Yazıtlar Işığında Antik Lykaonia’da Zeus Kültü ve Sosyal Hayata Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 2 - 26, 06.07.2024

Mehmet Kurt

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1427859

Öz

Zeus’un Anadolu’daki bir çok antik bölgede çok değişik epithetlerle tapınım gördüğü bilinmektedir. Ele geçirilmiş yazıtlardan Lykaonia Bölgesi’nde de Zeus’un akouseos, anaalpones, astlenos, bronton, dalbenos, megistos, stratios megistos, eukarpos, keraunios, phatnios, salarameus, soter, sozon, zemeiastes, zemroutenos gibi yerel epithetlerle tapınım gördüğü anlaşılmaktadır. Bu sıfatlar içerisinde özellikle Zeus Bronton, Zeus Megistos, Zeus Eukarphos ile Zeus Phatnios’ın geçtiği yazıtlar diğerlerine göre sayıca fazladır. Tanrının bu epithetleri temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan Lykaonia’nın sosyal ve ekonomik yapısında Zeus’un önemli bir yer tuttuğunun somut kanıtlarını oluşturmaktadır. Ayrıca en eski çağlardan itibaren verimli ancak yeterli yağmur almayan Lykaonia’da Fırtına tanrılarının en saygı gören tanrılar olduğu ve söz konusu geleneğin Zeus ile devam ettiği görülmektedir. Bu çalışmada ikonografik ve epigrafik kaynaklara göre Zeus’un Lykaonia Bölgesi’ndeki yerel kültleri ve bölgenin sosyal hayatına yansımaları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lykaonia, Zeus, Kült, Sosyal Hayat, Yazıt

The cult of zeus in ancient Lycaonia in the view of the inscriptions and its effects on social life

Öz

It is recognized that Zeus, with numerous different names, was idolized in many ancient regions of Anatolia. It is understood from the uncovered inscriptions that Zeus was worshiped in the Lycaonia Region with local epitets including Zeus’un akouseos, anaalpones, astlenos, bronton, dalbenos, megistos, stratios megistos, eukarpos, keraunios, phatnios, salarameus, soter, sozon, zemeiastes, zemroutenos. The inscriptions associated with Zeus Bronton, Zeus Megistos, Zeus Eukarphos, and Zeus Phatnios are more prevalent than the rest among these adjectives. These labels of Zeus provide tangible proof of his pivotal position in the societal and economic makeup of Lycaonia, an area primarily sustained by agriculture and animal breeding. Also, it can be noted that storm gods held a significant place of honor in Lycaonia, a fertile region that didn't receive substantial rain throughout its history, and this convention continued with Zeus. This research discusses the local Zeus cults in the Lycaonia region, based on iconographic and epigraphic sources, and their impact on the region's social life.

