Sosyal Sorumluluk ve Prososyal Motivasyon İle İşe Bağlılık ve İşkoliklik Arasındaki İlişkide Bir Aracılık Modeli

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 78 - 104, 31.03.2023

Gökhan Karadirek

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1171036

Öz

Bu çalışmanın amacı, sosyal sorumluluğun ve prososyal motivasyonun işe bağlılık ve işkoliklik ile ilişkisinde kariyer tatmininin ve mesleki öz yeterliğin aracılık rolünü belirlemektir. Araştırma, nicel araştırma deseninde ve ilişkisel tarama modelinde tasarlanmıştır. Araştırma, Giresun ve Ordu ilindeki devlet okullarında görev yapan 408 öğretmen üzerinde gerçekleştirilmiştir. Veriler, 10 Mayıs - 27 Haziran 2022 tarihleri arasında uygun örnekleme yöntemiyle toplanmıştır. Hipotezler, Hayes tarafından geliştirilen PROCESS makro kullanılarak test edilmiştir. Bulgular, sosyal sorumluluk ve prososyal motivasyon ile öğretmenlerin kariyer tatmini, mesleki öz yeterliği, işe bağlılığı ve işkolikliği arasında olumlu yönde anlamlı ilişkinin olduğunu ortaya koymaktadır. Sosyal sorumluluk ve prososyal motivasyon ile işe bağlılık arasındaki ilişkide kariyer tatmininin ve mesleki öz yeterliğinin kısmi aracılık etkisinin olduğu bulunmuştur. Sosyal sorumluluk ve prososyal motivasyon ile işkoliklik arasındaki ilişkiye kariyer tatmini ve mesleki öz yeterlik kısmi aracılık etmektedir. Sosyal sorumluluk ve prososyal motivasyon, öğretmenlerin kariyer tatmininin, mesleki öz yeterliğinin, işe bağlılığının ve işkolikliğinin anlamlı bir yordayıcısı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Sorumluluk, Prososyal Motivasyon, Kariyer Tatmini, Mesleki öz Yeterlik, İşe Bağlılık ve İşkoliklik.

