Adnan Menderes Image in Islamist Press (1950-1954)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 105 - 142, 16.07.2024

Hacı Veli Gök

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1516929

Öz

The Democratic Party, founded on 7 January 1946, is considered to be the party that pushed the Republican People's Party the most during its time in power and received a large proportion of popular support against it. The DP, which was actively opposed to the CHP after its formation in 1946, failed to remove the CHP from power in the 1946 general elections. But the DP, which succeeded in securing the support of some of the press and the vast majority of the public in the May 14, 1950 general election that followed, has known about being in power alone. The Islamist press, which is the subject of our investigation, has been recorded with its support to Menderes in this process. Behind the success of the DP, which managed to gain the support of the majority of the national press in part of the Islamist press, there is no doubt that the liberal policies and religious freedom have played a big role. During the CHP Era, religious discourse and actions were filtered through secularism and subjected to a number of regulations, creating a state of exasperation with both the public and the Islamist press. However, the expulsion of Menderes into Turkish political life with an understanding of freedoms has enabled the Islamist press to give its full support in this direction.

Anahtar Kelimeler

İslamist Press, İslamist Magazines, Adnan Menderes, Democratic Party, Republican Peoeple’s Party

İSLAMCI BASINDA ADNAN MENDERES İMAJI (1950-1954)

Öz

7 Ocak 1946 tarihinde kurulan Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi’ni iktidarı döneminde en çok zorlayan ve kendisine karşı büyük oranda halk desteğini alan parti olarak değerlendirilmektedir. 1946’da kurulmasının ardından CHP’ye karşı etkin bir muhalefet sergileyen DP, 1946 genel seçimlerinde CHP’yi iktidardan indirebilmeyi başaramamıştır. Ancak takip eden bir diğer seçim olan 14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde basının bir kısmının ve halkın büyük çoğunluğunun desteğini almayı başaran DP tek başına iktidar olmayı bilmiştir. Araştırmamızın konusunu teşkil eden İslamcı basın ise bu süreçte Menderes’e vermiş olduğu desteği ile kayıtlara geçmiştir. Ulusal basının kısmen İslamcı basının ise büyük çoğunluğunun desteğini almayı başaran DP’nin bu başarısının ardında şüphesiz ki güttüğü liberal politikalar ve din hürriyeti kapsamında vermiş olduğu beyanatlar büyük bir rol oynamıştır. CHP Dönemi’nde dini söylem ve eylemlerin laiklik kapsamında süzgeçten geçirilerek bir takım düzenlemelere tabi tutulması, gerek halk gerekse İslamcı basın nezdinde bir bıkkınlık hali yaratmıştır. Oysaki Menderes’in adeta özgürlüklerin timsali bir anlayışla Türk siyasi hayatına atılması, özellikle İslamcı basının bu yönde kendisine tam destek vermesini sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslamcı Basın, İslamcı Dergiler, Adnan Menderes, Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi.

