Türkiye’de Turizm Sektöründe İstihdam Sorunları

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 2, 1 - 38, 15.07.2021

Şenol Öztürk

Öz

Turizm sektörü 1990’lardan itibaren Türkiye ekonomisinde ağırlık kazanmaya ve son yıllarda kriz dönemlerinde dış ticaret açığını kapama ve istihdam gibi makro ekonomik göstergelerde belirleyici olmaya başlamıştır. Bununla birlikte istihdam boyutunda olumlu nicel artışın nitel anlamda ciddi istihdam sorunları ve sosyal hak ihlalleri pahasına elde edildiği bilinmektedir. Öyle ki, Türkiye turizm sektöründe bir istihdam ilişkisinde görülmesi muhtemel tüm istihdam sorunları mevcuttur. Bu sorunların kitlesel ve mevsimsel turizm modelinin uygulanmaya başlamasından bu yana varlığını koruması ve yine uzun yıllardır resmî kurumlar tarafından kabul edilmeleri ve çözüm önerileri getirilmesine rağmen hala çözülememesi, sorunların yapısal nitelikte olduklarını göstermektedir. Literatür incelemesi yoluyla yapılan bu çalışma sonucuna göre, sorunların çözümü için bu yapısal sorunların anlaşılması ve salt idari düzenlemeler yerine daha köklü yapısal stratejilerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Çalışma standartları bağlamında anlamlı bir kazanım için sektördeki düşük katma değerli ve maliyet odaklı iş modeli değiştirilerek, sektörün ülke ekonomisi ve uluslararası rekabet skalasındaki konumuna yönelik gerçekçi bir kamu stratejisi oluşturulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye turizm sektörü, istihdam sorunları, sendikalaşma, çalışma ilişkileri

Employment Issues in Tourism Industry in Turkey

Öz

Tourism sector has gained weight in Turkey's economy since the 1990s and, in last decades, begun to be decisive in the economic indicators such as foreign trade deficit and employment especially in times of crisis. However, it is a fact that the positive quantitative increase in the employment dimension is achieved at the expense of serious employment problems and social rights violations in qualitative terms. All the possible employment issues which can be seen in an employment relationship are observed in tourism sector of Turkey. The fact that these problems have existed for many years along with the inception of the mass and seasonal tourism model and that they have been accepted by official institutions for many years and cannot be solved despite the proposals for solutions, show that the problems are structural in nature. For this reason, the solution of the problems depends on understanding the structural problems and the implementation of more fundamental structural strategies instead of purely administrative practices and policies. When the relevant literature is examined, it is seen that the solution of employment problems in the sector depends on transforming the low value-added and cost-oriented business model of the sector and the formation of a realistic government strategy for the position of the sector in the national economy and international competition scale.