Kaynakça

• Abid, G., Sajjad, I., Elahi, N., Farooqi, S. ve Nisar, A. (2018). The influence of prosocial motivation and civility on work engagement:The mediating role of thriving at work. Cogent Business & Management, 5(1), 1-19.
• Andreassen, C. S., Griffiths, M. D., Hetland, J., Kravina, L., Jensen, F. ve Pallesen, S. (2014). The Prevalence of Workaholism: A Survey Study in a Nationally Representative Sample of Norwegian Employees. PLoS ONE, 9(8), 1-10.
• Andreassen, C., Griffiths, M., Hetland, J. ve Pallesen, S. (2012). Development of a work addiction scale. Scandinavian Journal of Psychology, 53(3), 265–272.
• Andreassen, C., Ursin, H., Eriksen, H. ve Pallesen, S. (2012). The relationship of narcissism with workaholism, work engagement, and professional position. Social Behavior and Personality, 40(6), 881-890.
• Arısoy, A. ve Taş, M. (2021). Sosyal Çalışmacılarda Meslek Aşkı ve Prososyal Hizmet Davranışları İlişkisi: Yaşamın Anlamının Aracılık Etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(53), 827-854.
• Aslan, M. ve Kalkan, H. (2018). Öğretmenlerin Özyeterlik Algılarının Analizi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 477-493.
• Ayık, A., Savaş, M. ve Yücel, E. (2018). İlkokullarda Görev Yapan Okul Müdürlerinin Genel Öz Yeterlik ile Örgütsel Bağlılık Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 193-218.
• Bakker, A., Demerouti, E., Oerlemans, W. ve Sonnentag, S. (2013). Workaholism and daily recovery: A day reconstruction study of leisure activities. Journal of Organizational Behavior, 34(1), 87-107.
• Barnett, B. ve Bradley, L. (2007). The impact of organisational support for career development on career satisfaction. Career Development International, 12(7), 617-636.
• Batson, C. (1987). Prosocial Motivation: Is it ever Truly Altruistic? Advances in Experimental Social Psychology, 20, 65-122.
• Berman, S. (1990). Educating for Social Responsibility. Educational Leadership, 48(3), 75-80.
• Burke, R. (2000). Workaholism in organizations: concepts, results and future research directions. International Journal of Management Reviews, 2(1), 1-16.
• Burke, R. (2001). Workaholism Components, Job Satisfaction, and Career Progress. Journal of Applied Social Psychology, , 31(11),2339-2356.
• Can, M. ve Aykaç, E. (2020). Mesleki Bağlılığın Prososyal Motivasyon Davranışı Üzerindeki Rolü: Mutfak Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 8(3), 1836-1854.
• Christensen, L., Johnson, R. ve Turner, L. (2015). Research Methods, Design, and Analysis. Boston; MA: Pearson.
• Clark, M., Smith, R. ve Haynes, N. (2020). The Multidimensional Workaholism Scale: Linking the Conceptualization and Measurement of Workaholism. Journal of Applied Psychology, 1-71.
• Crane, B. (2017). Teacher Openness and Prosocial Motivation: Creating an Environment Where Questions Lead to Engaged Students. Management Teaching Review, 2(1), 7-16.
• Çetin, A., Erenler Tekmen, E. ve Şentürk, M. (2016). Mesleki Bağlılık ve Mesleki Öz-yeterlik Algısının Bilgi Paylaşma. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 289-315.
• Çetin, F. ve Aşkun, D. (2018). The effect of occupational self-efficacy on work performance through intrinsic work motivation. Management Research Review, 41(2), 186-201.
• Dilmac, B. (2009). An Analysis of Teachers’ General Tendency to Procrastinate, Perception of Professional Efficiency/Self Efficiency and Altruism. Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 7(3), 1323-1338.
• Dinham, S. ve Scott, C. (1998). A three domain model of teacher and school executive career satisfaction. Journal of Educational Administration, 36(4), 362-378 .
• Ergül, H. ve Kurtulmuş, M. (2014). Sosyal Sorumluluk Anlayışının Geliştirilmesinde Topluma Hizmet Uygulamaları Dersine İlişkin Öğretim Elemanlarının Görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(49), 221-232.
• Erkman, T. ve Şahinoğlu, F. (2012). Kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerine ilişkin çalışan algıları ile örgütsel bağlılık ilişkisinin hizmet sektöründe bir işletmede incelenmesi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 34(2), 267-294.
• Eva, N., Newman, A., Zhou, A. ve Zhou, S. (2020). The relationship between ethical leadership and employees’ internal and external community citizenship behaviors: The mediating role of prosocial motivation. Personnel Review, 49(2), 636-652.
• Fraenkel, j. ve Wallen, N. (2009). How to Design and Evaluate Research in Education. New York: New York McGraw-Hill.
• George, D. ve Mallery, P. (2020). IBM SPSS Statistics 23 Step by Step: A Simple Guide and Reference. New York: Routledge/Taylor & Francis Group.