Anahtar Kelimeler

Lycaonia, Zeus, cult, Social life, Inscription

Kaynakça

• Agizza, Rosa. Antik Yunan’da Mitoloji Masallar ve Söylenceler. Çev. Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2001.
• Alkan, Mehmet – Doğanay, Osman. Zengibar Kalesi (Isaura) Araştırmaları 1, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2020.
• Alkan, Mehmet – Işık, İlker. “Savatra Antik Kentinden Yeni Adak Yazıtları”. Olba, 29, (2021): 457-474.
• Anderson, John George Clark. “A Summer in Phrygia. II”. The Journal of Hellenic Studies,18 (1898): 81-128.
• Anderson, John George Clark. “Exploration in Galatia cis Halym. I-II”. The Journal of Hellenic Studies,19 (1899): 34-134, 280-318.
• Arslan, Melih. “Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde Bulunan Pontus Krallığı’na ve Pontus Kentlerine Ait Roma Devri Sikkeleri”. Arkeoloji Dergisi V, (Ed. Hasan Malay), 67-109, Levha VII-XLI, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1997.
• Baldıran, Asuman. “A Study About Cults of Lykaonia Region”. Anados Studies Of The Ancient World 6-7/2006-2007, 35-46. Tırnava: Universitas Tyrnaviensis Facultas Philosophica, 2008.
• Baldıran, Asuman – Karauğuz, Güngör – Söğüt, Bilal. “Centre Unissant Les Cultes Hittites Et Romains: Fasıllar”. Doksanaltı, Ertekin – Aslan, Erdoğan (Eds.), Proceedings of the International Symposium “Trade and Production Through the Ages”. 219-256. Konya: Aybil Bilişim & Organizasyon Yayıncılık, 2010.
• Baldıran, Asuman. “Yeni Araştırmalar Işığında Lykaonia Bölgesi Kültleri”. Bilal Söğüt, Bilal (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpan Armağanı, 73-88. İstanbul: Ege Yayınları, 2012.
• Baldıran, Asuman. “The Cult of Zeus in Lykaonia”. Militello, Pietro Maria – Öniz, Hakan (Eds.), SOMA 2011 Proceedings of the 15th Symposium on Mediterranean Archaeology, held at the University of Catania 3-5 March 2011, Volume I, 417-420. Ankara: BAR International Series, 2015.
• Baldıran, Burak. “Lykaonia Bölgesi Zeus Sunakları”. Amisos, 4/7 (2019): 118-136.
• Breytenbach, Cilliers. “Early Christian Values In Cultural Encounter, Zeus And The Rain, Mammon And Modern Medicine Men”. Scriptura, 112 (2013): 1-11.
• Breytenbach, Cilliers – Zimmermann, Christiane. Early Chritianity in Lycaonia and Adjacent Areas From Paul to Amphylochius of Iconium, Leiden/Boston: Brill, 2018.
• Cagnat, René. Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes III, Paris: L’Erma di Bretschneider, 1906.
• Calder, William Moir. “A Cult of the Homonades”. The Classical Review, 24 (1910a): 76-81.
• Calder, William Moir. “A Journey round the Proseilemmene”. Klio, 10 (1910b): 232-242.
• Calder, William Moir. Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. I, Manchester: Manchester University Press, 1928.
• Calder, William Moir. Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. VII, Monuments From Eastern Phrygia, Manchester: Manchester University Press, 1956.
• Callander, T. “Explorations In Lycaonia And Isauria, 1904”, W. M. Ramsay (Ed.), Studies in the History and Art of the Eastern Provinces of the Roman Empire. 157-180. Aberdeen: Aberdeen University Press, 1906.
• Chaniotis, Angelos & Stavrianopoulou, Eftychia. “Epigraphic Bulletin for Greek Religion 1991”. Kernos, 8 (1995): 205-266.
• Chiai, Gian Franco. “Le culte de Zeus Brontôn: l’espace et la morphologie du dieu de l’orage dans la Phrygie d’époque romaine”. Archiv für Religionsgechichte, 21-22 (1) (2020): 245-275.
• Cook, Arthur Bernard. Zeus A Study In Ancient Religion, Volume I, Cambridge: Cambridge University Press, 1914.
• Cox, Christopher William Machell – Cameron, Aarchibald. Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. V, Monuments From Dorylaeum And Nacolea, Manchester: Manchester University Press, 1937.
• Cronin, Harry Stovell. “First Report of a Journey in Pisidia, Lycaonia, and Pamphylia I-II”. The Journal of Hellenic Studies, 22 (1902): 94-125, 339-376.
• Cumont, Franz. “Bronton”, Paulys Real-Encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, III/1: 897-898. Stuttgart: J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1897.
• Drew-Bear, Thomas – Naour, Christian (1990). “Divinités de Phrygie”, Temporini, Hildegard (Ed.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, II 18.3. 1907-2044. Berlin: De Gruyter, 1990.
• Drew-Bear, Thomas. “Phrygian Votive Steles in The museum of Anatolia Civilization”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XVI/1. 391-401. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Drew-Bear, Thomas. “Laodikeia Katakekaumene (Konya-Ladik) Bölgesinde Araştırmalar”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 18/1. 247-254). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• EBGR, Epigraphic Bulletin for Greek Religion.
