Lapis Lazuli Taşının Yeri ve Taşın Bazı Türleri”. Journal of Universal History Studies 5/2, 138-163.
• Başol S. 2014, Hititlerde Büyü ve Büyü Malzemeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi. Denizli.
• Black J. & Green A. 2003, Mezopotamya Mitolojisi: Tanrılar, İfritler, Semboller. İstanbul.
• Bottero J. & Kramer S. N. 2019, Mezopotamya Mitolojisi. Çev. A. Tümertekin, İstanbul.
• Bottero J. 2012, Mezopotamya: Yazı, Akıl ve Tanrılar. Çev. M. E. Özcan & A. Er, Ankara.
• CAD, Chicago Assyrian Dictionary/The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago U-W, Chicago 2010.
• Collon D. 1987, First Impressions: Cylinder Seals in the Ancient Near East. London.
• Collon D. 1995, Ancient Near Eastern Art. Berkeley.
• Çeçen S. & Gökçek L. G. 2021, “Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda bir Zenginlik Alameti: Lapis Lazuli Taşından Mühür”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 72, 83-90.
• Darga M. 1992, Hitit Sanatı. İstanbul.
• Dilek Y. 2022, “Eski Mezopotamya ve Eski Mısır’da Mavi Renk Kullanımının Sembolik Anlamları”. OANNES-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1, 163-179.
• Donbaz V. 2011, “A Lapis-lazuli Cylinder Seal found at Oylum Höyük”. Colloquium Anatolicum X, 95-101. Frankfort H. 1939, Cylinder Seals: A Documentary Essay on the Art and Religion of the Ancient Near East. London.
• Harrell J. E., J. K. Hoffmeier & F. K. Williams 2017, “Hebrew Gemstones in the Old Testament: A Lexical, Geological, and Archaeological Analysis”. Bulletin for Biblical Research 27/1, 1-50.
• Herrmann G. & Moorey P. R. S. 1980-1983, “Lapislazuli”. Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 6: Klagegesang-Libanon. Berlin-New York, 489-492.
• Herrmann G. 1968, “Lapis Lazuli: The Early Phases of Its Trade”. Iraq 30/1, 21-57.
• Hooke S. H. 2015, Ortadoğu Mitolojisi: Mezopotamya, Mısır, Filistin, Hitit, Musevi, Hıristiyan Mitosları. Çev. A. Şenel, Ankara.
• Majidzadeh Y. 1982, “Lapis Lazuli and the Great Khorasan Road”. Paléorient 8/1, 59-69.
• Niederreiter Z. 2020, Catalogue of the Cylinder Seals in the Royal Museums of Art and History I: Neo-Assyrian and Neo-Babylonian Periods (Circa 1000-500 B.C.). Budapeşte.
• Özdemir B. & Savrum Kortanoğlu M. 2020, “Halûk Perk Müzesi’nden bir Grup Damga Mührün Değerlendirilmesi”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10/20, 173-203.
• Özkan S. 2010, “Kaniş’te Mühür Sanatı”. Eds. F. Kulakoğlu & S. Kangal. Anadolu’nun Önsözü: Kültepe-Kaniş Karumu/Asurlular İstanbul’da. İstanbul, 148-153.
• Özkan S. 2022, Eski Anadolu Mühür Sanatı. Ankara.
• Öztürk G. 2019, “Post-Akkadian and Ur III Features on Cylinder Seals from Kültepe-Kanesh: An Iconographic and Stylistic Analysis”. Adalya 22, 45-67.
• Roaf M. 1996, Mezopotamya ve Eski Yakındoğu. Çev. Z. Kılıç, İstanbul.
• Röllig W. 1980-1983, “Lapislazuli”. Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 6: Klagegesang-Libanon. Berlin-New York, 488-489.
• Singer I. 1983, The Hittite KI.LAM Festival I. Cilt (Studien zu den Boğazköy Texten 27). Wiesbaden.
• Straub R. 2006, Reinigungsrituale aus Kizzuwatna, Ein Beitrag zur Erforschung hethitischer Ritualtradition und Kulturgeschichte. Berlin-New York.
• Teissier B. 1984, Ancient Near Eastern Cylinder Seals from the Markopoli Collection. California.
• Uyanık H. & Morkoç A. N. 2021, “Tunç Çağı’nda Mezopotamya’da Lapis Lazulinin Temini, Kullanımı ve Önemi”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 45, 160-181.
• Ünal A. 1996, The Hittite Ritual of Hantitaşşu from the city of Hurma against Troublesome Years. Ankara.
• Winter I. J. 1999, “The Aesthetic Value of Lapis Lazuli in Mesopotamia”. Ed. A. Caubet, Cornaline et Pierres Précieuses: La Méditerranée de l' Antiquité à l' Islam. Paris, 43-58.
• Wyart J., P. Bariand, J. Filippi & C. M. Stockton 1981, “Lapis-lazuli from Sar-e-Sang, Badakhshan, Afghanistan”. Gems & Gemology 17, 184-190.