Türk Sinemasında Dış Göçün Kayıtdışı İstihdama Yansımaları: Gurbetçi Şaban Filmi Örneği

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 2, 18 - 55, 14.12.2017

Hasan Yüksel

Öz

Bu çalışmanın amacı Türk Sineması’nda dış göçün sembol isimlerinden birisi haline gelen Gurbetçi Şaban filmini kayıt dışı istihdam ekseninde analiz etmektir. Filmin analizinde herhangi bir problemin tespitinde ve probleme yönelik çözüm önerilerinin sunulmasında bir yöntem olarak kullanılan balık kılçığı tekniği kullanılmıştır. II. Dünya Savaşı sonrası kalkınma hızını arttırmak ve sanayileşme serüvenini hızlandırmak isteyen Almanya, dinamik ve genç bir nüfus kitlesine ihtiyaç duymuştur. 1961 yılında Türkiye ile Almanya arasında imzalanan İşgücü Alımı Antlaşması nedeniyle binlerce Türk işçisi iş bulmak amacıyla Almanya’nın yolunu tutmuştur. 1960-1965 dönemi Türk sinemasında toplumcu gerçekçilik temelinde sosyal sorunların beyaz perdeye aktarıldığı yıllardır. Nitekim Almanya’ya göç olgusu da 1960’dan itibaren Türk sinemasındaki yerini almıştır. Türk sinemasında Almanya’ya göç konusu “Almanya Acı Vatan”, “Sarı Mercedes”, “40 m2 Almanya”, “Berlin in Berlin”, “Gurbetçi Şaban”, “Duvara Karşı”, “Dönüş” vb. onlarca filmin konusu haline gelmiştir. Bu çalışmada Türk işçilerinin Almanya’ya göç konusunu irdeleyen diğer çalışmalardan farklı olarak Gurbetçi Şaban filmi üzerinden Almanya’da çalışan Türk işçilerinin kayıtdışı istihdamının nedenleri ve çözüm önerileri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dış Göç, Almanya’ya Göç, Kayıtdışı İstihdam, Balık Kılçığı Tekniği, Sosyal Politika

The Reflections of International Migration on Unregistered Employment in Turkish Cinema: The Case of Gurbetçi Şaban

Öz

The purpose of the research is to analyze the film of “Gurbetçi Şaban” on the basis of unregistered employment which is a symbol name concerning external immigration in Turkish cinema. In the analysis of the film, the Ishikawa’s fishbone diagram was utilized as a method so as to ascertain a problem and to develop some certain solutions. Germany, which aims to enhance the development speed as well as its industrialization in the aftermath of World War II, needed a dynamic and young population mass. Due to the fact that the “Employee Immigration Agreement” signed between Turkey and Germany in 1961, thousands of Turkish employees immigrated to the Germany in order to be employed. 1960s-1965s were the years on which social problems were reflected to the cinema within the framework of social realism in Turkish cinema. The concept of immigration to the Germany has taken its place in the cinema since 1960. This issue has converted into the topics of a great many films such as “Almanya Acı Vatan”, “Sarı Mercedes”, “40 m2 Almanya”, “Berlin in Berlin Gurbetçi Şaban”, “Duvara Karşı”, and so on. In this study, different from the others that grapple with Turkish labors’ immigration to Germany, the causes and solutions of their unregistered employment will be laid an emphasis on the basis of Gurbetçi Şaban.

Anahtar Kelimeler

Foreign Immigration, Immigration to Germany, Unregistered Employment, Ishikawa’s Fishbone Technique, Social Policy