Anahtar Kelimeler

Turkey’s tourism industry, employment issues, unionization, labour relations

Kaynakça

• AÇSHB, Ulusal İstihdam Stratejisi 6. İzleme ve Değerlendirme Toplantısı, 19 Aralık 2018, http://www.uis.gov.tr/media/1492/6-%C4%B0dk-mevcut-durum-raporu.pdf
• AÇSHB, Çalışma Hayatı İstatistikleri Kitabı, İşkollarındaki İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayılarına İlişkin Temmuz Ayları İstatistikleri Hakkında Tebliğler 2000-2019
• Akova, O., Tanrıverdi H. ve Kahraman, O. C. (2015). “Otel İşletmelerinde İşgören Devir Hızına Etki Eden Risk Faktörlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(12), 87-107.
• Aslan, G. (2019). “Türkiye’de Asgari Ücretli Çalışan Sayısı ve Ücret Seviyelerinin Değişimi (2003- 2017 Hanehalkı İşgücü Anketleri Veri Analizi)”, Sosyal Güvenlik Dergisi (Journal of Social Security). 9(1), 141-159.
• Bağırzade, E. R. (2015). “Kayıtdışı Sektörün Ekonomideki Rolü Tartışmaları Üzerine: Bir Literatür Taraması”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 7(14), 39-54.
• Birdir, K., Derinalp S. Ve Çanakçı, T. (2013). Otel Mutfaklarında Çalışan İş Görenlerin Sorunları, 14. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı, 05-08 Aralık 2013, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Turizm Fakültesi Yayınları, Kayseri, s. 980-997.
• Çavuş, Ö. H. ve Kurar, İ. (2015). “Turizm Sektöründe Çalışanların Hukuki Haklarına İlişkin Farkındalıkları: Konaklama ve Yiyecek-İçecek İşletmeleri Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2),147-174.
• Çay, S. (07 Haziran 2017). Turizmde İstihdam Sorunu Devam Ediyor, https://www.thecruiselife.com.tr/turizmde-istihdam-sorunu-devam-ediyor/28108/ (14.08.2020)
• Çetin, İ., İçöz O. ve Toker, B. (2018). “Turizm Endüstrisinde İstihdam ve Uluslararası Çalışma Kanunu”, Uluslararası Turizm, İşletme, Ekonomi Dergisi, 2(2), 52-64.
• ÇSGB, (2011). Turizm Sektöründe Çalışma Sürelerinin İyileştirilmesi Programlı Teftişi Sonuç Raporu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• ÇSGB, (2013). Konaklama ve Eğlence İşleri İşkolunda Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi ve Sosyal Tarafların Bilinçlendirilmesi Programlı Teftişi Sonuç Raporu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Ankara.
• DİE - Devlet İstatistik Enstitüsü, Çalışma İstatistikleri 2000-2001
• DİE - Devlet İstatistik Enstitüsü, Çalışma İstatistikleri 1995
• Dinçer, M. Z., Dinçer, F. İ., Ertuğral, S. M., Turan T. G., Güngör A. ve Tekeli, N. (2005). “Turizm Sektöründe Uluslararası Çalışma Örgütü Normlarının Önemi ve Bu Normların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, UÇÖ Türkiye Temsilciliği ve Turizm Bakanlığı Tarafından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49, 335-359.
• Ekonomistler Derneği, (2017). Turizm Sektörü Çalışanları Geleceğe Güvenle Bakıyor Projesi: Kayıtlı İstihdamın Desteklenmesi İçin Turizm Sektörü ve Kuşadası Özelinde Strateji Önerileri, İstanbul. Erbaş, Ali., Cankül D. ve Temizkan, R. (2013). Turizm Personeli Meslek Yasası Girişimi: Tiyader Örneği, 14. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı 05-08 Aralık 2013, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Turizm Fakültesi Yayınları, Kayseri, s.1150-1162.
• Eurostat, (2020). Tourism Industries – Employment, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Tourism_industries_-_employment&oldid=445425
• Gökmen, Ç. E. (2018). “Turizm Sektöründe Göçmen Emeği: Nitelikli Emek mi? Ucuz Emek mi?”, Çalışma ve Toplum, 2018/1, 139-166.
• Günel, Ö. D., (2009), Turizm Sektöründe Mevsimsellik Sorunu ve Mevsimlik İstihdamın Sektör Çalışanlarının Örgütsel Bağlılıklarına Etkisi: Konaklama İşletmeleri Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül, Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, İzmir.
• İslamoğlu, E., Şimşek H. C. ve Tellioğlu S. (2018). “Düzgün İş Bağlamında Turizm Sektöründeki Çalışma Koşulları Üzerine Bir Araştırma”, Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), 147-161.
• İŞKUR, (2019a), 2019 Yılı İşgücü Piyasası Araştırması Konaklama Ve Yiyecek Hizmeti Sektörü Raporu
