Türkiye’de Uluslararası Koruma Altında Bulunan Yabancıların İstihdamının Mevzuat Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 1172 - 1210, 31.12.2024

Elif Yüksel Oktay , Fatmanur Güder

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1568240

Öz

Türkiye geçmişte de günümüzde de uluslararası göçe konu olan ülkelerin arasında yer almaktadır. Tarihsel süreç içerisinde göçmenlerin Türkiye’yi esas olarak Avrupa’ya veya bir başka üçüncü ülkeye gitmek üzere transit geçiş amacıyla kullandığı, son yıllarda ise hedef ülke olarak tercih etmeye başladıkları görülmektedir. Türk mevzuatında Türkiye’den koruma talep eden yabancılara ilişkin hukuki statü; uluslararası koruma veya geçici koruma statüsü şeklindedir. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na göre “ayrılmaya zorlandıkları ülkeye geri dönemeyen ve acil ve geçici koruma bulmak için kitlesel olarak Türkiye’ye göç eden kişilere geçici koruma statüsü” verilmektedir. Çalışmamızın konusunu oluşturan uluslararası koruma statüsü verilen yabancılar ise mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma altına alınan yabancılardır. Gerek uluslararası koruma gerekse de geçici koruma altında olan kişilerin sahip oldukları hak ve özgürlükler başta 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi olmak üzere uluslararası sözleşmelere dayanmaktadır. Temel insan haklarından biri olan çalışma hakkı da uluslararası hukuka dayanan hak ve özgürlüklerden biridir. Bununla birlikte istihdama ilişkin sorunlar ülkesinden ayrılarak başka bir ülkeye sığınan yabancıların yaşadığı en önemli sorunlar arasındadır. Türkiye’de yabancıların istihdamı “Uluslararası İşgücü Kanunu”na uygun olarak gerçekleştirilmelidir. Bu çalışmada uluslararası koruma kavramı ve kapsamı ele alınarak uluslararası koruma altındaki yabancıların çalışma hayatına ilişkin mevcut durumları mevzuat bağlamında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası göç, uluslararası koruma, mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma, istihdam, Türkiye

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm hazırlanma süreçlerinde etik kurallara uyulduğunu beyan ederiz.