Kaynakça

• Abadan Unat, Nermin (2006) Bitmeyen Göç, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 30.
• Alcock, Cliff; Saray Payne ve Michael Sullivan (2004) Introducing Social Policy, Revised Edition, England: Pearson Education Limited. American Society for Quality (2005), Fishbone Diagram [http://www.asq.org/learnabout-quality/cause-analysis-tools/overview/fishbone.html] (04.04.2017).
• American Society of International Law (2001) International Trafficking in Persons, Especially Women and Children, The American Journal of International Law, 95:2, 407-410.
• Aranowitz, Alexis A. (2009) Human Trafficking, Human Misery, USA: Greenwood Publishing Group.
• Balanced Scorecard Institute (2007) Basic Tools For Process Improvement, Module 5 – Cause and Effect diagram, [http://www.balancedscorecard.org/files/c-ediag.pdf], (04.04.2017).
• Ballantyne, David (1991) Coming to Grips with Service Intangibles Using Quality Management Techniques, UK: Cranfield School of Management.
• Banks, David (1993) Is Industrial Statistics Out of Control?, Statistical Science, 8:4, 356-377.
• Bhattacharyya, Dilip K. (1999) On The Economic Rationale of Estimating The Hidden Economy, The Economic Journal, 109:456, 348-359.
• Bjornson, Finn Olav; Alf Inge Wang; Erik Arisholm (2008) Improving the Effectiveness of Root Cause Analysis, Information and Softwafe Techonology (In Press), 1-12.
• Bose, Tarun Kanti (2012) Application of Fishbone Analysis for Evaluating Supply Chain and Business Process, A Case Study on The St. James Hospital, International Journal of Managing Value and Supply Chains, 3:2, 17-24.
• Buglione, Luigi (2008) Strengtening CMMI Maturity Levels with A Quantitative Approach to Root Cause Analysis, Proceedings 5th Software Measurement European Forum, Milan, 67-82.
• Bülbül, Okan Güray (2012) Unregistered Employment Dynamics in Turkey: Unregistered Employment Which Phase of Informalization Process?, International Journal of Social Sciences and Humanity Studies, 4:2, 375-385.
• Bülbül, Serpil ve Ali Köse (2010) Türkiye’de Bölgelerarasında İç Gö Hareketlerinin Çok Boyutlu Ölçekleme Yöntemi İle İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 39:1, 75-94.
• Canver, O. Can (2008) Otuzbeş Yıllık Göç ve Bürokrasi Tanıklıklarım, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Çağlayan, Savaş (2006) Göç Kuramları, Göç ve Göçmen İlişkisi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 67-91.
• Çetintaş, Hakan ve Hasan Vergil (2003) Türkiye’de Kayıtdışı Ekonominin Tahmini, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4:1, 15-30.
• Danış, Aslı Didem (2004) Yeni Göç Hareketleri ve Türkiye, Birikim, No: 184-185, 216-224.
• Demir, Ahmet (2008) Toplumcu Gerçekçi Objektiften Yansıyan Bir Anadolu Fotoğrafı: Bacayı İndir Bacayı Kaldır, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5:1, 65-80.
• Demir, Oğuzhan Ömer ve Hakan Erdal (2012) Yasa Dışı Göç İle İlgili Kavramların Doğru Anlaşılmaması Sorunu ve Yazılı Basında Çıkan Haberler Üzerine Bir İnceleme, Polis Bilimleri Dergisi, 12:1, 29–54.
• Deniz, Taşkın (2014) Uluslararası Göç Sorunu Perspektifinde Türkiye, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 175-204.
• Du Pont, Kathryn Cullen (2009) Global Issues, Human Trafficking, New York, USA: Infobase Publishing.
• Enste, Dominik H. (2015) The Shadow Economy in Industrial Countries, Reducing The Size of The Shadow Economy Requires Reducing Its Attractiveness While Improving Official Institutions, IZA World of Labour, 1-10.
• Erder, Sema (1986) Refah Toplumunda Getto ve Türkler, İstanbul: Teknografik Matbaacılık.
• European Parliament, Directorate General For Internal Policies, Policy Department, Economic and Scientific Policy (2016) A Precarious Employment in Europe, Part 1, Patterns, Trends and Policy Strategy, Brussels.
• Frey, Bruno S. (1983) What Produces A Hidden Economy? An International Cross Section Analysis, Southern Economic Journal, 49:3, 822-832.
• Gelekçi, Cahit ve Ali Köse (2009) Misafir İşçilikten Etnik Azınlığa- Belçika’daki Türkler, Ankara: Phoenix Yayınları.
• Gençler, Ayhan (2015) Emek Göçü ve Ekonomisi, İstanbul: Der Yayınları.