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri
• A.1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• BCA, 30.01.00.00.17.98.22.
• BCA, 30.01.00.00.20.113.6.
• BCA, 30.18.01.02.134.113.11.
• BCA, 30.01.00.00.51.306.2.
• BCA, 30.01.00.00.41.242.2.
• BCA, 30.18.01.02.124.85.15.
• BCA, 30.11.01.00.191.12.19.
• BCA, 30.01.00.00.19.107.4.
• BCA, 30.01.00.00.51.309.4.
• BCA, 30.11.01.00.213.14.17.
• BCA, 30.01.00.00.132.860.5.
• B. Süreli Yayınlar
• Akşam Gazetesi
• Allah Yolu Dergisi
• Cumhuriyet Gazetesi
• Ehli Sünnet Dergisi
• Gülek Gazetesi
• Hakka Doğru Dergisi
• Her Gün Gazetesi
• İslam Dünyası Dergisi
• İslamiyet Dergisi
• Müslüman Sesi Dergisi
• Sebilürreşad Dergisi
• Serdengeçti Dergisi
• Ulus Gazetesi
• Vakit Gazetesi
• Zafer Gazetesi
• C. Telif Eserler
• Abay, Gülçin, Demokrat Parti Döneminde Türk Basınında Din (1950-1960), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2010.
• Akkaya, Bülent, Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin İç Güvenliği, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2010.
• Akyaz, Doğan, Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• Alev, Atayakul Fatma, Türkiye’de Demokrat Parti Döneminde Genel Seçimler (1950- 1954-1957), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• Baban, Cihat, Politika Galerisi Büstler ve Portreler, Remzi Kitapevi, İstanbul 1970.
• Başar, Hamdi Ahmet, Demokrasi Buhranları, Türkiye Basımevi, İstanbul 1956.
• Baytal, Yaşar, “Demokrat Parti’nin Eğitim Politikalarında Din ve Dini Okullar”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 66, (2020), s. 91-122.
• Bulut, Yücel, Demokrat Parti Eğitim Politikaları Bağlamında İmam Hatip Okulları (1950-1960), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2016.
• Çakır, Hamza; Yavalar, Deniz Elif, “Demokrat Parti İktidarı ve Basın”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/3, (2017), s. 258.270.
• Çakmak, Aşçı Züleyha, İsmet İnönü Döneminde Uygulanan İç Politikanın İktisadi, Sosyo-Kültürel Etkileri (1938-1950), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012.
• Çakmak, Celal, Demokrat Parti ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Arasındaki Siyasi Çatışmanın Kırşehir’e Yansıması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2010.
• Demir, Şerif, Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes (1930-1960), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• Demokrat Parti Tüzük ve Program, Doğuş Matbaası, Ankara 1949.
• Duman, Doğan, “Demokrat Parti’nin İslami Gazete ve Dergilerle İlişkisi (1946-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, S. 25, (2016), s. 127-154.
• Emiroğlu, Atiye, Uyanık, Necmi, “Demokrat Parti Dönemi Din Eğitimi Bağlamında İmam-Hatip Okulları”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi, S.18, (2017), s. 54-69.
• Evsile, Mehmet, “Demokrat Parti Bütçe Görüşmelerinde Din ve Laiklik Konusundaki Tartılmalar”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 10, (2021), s. 55-74.
• Gök, Hacı Veli, “CHP İktidarının Son Döneminde Türkçe Ezan Uygulaması Karşısında İslamcı Basın (1947-1950)”, Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, S. 10, (Aralık 2022), s. 832-859.
• Gülen, Ahmet, “Demokrat Parti Döneminde Siyasal Şiddet”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 72,( 2023), s. 126-149.
• Gürdamar, Ersin, “Demokrat Parti Dönemi’nde Bira Sanayisi’nin Gelişimi (1950-1960)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 8/4, (2022), s. 1311-1330.
• Güven, Seren; Özkan, Selim Hilmi, “Demokrat Parti’nin İktidara Gelişinde Basının Rolü (1950 Seçimleri ve Basın Faaliyetleri)”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, S. 15, (2023), s. 115-141.
• Karataş, Cihan, Demokrasiye Geçiş Sürecinde Demokrat Parti’nin Din ve Laiklik Politikalarının Sosyolojik Tahlili, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman 2020.
• Kılıç, Emre, Demokrat Parti Dönemi Milli Eğitim Politikası (1950-1960), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2008.
• Kırkpınar, Leyla, “Demokrat Parti (DP) ve Din-Siyaset İlişkisi (1946-1960)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18/36, (2018), s. 349-359.
• Kırmıt, Ömer Faruk, “Necip Fazıl Kısakürek’in Adnan Menderes ile Olan İlişkileri”, Mukaddime, 12/2, (2021), s. 347-379.
• Kocaçimen, Sevgi, Demokrat Parti Döneminde TBMM’de Atatürk ve Laiklik (1950-1960), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• Koçlar, Bekir, Özdurğun, Yunus, “Demokrat Parti’nin İktidara Gelişinin Türk Basınındaki Yansımaları”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4/13, (2017), s. 264-296.
