20. Yüzyılın Başında Azerbaycan'dakı Siyasi Partilerin Osmanlı Devleti İle İlişkileri

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 17 - 36, 26.08.2024

Azar Huseynov , Beytullah Kaya

https://doi.org/10.55483/cekmece.1505232

Öz

Çalışma, 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan siyasi partilerinin Osmanlı Devleti ile ilişkilerini incelemektedir. İncelenen dönemde Azerbaycan'da siyasi partilerin kurulma ve çalışma süreçleri daha aktif hale gelmektedir. Bu genel olarak Rusya'daki siyasi canlanma ve Azerbaycan Türklerinin ulusal kurtuluş hareketinin güçlenmesi ile ilgilidir. Bu dönemde, Azerbaycan'ın siyasi ortamında ulusal kimlik konuları ilgi odağı olmuştur. Milli kimlik meseleleri ile ilgili olarak, Osmanlı ve Azerbaycan siyasi ortamında milliyetçilik fikirlerinin yavaş yavaş şekillendiğini ve sistemleştiğini iddia etmek mümkündür. Yapılan çalışma, milliyetçi fikirlerin ortaya çıkmasında ve gelişmesinde benzerliklerin olduğunu göstermektedir. 20. yüzyılın başlarında Osmanlı siyasi yaşamında Jön Türkler hareketiyle milliyetçi fikirlerin ortaya çıkışı ve yayılışı daha sonra bu hareketin İttihat ve Terakkiye dönüşümünün olduğu bir süreç yaşanırken, Azerbaycanda ise siyasi partilerinin kuruluşlarında Osmanlı Devleti'nde yaşanan süreçlerden yakından etkilendikleri tespit edilmiştir. Bu etkiler çoğunlukla partilerin ideolojilerinde, söylem ve eylemlerinde kendilerine yer bulmuşlardır. Çalışmadan elde edilen veriler ışığında, Azerbaycan siyasi partileri ile Osmanlı siyasi ortamı arasında ideolojik benzerliklerin olduğu ve Osmanlı Devlti’ndeki siyasal gelişmelerin Azerbaycan siyasi gelişmeleri ve faaliyettleri etkiledikleri ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Siyasi Partileri, Milliyetçilik, Osmanlı, Jön Türkler

Etik Beyan

Makalede özgünlük gözetilmiştir.

Destekleyen Kurum

İstanbul Sabahattin Zaim Universitesi

Teşekkür

Önceden teşekkür ederim.

Kaynakça

• “Ahmet Ağaoğlu'nun Atatürk'e sunduğu rapor – İsmet İnönü'yü neden kızdırdı?”. ENS. 4 Ekim 2019.. https://www.ens.az/tr/ahmet-agaoglunun-ataturke-sundugu-rapor-ismet-inonuyu-neden-kizdirdi[12.04.2023].
• Agayef, Ahmet. “Türk alemi - 3”, Kenan Özakan, Osmanlı aydınlarının islamcılık ve türkcülük siyasetlei üzerine tartışmalı çatışma, uzlaşı, sentez içinde, ed. Yunus Emre Tansü, 000-000 İstanbul: İksad Publishing Hause, 2021.
• Ahmedli, Rafail. Azerbaycan'ın ulusal-demokratik devlet ideolojisi: Türkçülük, modernite, İslamcılık. Bakü: Bilim Yayınevi, 2007.
• Ahmedli, Rafail. Mirza Bala Mohammadzade'nin sosyo-politik görüşleri. Bakü: Ozan, 2017.
• Akifoğlu, Vugar. “Azerbaycan'da milli direniş (1917-1930)”, DTCF Dergisi sy.2 (2017): 776-795
• Akyol, Serdar. “Atatürk’ün yeteneklerine önem verdiği sadık müteffiki Ahmet Ağaoğlu kimdir?” Koridor Gazetesi. 24 Mayıs 2022. https://www.koridorgazetesi.com/azerbaycan/ataturkun-yeteneklerine-onem-verdigi-sadik-muttefiki-ahmet-agaoglu-kimdir/[09.04.2023]
• Alakbarlı, Faig. “Nasib Bey Yusifbeyli'nin dünyagörüşünde Aydınlanma, Türkçülük ve Azerbaycancılık.“ Türküstan. 3 Ağustos 2021. Erişim 13 Nisan 2023. https://turkustan.az/news.php?id=199, [13.04.2023]
• Alakbarov, Faiq. Muhammed Emin Resulzade'nin dünya görüşü. Bakü: Bilim, 2007.
• Aliyeva L.A., Rustamova, C.Y. “20. yüzyılın başında Azerbaycan'da sosyal ve siyasi durum.” Kayzen. 17 Haziran 2017. Erişim 7 Nisan 2023. https://kayzen.az/blog/Azərbaycan-tarixi/5498/xx-asrin-avvallinde- azerbaycanda-cicitmai-siyasi-veziyet.html
• Ali Bey Hüseyinzade, Seçme Eserler, Bakü, Çaşıoğlu Yayınevi, 2007
• Ahmed Bey Ağaoğlu, Seçme Eserler, Bakü, Doğu-Batı Yayınevi, 2007
• Azerbaycan Devlet Tarih Arşivi, 62, liste 1, belge 59, sayfa 151
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi, Bakü, 2004,462.
• Baykara, Hüseyin. Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesi tarihi. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı,1992. Boz, Hakan. İttihat ve terakki cemiyeti’nde türkçü politikalar, Türkiye’de siyasi partiler ve milliyetcilik. Konya: Palet yayınları, 2021.
• Budak, Alperen. “Müsavat Partisinin 1911 – 1922 yılları arasındakı faaliyetleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 28, sy. 2 (Temmuz 2018,): 333-343
• Cumhuriyet dönemi diaspora temsilcileri, Olaylay? gazetesi, 11 Haziran 2014, s. 15
• Demirbaş, Osman. “İttihat ve terakki cemiyeti ve milli mucadele”. Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul Universitesi, 1999 .
• Eldar Azizov, "Difai" partisi'nin kuruluşu, Bakü: Adalet, 2011.
• Eldar Azizov, Difai: 20. yüzyılın başlarında Ermeni-Azerbaycan çatışmanın ilk tarihsel koşulları ve nedenleri, (Bakü: CBS Polygraphic Production, 2009), 51.