• Genel, Mehmet Gökhan (2014) Almanya’ya Giden İlk Türk İşçi Göçünün Basındaki İzdüşümü Sirkeci Garından Munchen Hauptbahnhof’a, Konya Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8:3, 301-338.
• Gerxhani, Klarita (2004) The Informal Sector in Developed and Less Developed Countries: A Literature Survey, Public Choice, 120: 3/4, 267-300.
• Gökdere, Ahmet Y (1978) Yabancı Ülkelerde İşgücü Akımı ve Türk Ekonomisi Üzerindeki Etkileri, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güloğlu, Tuncay; Adem Korkmaz ve Murat Kip (2003) Türkiye’de Kayıtdışı İstihdam Gerçeğine Bir Bakış, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 45:1, 51-96.
• Gündüz, Murat; Yasemin Nielsen ve Mustafa Özdemir (2013) Quantification of Delay Factors Using the Relative Importance Index Method for Construction Projects in Turkey, Journal of Management in Engineering, 29:2, 133-139.
• Hassel, Anke (2006) Die Politische Regulierung Industrieller Beziehungen in Manfred G. Schmidt, Regieren in Der Bundesrepublik Deutschland, Reimut Zohlnhöfer (ed.), VS VerlagfürSozialwissenschaften, Wisbaden.
• http://www.asayis.pol.tr/insanticareti_kavram.asp (14.04.2017).
• http://www.sinematurk.com/film/3503-gurbetci-saban/ (10.05.2017).
• Ilie, Gheorghe ve Carmen Nadia Ciocoiu (2010) Application of Fishbone Diagram To Determine the Risk of An Event With Multiple Causes, Management Research and Practice, 2:1, 1-20.
• Işık, Nihat ve Mustafa Acar (2003) Kayıtdışı Ekonomi: Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21, 117-136.
• İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, [www.danistay.gov.tr/upload/insanhaklarievrenselbeyannamesi.pdf] (13.04.2017).
• Jayswal, Abhishek; Xiang Li; Anand Zanwar; Helen H. Lou ve Yinlun Huang (2011) A Sustainability Root Cause Analysis Methodolgy and Its Application, Computers and Chemical Engineering, 35, 2786-2798.
• Johnson, Simon; Daniel Kaufmann, Andrei Shleifer, Marshall I. Goldman ve Martin L. Weitzman (1997) The Unofficial Economy in Transition, Brookings Paper on Economic Activity, 1997:2, 159-239.
• Juss, Satvinder Singh (2006) International Migration and Global Justice, UK: Routledge Publication.
• Kaygalak, Sevilay (2009) Kentin Mültecileri Neoliberalizm Koşullarında Zorunlu Göç ve Kentleşme, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Kaypak, Şafak ve Muzaffer Bimay (2016) Suriye Savaşı Nedeniyle Yaşanan Göçün Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Etkileri: Batman Örneği, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimler Dergisi, 6:1, 84-110.
• Keleş, Ruşen (2012) Kentleşme Politikası, Güncellenmiş 12. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kirdar, Murat G. (2012) Estimating The Impact of Immigrants on The Host Country Social Security System When Return Migration is An Endogenous Choice, International Economic Review, 53:2, 453-486.
• La Porta, Rafael ve Andrei Shleifer (2008) The Unofficial Economy and Economic Development, Brookings Paper on Economic Activity, 275-352.
• Lemieux, Thomas; Bernard Fortin ve Pierre Frechette (1994) The Effect of Taxes on Labour Supply in The UnderGround Economy, The American Economic Review, 84:1, 231-254.
• Lighter, Donald E. ve Douglas C. Fair (2000) Principles and Methods of Quality Management in Health Care, Maryland, USA: Aspen Publishers Incorporation.
• Liu, Liping ve Lauren N. Chi (2002) Evolutional Data Quality: A Theory Specific View, Proceedings of the Seven International Conference on Information Quality, 292-304.
• McCabe, Kimberly A. (2008) The Trafficking of Persons National and International Responses, New York, USA: Peter Lang Publishing.
• Muratoğlu, Gönül ve Yusuf Muratoğlu (2016) 1960-2010 Döneminde Türkiye’den OECD Ülkelerine Gerçekleşen Göçün Çekim Modeli İle Analizi, Bulletin of Economic Theory and Analysis, 1:1, 51-69.
• Osterman, Paul ve Beth Shulman (2011) Good Jobs, Bad Jobs: The Rise of Polarized and Precarious Employment Systems in the United States, 1970s to 2000, Book Review Essay, Russell Sage Foundation, 1-5.
• Ören, Kenan (2011) Sosyal Politika, Ankara: Pelikan Yayınları.
