Çin ile kültürel etkileşim sürecinde Hakas ölüm maskelerinin yeniden yorumlanması üzerine bir çalışma

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 20 - 36, 30.06.2020

Nükhet Okutan Davletov

https://doi.org/10.38154/cjas.8

Öz

Farklı coğrafyalarda yaşayan halkların hemen hepsinin bir ritüel nesnesi olarak maske kullandıkları bilinmektedir. Bu çalışmada ise Hakasya’da keşfedilen ölüm maskeleri üzerinde durulmuştur. MÖ 2 - MS 5. yüzyıllara tarihlendirilen Taştık arkeolojik kültürüne ait bu maskeler, doğrudan ölünün yüzüne yapılmış olmaları sebebiyle 2000 yıl önce Güney Sibirya’da yaşamakta olan Türklerin fenotipik özellikleri hakkında bilgi sağlamaktadır. Tang yıllıklarında bahsi geçen Kırgız ölüm gelenekleri üzerinden kurulan kültürel bağlantılar sonucu bu maskelerin herhangi bir etkileşim sonucu ortaya çıkmadığı ve özgün olduğu görüşüne varılmıştır. Ayrıca Taştık mezarlarından elde edilen buluntular arasında söz konusu dönemde oldukça değerli kabul edilen Çin ipeğinin bulunması, Taştıkların Han dönemi Çin devleti ile ilişki kurduklarını düşündürmektedir. Günümüzde Rusya ve Hakasya’daki müzelerde muhafaza edilen özgün Taştık maskelerinin fotoğraflarını içeren bir fotoğraf sergisi ilk kez 2009 yılında Sergey Narylkov tarafından açılmıştır. Narylkov’un koleksiyonundaki fotoğraflardan esinlenerek ortaya konulan fotoğraf sergisi projesi için söz konusu maskeler sanatsal bir üslupla yeniden yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

ölüm, maske, Çin, Hakas, Taştık

A study on the reinterpretation of Khakas death masks in the process of cultural interaction with China

Öz

Masks are used by almost all people from around the world as an object of ceremony. In this study, it is focused on the death masks which have been found in Khakassia. These masks belong to the Tashtyk archaeological culture dating back to 2 BCE — 5 CE. Since these masks are made on the faces of dead people, they can provide answers to the question of how the physical appearance of the Turks was living in South Siberia 2000 years ago. By examining the death traditions of the Yenisei Kyrgyz in the annals of Tang dynasty, this paper argues that these masks are authentic. The discovery of Chinese silk fabrics among the burial sites of these people gives a very accurate picture of the interaction between Tashtyks and Han dynasty of China. A photo exhibition including the photos of the original Tashtyk masks that are in the museums of Russia and Khakassia was curated for the first time by Sergey Narylkov in 2009. The Khakas death masks have been reinterpreted with an artistic touch for the photo exhibition.