• Levent, Ramazan, “İrtica ve Ruhsuz Madde Dikotomisi Arasında Demokrat Parti’nin Din Politikası (1950-1960)”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 27, (2021), s. 73-91.
• Nal, Sabahattin, “Demokrat Parti’nin 1950-1954 Dönemi Din Siyaseti”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60/3, (2005), s. 137-171.
• Neziroğlu, İrfan, Yılmaz, Tuncer, Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (1950-1961), C. 2, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, Ankara 2013.
• Özacun, Orhan, “Siyaset Tarihimizde Milli Kalkınma Partisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S. 2, (2002), s. 206-233.
• Özçelik, Kaya Pınar, “Demokrat Parti’nin Demokrasi Söylemi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65/3, (2010,) s. 163-187.
• Şahin, Mehmet Cem, “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’sinde Din, Siyaset ve Eğitim İlişkileri”, Toplum Bilimleri Dergisi, 6/12, (2012), s. 32-54.
• Şeyhanlıoğlu, Hüseyin, “Radyonun Demokratik Yaşamda ve Siyasetteki Etkisi: Demokrat Parti Dönemi (1950-1960)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 5/3, (2019), s. 805-818.
• Şeyhanlıoğlu, Hüseyin, Demokrat Parti ve Siyasal Muhafazakârlık, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2009.
• Şur, Şükrü, Atatürk İlkeleri ve Demokrat Parti İktidarı, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.
• Tetik, İdris, Demokrat Parti’nin 1950-1960 Yılları Arasında Uyguladığı Siyasi Politikaların Türk Demokrasisine Yansımaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2015.
• Tokmak, Mustafa, Basın-İktidar İlişkileri Çerçevesinde Demokrat Parti ve Ankara Radyosu, Hacettepe Üniversitesi Atatürk ilkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
• Tozar, Yılmaz, Eğitim Politikası ve Demokrat Parti, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
• Tuncer, Erol, 1954 Seçimleri, Tesav Yayınları, Ankara, 2011.
• Tunçay, Mete; Koçak, Cemil; Özdemir Hikmet; Boratav Korkut; Hilav, Selahattin; Katoğlu, Murat, Çağdaş Türkiye 1908-1980, C 4, İstanbul 1995.
• Tursun, Aysel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Heykel, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2019.
• Tutar, Yelda, 1961 Yassıada Duruşmalarının İstanbul Basınına Yansımaları, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2009.
• Türköz, Elif Nagihan, “Demokrat Parti Erken Dönemi Din-Siyaset İlişkisi”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/4, (2021), s. 1067-1084.
• Tüzün, Süleyman, İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türk İç Politikasında Dış Türkler Meselesi (1939-1945), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 1998.
• Uluç, Vahap, “Otoriterizm Açısından Demokrat Parti”, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12/23, (2022), s. 213-239.
• Yellice, Gürhan, Şenel, Aymelek, “DP İzmir İl Örgütünün Beşinci Kongresi ve Amerikan Konsolosu E.F. Rıvınus’un Kongreye Dair İzlenimleri”, Tarih Okulu Dergisi, S. 33, (2018), s. 817-846.
• Yıldırmaz, Sinan, “1950 Seçimleri ve Propaganda”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S 6, (2004), s. 131-157.
• Yıldız, Nuran, “Demokrat Parti İktidarı (1950-1960) ve Basın”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51/1, (1996), s.
• Yüce, Caner, Demokrat Parti’nin Eğitim Politikası ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin Muhalefeti, Afyonkarahisar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar 2008.
• D. İnternet Kaynakları
• TBMM Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), https://global.tbmm.gov.tr/docs/secim_sonuclari/ secim3_tr.pdf. (17.02.2024)
• YSK Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), http://www.ysk.gov.tr/tr/1950-1977-yillari-arasi- milletvekili-genel-secimleri/3007.(17.02.2024)
• Atatürk Ansiklopedisi Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ezanin-turkcelestirilmesi/ (20.02.2024)
• Atatürk Ansiklopedisi Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/yusuf-hikmet-bayur-1891-1980/ (Erişim tarihi: 28.02.2024).
• TBMM Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc004/kanuntbmmc004/kanuntbmmc00400765.pdf (Erişim Tarihi: 28.02.2024)
• TBMM Resmi İnternet Sitesi (çevrimiçi), https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc033/kanuntbmmc033/kanuntbmmc03305816.pdf (Erişim tarihi: 29.02.2024)