• İŞKUR, (2019b), 2019 Yılı İşgücü Piyasası Araştırması Türkiye Raporu
• İŞKUR, (2017a), 2017 Yılı İşgücü Piyasası Araştırması Konaklama Ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri Sektör Raporu
• İŞKUR, (2017b), 2017 Yılı İşgücü Piyasası Araştırmaları Türkiye Raporu
• İŞKUR, İstatistik Yıllıkları, https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler/
• Kaya, İ. (2012). “Türk Turizm Sektöründe İstihdamın Temel Özelliklerinin ve Sorunlarının Ücretli Çalışanlar Açısından Coğrafi Bölgelere Göre Analizi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(28), 241-257.
• Kılıç, Y. (2014). “Turizm Sektörü İstihdamının Eğitim Durumu ve İnsangücü Planlaması”, Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), 419-436.
• Koç, N. K. ve Çelik, P. (2017). “Turizm Sektöründe Antraktlı Çalışma Algısı: Antalya'daki Beş Yıldızlı Otel Çalışanları Açısından Bir Değerlendirme”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(4), 603-627.
• KTB, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm İstatistikleri 2019, https://yigm.ktb.gov.tr/Eklenti/69320,turizmistatistikleri2019-4pdf.pdf?0
• KTB, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2001-2002 yılları turizm gelirleri kaynağı, https://www.ktb.gov.tr/Eklenti/2140,turizmverileripdf.pdf?0
• Nasöz, Pelin ve Şehnaz Demirkol, (2014), Türkiye’de Turizm Sendikalarının Sorunlarının Analizi, 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı 13-16 Kasım 2014, Ankara, Ss. 1386-1399.
• OECD (2020), OECD Tourism Trends and Policies 2020, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/6b47b985-en.
• Özer, S. U., Tüzünkan, D., Köse, B. Ç., (2013). Turizm Sektöründe İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarına Yönelik Tespitler ve Tedbirler, 14. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı, 05-08 Aralık 2013, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Turizm Fakültesi Yayınları, Kayseri, s.1136-1149.
• Öztürk, M. O., (2018), Çalışma Hayatında Sosyal Diyaloğun Geliştirilmesi Projesi: Turizm Sektöründe İşçi ve İşveren İlişkileri Sorunların Sosyal Diyalog İle Ele Alınması Çalıştayı Sonuç Raporu
• Öztürk, Ş, 2021, Türkiye’de Turizm Sektöründe İşçi Sendikaları, Türkiye Turizm Ansiklopedisi, Anatolia Turizm Akademisi, (Tasarım aşamasında olduğu için cilt ve sayfa numaraları belirlenmedi).
• Piyal, Y. Bülent, Münevver Güzel, 2019. Konaklama ve Yeme İçme İşyerlerinde Sağlık Ve Güvenlik, 2. Baskı, Ankara, ÇASGEM Yayınları.
• Sarı, Y., Timur B. ve Ekici, A. (2015). Turizm Sektöründe İstihdam Sorunlarıyla İlgili Literatürde Sunulan Çözüm Önerilerinin Karşılaştırmalı Analizi, 16. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı 12-15 Kasım 2015, Çanakkale, Detay Yayıncılık, Ankara, s. 548-565.
• SDD-Sosyal Demokrasi Derneği, (2019). Turizm Sektöründe Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yayın No:31, Ankara, Sosyal Demokrasi Derneği Yayınları.
• SGK, İstatistik Yıllıkları. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari
• SGK, Kayıtdışı İstihdam Oranı, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari, Erişim (25.11.2020)
• Şit, M. (2016). “Türkiye’de Turizm Sektörünün İstihdama Katkısı”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 7(1), s.101-117.
• TC. Kalkınma Bakanlığı, 2014, Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, TC SBB, Temel Ekonomik Göstergeler, https://www.sbb.gov.tr/temel-ekonomik-gostergeler/#1542268521132-a9825b93-fa4c
• Tekin, Ö. A. (2014). “Sendikacılık ve Türkiye Turizm Sektörü”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014/2(20).
• TESOB, 2019, Trabzon'da kayıtdışı çalışan yabancılar turizm sektörüne taze kan olacak, http://www.tesob.org.tr/haberdetay-263-27.html
• TEPAV, (2020). İstihdam İzleme Bülteni, 04.09.2020 Sayı 97, https://www.tepav.org.tr/upload/files/1599193669-6.TEPAV_Istihdam_Izleme_Bulteni_SGK_Haziran_2020.pdf
• Turizm Ajansı, 28 Ekim 2018, Turizmin Üniversiteli İşsizleri! https://www.turizmajansi.com/haber/turizmin-universiteli-issizleri-h28243