• Glavas, A. ve Piderit, S. (2009). How Does Doing Good Matter? Effects of Corporate Citizenship on Employees. Journal of Corporate Citizenship, 36(1), 51-70.
• Goll, I. ve Zeitz, G. (1991). Conceptualizing and Measuring Corporate Ideology. Organization Studies, 12(2), 191-207.
• Gomes, P., Diogo, A., Santos, E. ve Ratten, V. (2022). Modeling the influence of workaholism on career success: a PLS–SEM approach. Journal of Management & Organization, 1-19.
• Gordon, S. ve Shi, X. (2021). The well-being and subjective career success of workaholics: An examination of hospitality managers’ recovery experience. International Journal of Hospitality Management, 93, 1-11.
• Grant, A. (2007). Relational Job Design and The Motivation to Make A Prosocial Difference. Academy of Management Review, 32(2), 393-417.
• Grant, A. (2008). Does Intrinsic Motivation Fuel the Prosocial Fire? Motivational Synergy in Predicting Persistence, Performance, and Productivity. Journal of Applied Psychology, 93(1), 48-58.
• Grant, A. ve Berg, J. (2012). Prosocial Motivation at Work: When, Why, And How Making a Difference Makes a Difference. K. Cameron ve G. Spreitzer içinde, Th e Oxford Handbook of Positive Organizational Scholarship (s. 28-44). Oxford New York: Oxford University Press.
• Grant, A. ve Mayer, D. (2009). Good Soldiers and Good Actors: Prosocial and Impression Management Motives as Interactive Predictors of Affiliative Citizenship Behaviors. Journal of Applied Psychology, 94(4), 900-912.
• Grant, A. ve Sumanth, J. (2009). Mission possible? The performance of prosocially motivated employees depends on manager trustworthiness. Journal of Applied Psychology, 94(4), 927-944.
• Greenhaus, J., Parasuraman, S. ve Wormley, W. (1990). Effects of race on organizational experiences, job performance evaluations, and career outcomes. Academy of Management Journal, 33(1), 64–86.
• Gupta, M. (2017). Corporate Social Responsibility, Employee–Company Identification, and Organizational Commitment: Mediation by Employee Engagement. Curr Psychol, 36(1), 101-109.
• Güneş, H. ve Ataç, L. (2022). Kariyer Tatmini ile İşe Adanmışlık İlişkisi: Kamu Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 109-122.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz. Ankara: (5. Baskı) Seçkin Yayıncılık.
• Hayes, A. (2013). Introduction to Mediation, Moderation, and Conditional Process Analysis: A Regression-Based Approach. New York: The Guilford Press.
• Hayes, A. (2015). An Index and Test of Linear Moderated Mediation. Multivariate Behavioral Research, 50(1), 1-22.
• Ilkhanizadeh ve Karatepe, O. (2017). An examination of the consequences of corporate social responsibility in the airline industry: Work engagement, career satisfaction, and voice behavior. Journal of Air Transport Management, 59, 8-17.
• İşmen, A. ve Yıldız, S. (2005). Öğretmenliğe İlişkin Tutumların Özgecilik ve Atılganlık Düzeyleri Açısından İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 42, 151-166.
• Kesen, M. ve Akyüz, B. (2016). Duygusal Emek ve Prososyal Motivasyonun İşe Gömülmüşlüğe Etkisi: Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Uygulama. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(2), 233-250.
• Kim, B., Rhee, E., Ha, G., Yang, J. ve Lee, S. (2016). Tolerance of Uncertainty: Links to Happenstance, Career Decision Self-Efficacy, and Career Satisfaction. The Career Development Quarterly, 64(2), 140-152.
• Kim, M. J. ve Kim, B.-J. (2021). The Performance Implication of Corporate Social Responsibility: The Moderating Role of Employee’s Prosocial Motivation. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(6), 1-14.
• Krebs, D. (1975). Empathy and altruism. Journal of Personality and Social Psychology, 32(6), 1134-1146.
• Li, W., Wright, P., Rukavina, P. ve Pickering, M. (2008). Measuring Students’ Perceptions of Personal and Social Responsibility and the Relationship to Intrinsic Motivation in Urban Physical Education. Journal of Teaching in Physical Education, 27(2), 167-178.
• Maclagan, P., & Campbell, T. (2011). Focusing on individuals’ ethicaljudgement in corporate socialresponsibility curricula. Business Ethics: A European Review, 20(4), 392-404.
• Maslow, A. H. (1970). Motivation and Personality. New York: Harper & Row.
• Nesje, K. (2015). Nursing Students’ Prosocial Motivation: Does It Predict Professional Commitment and Involvement in The Job? Journal of Advanced Nursing, 71(1), 115-125.
• Nico Ari, K. (2019). The effect of emotional self-efficacy on career satisfaction with self-perceived employability as a mediator variable in y generation. Russian Journal of Agricultural and Socio-Economic Sciences, 6(90), 155-160.