• Ören, Kenan (2014) Çalışma Sosyolojisi, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ötgün, Cebrail (2008) Sanat Yapıtına Yaklaşım Biçimleri, Sanat ve Tasarım Dergisi, 2, 159-178.
• Özdemir, Hakan (2012) Türkiye’de İç Göçler Üzerine Genel Bir Değerlendirme, Akademik Bakış Dergisi, 30, 1-18.
• Özonur, Defne (2016) Bir Sinema Filminde Sınıfların Temsili ve Politik Duruş: Kış Uykusu, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 43, 98-117.
• Ramakrishna, Hindupur V., Harvey J. Brightman ve Rın Hart (1986) The Fact Net Model: A Problem Diagnosis Procedure, Interfaces, 16:6, 86-94.
• Rosenblum, Marc R. ve Daniel J. Tichenor (2012) The Oxford Handbook of The Politics of International Migration, New York, USA: Oxford University Press.
• Saeger, Ariane de (2015) Ishikawa Diagram, Anticipate and Solve Problems Within Your Business, Management & Marketing 50 Minutes.com, Lemaitre Publishing.
• Sarı, Hacı (2016) Almanya’da Endüstri İlişkileri, Karşılaştırmalı Endüstri İlişkileri, Ed. Ramazan Tiyek, 2. Baskı, Bursa: Dora Yayıncılık, 127-175.
• Schneider, Friedrich (2009) Size and Development of The Shadow Economy in Germany, Austria and Other OECD Countries Some Preliminary Findings, Revenue Economique, 60:5, 1079-1116.
• Schneider, Friedrich ve Dominik H. Enste (2000) Shadow Economies: Size, Causes, and Consequences, Journal of Economic Literature, 38:1, 77-114.
• Schneider, Friedrich ve Dominik H. Enste (2003) The Shadow Economy: An International Survey, Cambridge: Cambridge University Press.
• Sevimli, İbrahim (2000) Kimliksiz Cemaatler-Konumları, Sorunları ve Gelenekleriyle Avrupa’daki Anadolu Kökenliler, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Seyyar, Ali (2011) Sosyal Politika Bilimine Giriş Ders Notları, 1. Baskı, Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Şen, F.; Y. Ulusoy ve G. Öz (1999) Avrupa Türkleri, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Uluslararası İşgücü Antlaşmaları (2014) (Ed.) Fazıl Aydın, Yayın No: 07, Ankara: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayını, 15-19.
• Tanzi, Vito (1999) Uses and Abuses of Estimates of The Underground Economy, The Economic Journal, 109: 456, 338-347.
• Temiz, Hasan Ejder (2004) Eğreti İstihdam: İşgücü Piyasasında Güvencesizliğin ve İstikrarsızlığın Yeni Yapılanması, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2, 55-80.
• Tokol, Aysen (2013) Endüstri İlişkileri ve Yeni Gelişmeler, 4. Baskı, Bursa: Dora Yayıncılık.
• Tügen, Bahar (2014) 1960-1980 Darbeleri Arasında Türk Sinemasında Düşünce Oluşumu ve Filmlerin Sosyolojik Görünümleri, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 3:7, 159-175.
• Uluslararası Göç Örgütü (2009) Göç Terimleri Sözlüğü, Cenevre: Uluslararası Göç Örgütü Yayınları. URL 1, [www.googlegörseller.com] (04.04.2017).
• Ünalan, Turgay (1998) Türkiye’de İç Göçe İlişkin Veri Kaynaklarının Değerlendirilmesi, Türkiye’de İç Göç, Der. Ahmet İçduygu, İstanbul: İstanbul Tarih Vakfı Yayınları, 91-103.
• Weiss, Linda (1987) Explaining The Underground Economy: State and Social Structure, The British Journal of Sociology, 38:2, 216-234.
• Yıldırımoğlu, Hakan (2005) Uluslararası Emek Göçü, Almanya’ya Türk Emek Göçü, Kamu-İş Dergisi, 8:1, 1-24.
• Yılmaz, Abdurrahman (2014) Uluslararası Göç: Çeşitleri, Nedenleri ve Etkileri, Turkish Studies, International Periodicals for The Languages and History of Turkish and Turkic, 9:2, 1685-1704.
• Yüksel, Hasan (2011) The Snapshot of Human Trafficking: Humans As Commodities, Conference of Modern Day Slavery in Europe and Beyond, (Editör: Vistula University, Poland, 2011, 1-9.
• Yüksel, Hasan (2014) Güncel Gelişmeler Işığında Sosyal Politika, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Yüksel, Hasan (2015) Türkiye’de Emek Piyasasının Yeni Katılımcıları: Suriyeli Sığınmacılar PESTLE Yöntemiyle Bir Analiz Denemesi, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 16. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Kongresi Özel Sayısı , 403-411.
• Yüksel, Hasan (2016) Sosyal Güvenlik Hukuku Primli&Primsiz Rejim, Bursa: Ekin Yayınları.
• Zaim, Sabahattin (1997) Çalışma Ekonomisi, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 10. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.