• Turizm Dosyası, 2017, Turizmde Belirli Departmanlardaki İşgücü Eksikliği Sektörü Sıkıntılı Hale Getirdi!, http://www.turizmdosyasi.com/turizmde-belirli-departmanlardaki-isgucu-eksikligi-sektoru-sikinli-hale-getirdi-h13829.html
• TÜİK, Haber Bülteni Turizm İstatistikleri Revize Sonuçları 2001-2012, https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15845
• TÜİK, Haber Bülteni Turizm İstatistikleri IV. Çeyrek: Ekim - Aralık, 2013, https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15885
• Tüik, Veritabanları, http://www.tuik.gov.tr/PreTabloArama.do?metod=search&araType=vt
• TÜİK, İşgücü İstatistikleri, Ekim 2019, https://tuikweb.tuik.gov.tr/HbPrint.do?id=33777
• TÜİK, İşgücü İstatistikleri, Ağustos 2018, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Agustos-2018-27690
• TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2009, 2019 (Talep üzerine TÜİK tarafından hazırlanan sonuçlar)
• TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2014 ve 2018 (Talep üzerine TÜİK tarafından hazırlanan sonuçlar)
• TÜİK, Kazanç Yapısı İstatistikleri 2018, Meslek Ana Grubu ve Ekonomik Faaliyete Göre Yıllık Ortalama Brüt Kazanç Tablosu ve Eğitim Durumu ve Ekonomik Faaliyete Göre Yıllık Ortalama Brüt Kazanç Tablosu (2010, 2014, 2018) https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=istihdam-issizlik-ve-ucret-108&dil=1
• TSA-Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 2. Cilt, (1998). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, Numune Matbaacılık.
• TÜSİAD, 2014, Türkiye’de Alternatif Turizmin Gelişimine Yönelik Değerlendirmeler, Yayın No: TÜSİAD-T/2014-09/556, İstanbul.
• TÜSİAD, 2012, Sürdürülebilir Turizm, Sis Matbaacılık, İstanbul
• Tüzünkan, D. ( 2014), Türkiye’de Turizm Sektöründe Güvenceli Esneklik (Flexıcurıty) Uygulamasının Önündeki Engeller, 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı 13-16 Kasım 2014, Ankara, s.1488-1502.
• Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği (TYD), Türkiye'nin Dünya ve Avrupa Turizmi İçindeki Yeri, http://ttyd.org.tr/Uploadfiles/DocumentFiles/b25ffc96-bb61-45cd-af0d-fdd0b5a635b8.pdf UİS-TSÇSR, (2016). Ulusal İstihdam Stratejisi Turizm Sektörü Çalıştay Sonrası Rapor, http://www.uis.gov.tr/media/1432/tur%C4%B0zm-sektoer%C3%BC-%C3%A7ali%C5%9Ftay-sonrasi-rapor.docx
• Üngüren, E. ve Çevirgen, A. (2014). Konaklama İşletmelerinin İşletme ve İşgören Yapısı: Alanya Bölgesinde Bir Araştırma, 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı 13-16 Kasım 2014, Ankara, s. 1023-1040.
• WEF, (2019). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2019, http://www3.weforum.org/docs/WEF_TTCR_2019.pdf
• WTTC Data Gateway, (Kurum tarafından e-posta ile yollanan link üzerinden ulaşılan veri tabanı) https://tool.wttc.org/
• https://wttc.org, Latest research from WTTC shows a 50% increase in jobs at risk in Travel & Tourism, https://wttc.org/News-Article/Latest-research-from-WTTC-shows-a-50-percentage-increase-in-jobs-at-risk-in-Travel-and-Tourism
• Yamurluklu, Y., (2016). Otel İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Değerlendirilmesi, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı Ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, Ankara
• Yanardağ, M. Ö. ve Avcı, M. (2012). “Turizm Sektöründe İstihdam Sorunları: Marmaris, Fethiye, Bodrum İlçeleri Üzerine Ampirik Bir İnceleme”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 39-62.
• Yenipınar, U. (2005). “Otel İşletmelerinde Ücretlendirme: İzmir İli 4-5 yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Analiz”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(3), 148-176.
• Yılmaz, G., Keser, A. ve Yorgun, S. (2010). “Konaklama İşletmelerinde Çalışan Sendika Üyelerinin İş ve Yaşam Doyumunu Belirlemeye Yönelik Bir Alan Araştırması”, Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6 (1), 87-107.
• Yiğitgüden, B. (2005). “Turizm ve Kalkınma”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, S:16, http://www.mfa.gov.tr/turizm-ve-kalkinma.tr.mfa
• Yorgun, S. (2013). “Türkiye’de Turizm Sektöründe Esnek İstihdam Uygulamaları ve Toplu İş Sözleşmelerinde Yer Alan Düzenlemeler”, Turizm ve Araştırma Dergisi, 2(2).