• Oates, W. (1968). On being a “workaholic” (A serious jest). Pastoral Psychology, 19, 16-20.
• Oates, W. (1971). Confessions of a workaholic: The facts about work addiction. New York: World Publishing.
• Özgan, H. ve Öztuzcu, R. (2016). Öğretmenlerin Sosyal Sorumluluk Temelli Liderliğe İlişkin Algılarının İncelenmesi. Qualitative Studies, 11(3), 1-12.
• Paggi, M. ve Jopp, D. (2015). Outcomes of Occupational Self-Efficacy in Older Workers. The International Journal of Aging and Human Development, 80(4), 357-378.
• Patil, S. ve Lebel, R. (2019). “I want to serve but the public does not understand:” Prosocial motivation, image discrepancies, and proactivity in public safety. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 154, 34-48.
• Patrick, R., Bodine, A., Gibbs, J. ve Basinger, K. (2018). What Accounts for Prosocial Behavior? Roles of Moral Identity, Moral Judgment, and Self-Efficacy Beliefs. The Journal of Genetic Psychology, 179(5), 231-245.
• Rigotti, T., Schyns, B. ve Mohr, G. (2008). A Short Version of the Occupational Self-Efficacy Scale: Structural and Construct Validity Across Five Countries. Journal of Career Assessment, 16(2), 238-255.
• Rioux, S. ve Penner, L. (2001). The Causes of Organizational Citizenship Behavior: A Motivational Analysis. Journal of Applied Psychology, 86(6), 1306-1314.
• Roofe, C. (2018). Schooling, teachers in Jamaica and social responsibility: rethinking teacher preparation. Social Responsibility Journal, 14(4), 816-827.
• Schaufeli, W., Salanova, M., Gonzalez-Roma´, V. Ve Bakker, A. (2002). The Measurement of Engagement and Burnout: A Two Sample Confirmatory Factor Analytic Approach. Journal of Happiness Studies, 3(1), 71-92.
• Schaufeli, W., Taris, T. ve Van Rhenen, W. (2008). Workaholism, Burnout, and Work Engagement: Three of a Kind or Three Different Kinds of Employee Well-being? Applied Psychology: An International Review, 57(2), 173-203.
• Serinikli, N. (2018). Çalışanların Kurumsal Sosyal Sorumluluk Algılarının Örgütsel Bağlılıkları ile İlişkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 285-301.
• Sezer, A., Çoban, O. ve Akşit, İ. (2017). Öğretmenlerin Sorumluluk Değeri Algılarının İncelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 122-144.
• Shao, B., Cardona, P., Ng, I. ve Trau, R. (2017). Are prosocially motivated employees more committed to their organization? The roles of supervisors’ prosocial motivation and perceived corporate social responsibility. Asia Pac J Manag, 34, 951-974.
• Sihem, B. (2013). Social Responsibility of Educators. International Journal of Educational Research and Technology, 4(1), 46-51.
• Tabachnick, B. ve Fidell, L. (2014). Using Multivariate Statistics. Boston: Pearson.
• Taris, T. W., Van Beek, I. ve Schaufeli, W. B. (2020). The Motivational Make-Up of Workaholism and Work Engagement: A Longitudinal Study on Need Satisfaction, Motivation, and Heavy Work Investment. Original Research, 11, 1-17.
• Taris, T., Van Beek, I. ve Schaufeli, W. (2012). Demographic and Occupational Correlates of Workaholism. Psychological Reports, 110(2), 547-554.
• Tentama, F. ve Pranungsari, D. (2016). The Roles of Teachers’ Work Motivation and Teachers’ Job Satisfaction in the Organizational Commitment in Extraordinary Schools. International Journal of Evaluation and Research in Education (IJERE), 5(1), 39-45.
• Tziner, A. ve Tanami, M. (2013). Examining the links between attachment, perfectionism, and job motivation potential with job engagement and workaholism. Journal of Work and Organizational Psychology, 29(2), 65-74.
• Ulukök, E. ve Akın, A. (2016). İşkoliklik ve Kariyer Tatmini. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 177-186.
• Yada, T., Räikkönen, E., Imai-Matsumura, K., Shimada, H., Koike, R. ve Jäppinen, A.-K. (2020). Prosociality as a mediator between teacher collaboration and turnover intention. International Journal of Educational Management, 34(3), 1-27.
• Yilmaz, K., Altinkurt, Y. ve Kesim, E. (2014). The Relationship between School Climate and the Workaholism Tendencies of Teachers. Anthropologist, 18(2), 277-288.
• Yumuk Günay, G., Demiralay, T. ve Çetin Gürkan, G. (2017). Örgütsel İklimin İşkoliklik Üzerindeki Etkileri: Türk Zincir Otel Yöneticileri Üzerinde Bir Araştırma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 87-104.
• Zhang, L., Qiu, Y., Zhang, N. ve Li, S. (2020). How Difficult Doctor– Patient Relationships Impair Physicians’ Work Engagement: The Roles of Prosocial Motivation and Problem-Solving Pondering. Psychological Reports, 123(3) 885-902.