• Engelmann, H. – Üner, A. B.. “Inschriften aus dem Museum von Karaman (Lycaonia)”. Anzeiger der phil.-hist. Kl., 129 (1992): 1-24.
• Eraydın, Necmettin. “Two Newly Discovered Votive Inscriptions to Zeus Bronton from Eskişehir/Dorylaion”. Libri VIII (2022): 139-147.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1989.
• Hakman, Meral. Kapadokya’da Zeus Kültü, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2012.
• Hakman, Meral. “Bir Anadolu Tanrısı Olarak Zeus’un Tabiat İle İlişkisi Üzerine Bir Gözlem”. Acta Turcica, V/1, (2013): 1-18.
• Hall, Alan S. “Notes and Inscriptions from Eastern Pisidia”.Anatolian Studies,18 (1968): 57-92.
• Hard, Robin. The Rise of Zeus and Revolts Against his Rule, London: Routledge, 2008.
• Jonnes, Lloyd. The Inscriptions Of The Sultan Dağı (Philomelion, Tymbrion/Hadrianopolis, Tyraion, Inschriften Griechischer Städte Aus Kleinasien, Band 62, Bonn: Halbelt, 2002.
• Kurt, Mehmet. Antik Çağda Karaman (Laranda) ve Yakın Çevresi Tarihi Coğrafya-Yerleşimler-Kalıntılar-Buluntular, Konya: Çizgi Kitabevi, 2011.
• McLean, B. H. Greek And Latin Inscriptions In The Konya Archaeological Museum, British Institute at Ankara Monograph 29, London, 2002.
• Mendel, Gustave. “Le Musée de Konia”. Bulletin de Correspondance Hellénique, 26, (1902): 209-246.
• Mitchell, Stephen. “Population and the Land in Roman Galatia”. Temporini, Hildegard(Ed.). Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, II 7.2. 1053-1081. Berlin: De Gruyter, 1980.
• Mitchell, Stephen. Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor II, The Ankara Ditrict The Inscriptions of North Galatia, Ankara: British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 4, 1982.
• Mitchell, Stephen. Anatolia Land, Men, And Gods In Asia Minor, Volume I-II, Oxford: Oxford University Press, 1993. Onat, Saadet. “Roma devrine ait bir kitabe”. Anıt Arkeoloji, Folklor, Tarih Dergisi, 3 (1949): 18-20.
• Paris, Pierre – Radet, Georges Albert. “Inscriptions de Pisidie, de Lycaonie et d’Isaurie”. Bulletin de Correspondance Hellénique,10 (1886): 500-514.
• Pleket, Harry W. – Stroud Ronald S., (1987). Supplementum Epigraphicum Graecum, Amsterdam: J. C. Gieben, 1987.
• Ramsay, William Mitchell. “Laodiceia Combusta And Sinethandos”. Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 13 (1888): 233-272.
• Ramsay, William Mitchell. “The Utilisation of Old Epigraphic Copics”. The Journal of Hellenic Studies, 38 (1918): 124-192.
• Robert, Louis. Hellenica Recueil D’Épigraphie De Nümismatique Et D’Antiquités Grecques, X, Paris: Librairie D’Amérique Et D’Orient Adrien-Maissonneuve, 1955.
• Rodenwaldt, Gerthard. “Zeus Bronton. Mit 7 Abbildungen”. Jahrbuch des Deutschen Arcäologischen Instituts, 34 (1919): 77-86.
• Röhr, Bianka. Kult und Fest in Lykaonien, Hamburg: Verlag Dr. Kovač, 2009.
• Sterrett, John Robert Sitlington. An Epigraphical Journey in Asia Minor, Boston: Damrell And Upham, 1888a.
• Sterrett, John Robert Sitlington. The Wolfe Expedition To Asia Minor, Boston: Damrell And Upham, 1888b.
• Stauner, Konrad. Die bilinguale Weihung des C. Annius Maximus, centurio der legio XVI Flavia firma. Philia, 2 (2016): 113-122.
• Swoboda, Heinrich – Keil, Josef – Knoll, Fritz. Denkmäler Aus Lykaonien Pamphylien Und Isaurien, Brünn/Prag/Leipzig/Wien: Verlag Rudolf M. Rohrer, 1935.
• Şahin Akyürek, Nalan Eda. “Büyük Çiftçi Tanrısı Zeus Bronton Arkeolojik Ve Epigrafik Belgelerle Phrygia’da Bir Zeus Kültü”. Olba,4 (2001): 163-182.
• Şahin Akyürek, Nalan Eda. Phrygia’da Çiftçi Tanrısı: DII BRONTI EUKHEN. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2002.
• Şahin Akyürek, Nalan Eda. “Phrygia’dan yeni Zeus Bronton Adakları”. Arkeoloji ve Sanat, 122 (2006): 89-124.
• Şahin Akyürek, Nalan Eda. “Bithynia’dan Yeni Zeus Bronton Adakları”. Olba, 20 (2012): 335-382.
• Şahin Akyürek, Nalan Eda. “Bilecik’ten Bir Grup Zeus Büstü ve Zeus Bronton”. Gephyra, 11 (2014): 121-171.
• Şahin, Nuran. Zeus’un Anadolu Kültleri, İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2001.
• Takoğlu, T. . “Adapting to a Diverse Landscape: Agriculture in Hellenistic and Roman Anatolia”. Hollander, David – Howe, Timothy (Eds.), Howe A Companion To Ancient Agriculture. 363-382. Hoboken: WILEY Blackwell, 2020.
• Thonemann, Peter. Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. XI, Monuments From Phrygia And Lykaonia, London: The Society for the Promotion of Roman Studients, 2013.
• von Aulock, Hans. Münzen und Städte lykaoniens, Tübingen: E. Wasmuth, 1976.
• Waelkens, Marc. Phrygian Votive And Tomstones As Sources Of The Social And Economic Life In Roman Antiquity. Ancient Society, 8 (1977): 277-315.
• Weinreich, Otto. “Sozon”, Paulys Real-Encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, III/A1: 1249. Stuttgart: J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1927.