Van Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar

Yıl 2024, , 82 - 107, 26.08.2024

Hami Akman

https://doi.org/10.55483/cekmece.1523257

Öz

Derleme Sözlüğü yazı diline girmemiş, halk ağzından derlenmiş olan kelimelerden oluşmuş bir sözlüktür. Bu çalışmada söz konusu esere katkıda bulunmak amacıyla Van ağzından 141 kelime derlenmiştir. Bu sayının 28’i fiil, 4’ü isim, 24’ü sıfat, 4’ü zarf, 34’ü birleşik fiil, 2’sini edat ve 1’ini de sıfat-fiil ekiyle kurulmuş kelime ya da kelime gruplarından oluşturmaktadır. Çalışmada bazı kelimelerin açıklanmasına gidilmiştir ve burada çoğu zaman Azerbaycan Türkçesine başvurulmuştur. Mesela Sein ~ seyin “su testisi” kelimesi açıklanırken Azerbaycan Türkçesine dayanılarak açıklamalar yapılmıştır. Söz konusu ağızda göz ümmecılıḫ, gizlenpoş gibi oyun isimlerinin yanı sıra bızavburnu, erihḳızartan ve benzeri ilginç hayvan isimlerine rastlanmaktadır. Fiillerden sıpırtdamaḫ ve serelamaḫ ile isimlerden toyıḫ kelimesi şekil bakımından Derleme Sözlüğü’nde az ses değişiklikleriyle ancak anlam farklılığıyla yer almaktadır. Diğer kullanımlar ne şekil ne anlam açısından Derleme Sözlüğü’nde yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü,, Van ağzı,, Azerbaycan Türkçesi.

Kaynakça

• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Argunşah, M. & Güner, G. (2015). Codex Comanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Bölük, R. ve Erdem, M. D. (2021). Antalya “Kaş” ağzından Derleme Sözlüğü’ne katkılar, Journal of History School, 14 (52), s. 2044-2063.
• Bulak, Ş. (2015). Van Küresin Ağzı. [Yayımlanmış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Bulak, Ş. (2021). Van Küresinli ağzı ile Azerbaycan Türkçesinin Ortak Özellikleri, Internatıonal Journal of Socıal, Humanıtıes And Admınıstratıve Scıences, 7 (44), s. 1553-1568.
• Çifci, M. ve Sezer, Ö. (2018). Derleme Sözlüğü’ne katkılar (Emirdağ / Burunarkaç Köyü) II. Turkish Studies, 13 (28), s. 241-264.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlı Türkçesi Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Kitabevi.
• Durmuş, E. (2021). “Maraba” Kelimesinin Tarihi Serüven. Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi, 6, s. 1-9.
• Efe, K. (2020). Ankara Güdül Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (49), s. 786-827.
• Ercilasun, A.B. (2013). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2012). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
• Erten, M. ve Başkan, A. (2016). Bismil Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (40), s. 67-77.
• Gökçür, E. (2012). Van Gölü Havzası Ağızları. (Basılmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Gülensoy, T. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Güven, Ö. (2021). Sivas (Zara) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar II. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5 (6), s. 299-315.
• Güzel, F. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk Dilinde Edatlar (En Eski Metinlerden Zamanımıza Kadar -Yazı Dilinde-). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2022). Anadolu Ağızları Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levendoğlu, M. F. (2006). Küresinliler Örneğinde Kültürel Kimlik (Küresinliler’in Sosyo-Kültürel Yapısı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Li, Y.S. (2022). Türk Dilinde Son Takılar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özok, G. (2022). Van Ağzında Görülen Yansıma Sözcükler Üzerine Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2 (62), s. 1735-1754.
• Sırrı, M. & Sırrı, G. (2020). Hakkâri İlinde Gıda Olarak Tüketilen Yabani Bitki ve Yabancı Ot Türlerinin Güncel Durumu. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 19, s. 393-409.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Ankara: Türkiye İlimler Akademisi.
• Yıldız, M, & Özsoy, Y. (2016). Bartın Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1(1), s.141-150.
• Zülfikar, H. (2021). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler (İnceleme-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.