Anahtar Kelimeler

death, mask, China, Khakas, Tashtyk

Kaynakça

• Alabdullah, Abdulaziz H. 2014. “Original or Western Imitation: The Case of Arab Theatre.” Journal of Literature and Art Studies, 4/9, 749-754.
• Arensburg, Baruch ve Hershkovitz Israel. 1989. “Artificial Skull ‘Treatment’ in the PPNB Period: Nahal Hemar.” People and Culture in Change, (I. Hershkovitz Ed.) içinde (ss. 115-131). Oxford: British Archeological Reports.
• Bağcı, Atilla. 2018. “Şamanizm İnancında Ritüel Maskeleri ve Gömü Maskeleri.” Türk Dünyası, 46, 27-55. Ögel, Bahaeddin. 1991. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara. Türk Tarih Kurumu Yay.
• Banzarov, Dordzhi. 1891. Chernaya vera ili Shamanstvo u Mongolov i drugie stati. Sankt-Peterburg: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk.
• Baumer, Christoph. 2012. The History of Central Asia, the Age of the Steppe Warriors, I, London-New York: I. B. Tauris.
• Butanayev, Viktor Yakovlevich. 1996. Traditsionnaya kultura i byt Hakasov. Abakan: Hakasskoe Knizhnoe İzd-vo.
• Butanayev, Viktor Yakovlevich. 1999. Hakassko-Russkiy istoriko-etnograficheskiy slovar. Abakan: İzd. HGU.
• Catafago, J. 1873. An English and Arabic dictionary, in Two Parts: Arabic and English, and English and Arabic. London: Bernard Quaritch.
• Clauson, Sir Gerard. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford UP.
• Ekrem, Erkin. 1995. Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Kavimleri (MÖ 2146-318). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Esin, Emel. 2002. “İç Asya'da Milattan Önceki Binyılda Türklerin Atalarına Atfedilen Kültürler.” Türkler Ansiklopedisi, I, (H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca, Ed.) içinde (ss. 726-766). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Guo, Shuyun. 2003. “Functions and Features of the Shamanic Masks.” Central Asiatic Journal, 47 (2), 163-182.
• Hakassko-Russkiy Slovar. (2006). O. V. Subrakova (Red.). Novosibirsk: Nauka.
• Kasieva, Aida. 2015. “Symbolic Analysis and Classification of Kyrgyz Patterns and Ornaments.” Turkish Studies, 10/4, 637-658.
• Kiselyov, Sergei V. 1951. Drevnyaya istoriya yuzhnoi sibiri. Moskva: İzd-vo akademii nauk SSSR.
• Kızlasov, Leonid R. 1960. Tashtykskaya epoha v istorii Hakassko-Minusinskoi kotloviny. Moskva: İzd. Moskovskogo universiteta.
• Kızlasov, Leonid R. 1993. İstoriya Hakasii s drevneyshih vremen do 1917 goda. Moskva: Nauka.
• Kızlasov, Leonid R. ve Pankova Svetlana V. 2004. “Tatuirovka drevnei mumii iz Hakasii (rubezh nashei ery).” SGE, Vypusk LXII, 61–67.
• Lauand, Jean. 2012. “Palavras de Origem Árabe Dicionarizadas em Inglês e em Espanhol.” Collatio, 10, 69-102.
• Lvova, Eleonora L.; Oktyabrskaya, İrina V.; Sagalayev, Andrey M.; Usmanova, Maryam S. 2013. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri. Simge ve Ritüel. Konya: Kömen Yay.
• Mednikova, Maria. 2003. “Prehistoric Trepanations in Russia: Ritual or Surgical?” Trepanation: History, Discovery, Theory. (R. Arnott, S. Finger and C. U. M. Smith Ed.) içinde (ss. 163-174). Lisse, The Netherlands: Swets & Zeitlinger.
• Milevski, Ianir; Khalaily, Hamoudi; Getzov, Nimrod; Hershkovitz, Israel. 2008. “The Plastered Skulls and Other PPNB Finds From Yiftahel, Lower Galilee (Israel).” Paléorient, 34/2, 37-46.
• Miller, Laura. 2014. “Rebranding Himiko, the Shaman Queen of Ancient History.” Mechademia, 9, 179-198.
• Okutan, Nükhet. 2017a. “Öbür Dünya Maskeleri.” MAGMA Dergisi, 26, 38-45.
• Okutan, Nükhet. 2017b.”Yenisey Ölüm Maskeleri.” TÜRKSOY Dergisi, 51, 64-69.
• Özbek, Metin. 2005. “Neolitik Toplumlarda Baş Veya Tüm Bedeni Alçılama Geleneği: Anadolu ve Yakındoğu’dan Bazı Örnekler.” TÜBA-AR, 8, 127-136.
• Pollock, Donald. 1995. “Masks and the Semiotics of Identity.” The Journal of the Royal Anthropological Institute, 1 (3), 581-597.
• Roux, Jean Paul. 1999. Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Rygdylon, Erdemto Rinchinovich. 1951. “Kitayskie znaki i nadpisi na arheolgicheskih predmetah s Yeniseya.” Epigrafika Vostoka, V. 113-120. Moskva, Leningrad: İzd-vo Akademii nauk SSSR.
• Seligman, Brenda, Z. 1952. “Death Masks in Ancient China.” Man, 52, 16.
• Shimunek, Andrew. 2017. “An Old Chinese Word for ‘Silk’ in Mongolic, Turkic, Tungusic, and Persian.” Eurasian Studies, 15/1. 142-151.
• Shipilova, Tatiana. 2009. “Liki vechnosti.” Gazeta Kuzbass, Haziran 27, 2009.
• TDK, Büyük Türkçe Sözlük, http://tdk.gov.tr, erişim: 22 Mart 2019.
• Thomsen, Vilhelm. 2011. Orhon Yazıtları Araştırmaları. Çev. Vedat Köken. Ankara: TDK Yay.
• Togan, Ahmet Zeki Velidi. 1981. Umumi Türk Tarihine Giriş, Cilt I. 3. Baskı. İstanbul: Enderun Yay.
• Tolkanov, Bakyt. 2017. “Hakasy ne schitayut sovremennyh Kyrgyzov potomkani yeniseyskih – uchenie.” https://ru.sputnik.kg/society/20170421/1033011776/rossijskie-uchenye-o-proiskhozhdenii-kyrgyzov.html, erişim: 16 Kasım 2019.
• Tryjarski, Edward. 2012. Türkler ve Ölüm. İstanbul: Pinhan Yay.
• Useev, Nurdin. 2018. “Kanmııldıg-Hovu (E 62) Yazıtı ve Eski Türklerde Maske Kültürü.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7 (2), 641-649.
• Uthaug, Roar. Tomb Raider. 2018; USA & UK: Warner Bros.
• Vadetskaya, Elga B. 1981. Skazy o drevnih kurganah. Novosibirsk: İzd. Nauka, Sibirskoe otdelenie.
• Vadetskaya, Elga B. 1999. Tashtykskaya epoha v drevney istorii Sibiri. Sankt-Peterburg: İzd-vo. Peterburgskoe Vostokovedenie.
• Vadetskaya, Elga B. 2009. Drevnie maski yeniseya. Krasnoyarsk, Sankt-Petersburg: İzd. Verso.
• Welsford, Enid. 2015. The Court Masque. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yalınkaya, Tuba. 2005. “Yenisey Yazıtları Arasında Bir Çin Aynası: E 77.” Uluslararası Türkçe Eğitim Kültür Edebiyat Dergisi, 4/4. 1425-1432.
• Zhukov, Yevgeniy M. 1956. Vsemirnaya istoriya v 10 tomah, T. II. Moskva: Gos. İzd-vo Politicheskoy Literatury.