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı (t.y). https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020094058bm_12.pdf
• Arıner, H., O. (2019). Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 5. yılı: Uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri. TESEV değerlendirme notları, https://www.tesev.org.tr/wpcontent/uploads/Onur.Ariner.yabancilar.ve_.uluslararasi.krouma.kanununun.5.yili_.pdf.
• Aygül, H. H. (2018). Mülteci emeğinin türkiye işgücü piyasalarındaki görünümü ve etkileri. Süleyman demirel üniversitesi vizyoner dergisi, 9(22), 68-82.
• Barkın, A. (2014). 1951 tarihli mülteciliğin önlenmesi sözleşmesi. Ankara barosu dergisi, 2014/1, 333-359.
• Bayar, H., T. (2020). Göç ve istihdam. Yüceer Kardeş, T., Akgül Gök, F. Ve Serpen, A. S. (Ed.). Göç, sosyal ve ekonomik incelemeler içinde (239-254). Ankara: Nobel Yayınları.
• Betts, A., Loescher, G. Ve Milner, J. (2015). Mülteci koruma siyaseti ve pratiği, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği. Koç, Ö. E. (Çev.), İstanbul: İKÜ Yayınevi.
• Bozkurt, C. Ve Yılmaz, C. (2019). “Hayli zor” Türkiye’deki Afgan sığınmacılar ve mülteciler. Bursa: Ekin Yayınları. Cin, M. (2005). Yabancıların çalışma izinleri. Kamu-iş, 8 (3), Erişim Adresi: https://www.tuhis.org.tr/pdf/836.pdf
• Çelik, N. B. (2015). Türk hukukunda uluslararası koruma başvurusunda bulunan veya uluslararası korumadan yararlanan yabancıların hak ve yükümlülükleri. İnönü Üniversitesi hukuk fakültesi dergisi, 6 (3), 67-148.
• Çıngır, Ö.F., ve R. Erdağ (2017). Türkiye’de biyopolitika ve göç: ıraklı mülteciler örneği. Ege akademik bakış, 17 (4), s.517-225.
• Çoban, B. (2018). Türkiye’de işsizlik profili bağlamında suriyeli gençlerin istanbul işgücü piyasasına katılım sorunları. Çalışma ve toplum, 1 (56), 193-216.
• ÇSGB (2021). Yabancıların çalışma izinleri. https://www.csgb.gov.tr/media/90062/yabanciizin2021.pdf
• ÇSGB (t.y.a). Mevzuat. Erişim Adresi: https://www.csgb.gov.tr/uigm/genel-bilgi/mevzuat/
• ÇSGB (t.y.b). Uluslararası koruma sağlanan yabancılar. https://www.csgb.gov.tr/uigm/yabanci-statuleri/uluslararasi-koruma-saglanan-yabancilar/ ÇSGB (t.y.c). Türk vatandaşlarına hasredilen meslekler. https://www.csgb.gov.tr/uigm/calisma-izni/turk-vatandaslarina-hasredilen-meslekler/ ÇSGB (t.y.ç). Genel değerlendirme kriterleri. https://www.csgb.gov.tr/uigm/calisma-izni/calisma-izni-degerlendirme-kriterleri/
• ÇSGB (t.y.d). Harç ve değerli kağıt bedelinin ödenmesi. https://www.csgb.gov.tr/uigm/genel-bilgi/harc-ve-degerli-k%C3%A2git-bedelinin-odenmesi/
• ÇSGB (t.y.e). Çalışma izin istatistikleri. https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/resmi-istatistik-programi/calisma-izin-istatistikleri/
• Çallı Kaplan, M. (2022). Türkiye’ye yönelik Afgan göçü ve uygulanan politikalar. Göç dergisi, 9 (3), 307-328
• Dağ, Ö. ve İkizoğlu, M. (2023). Afgan işgücünün çalışma hayatına ilişkin, tecrübeleri: denizli ili örneği. Adnan menderes üniversitesi sağlık bilimleri fakültesi dergisi, 7 (1), 159-182.
• Dalar, M., Ayhan Algan, N., Algan, Ü. (2013). Bolu’daki Iraklı sığınmacıların sosyal ve ekonomik sorunları: saha çalışmasına dayalı bir analiz. Alternatif politika, 5(3). 341-359.
• Ekşi, N. (2018). Yabancılar ve uluslararası koruma hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. Ergül, E. (2012). Uluslararası hukuk ve Türk mevzuatında yabancı ve kavramı ve türleri, Türk İdare Dergisi, 475 (Aralık), s.(213-228). http://www.tid.gov.tr/kurumlar/tid.gov.tr/tum-sayilar(2)/2001-2025/2012/aralik/Uluslararasi-Hukuk-ve-Turk-Mevzuatinda-Yabanci-Kavrami-ve-Turleri.pdf.
• Ergüven, N., S. ve Özturanlı, B. (2013). Uluslararası mülteci hukuku ve Türkiye. AÜHF Dergisi, 62(4). 1007-1061.
• Erkan, M. (2018). Uluslararası koruma başvuru sahipleri, uluslararası koruma ve geçici koruma statüsü sahiplerinin iş piyasasına erişiminin değerlendirilmesi, Uludağ journal of economy and society, 37(2), 221-247.
• Erten, R. (2015). Yabancılar ve uluslararası koruma kanunu hakkında genel bir değerlendirme. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19 (1), 3-52. https://dergipark.org.tr/en/pub/ahbvuhfd/issue/48100/608217. Göç İdaresi Başkanlığı (t.y.a). Uluslararası koruma. https://www.goc.gov.tr/uluslararasi-koruma-istatistikler
• Göç İdaresi Başkanlığı (t.y.b). Hak ve yükümlülükler. (Çalışma) https://www.goc.gov.tr/hak-ve-yukumlulukler Ihlamur-Öner, S. G. (2018). Zorunlu göç çalışmalarında kavramsal tartışmalar ve disiplinler arası diyalog. Uluslararası ilişkilerde göç, olgular, aktörler ve politikalar, İstanbul: Der Yayınları, 183-207.
• ILO (2021). Göçmen işçiler, mülteciler ve ailelerini sosyal koruma kapsamına almak politika belirleyiciler ve uygulayıcılar için rehber. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---ilo-ankara/documents/publication/wcms_828383.pdf.
• Işığıçok, Ö. ve Kariman, S. (2022). Ukraynalı mülteciler örneği üzerinden avrupa’nın mültecilere bakış açısının değerlendirilmesi. Vakanüvis- Uluslararası tarih araştırmaları dergisi (özel sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan), 1582-1612. DOI: 10.24186/vakanuvis.1206764.
• İneli Ciğer, M. (2018). Silahlı çatışma durumlarında ayrım gözetmeyen şiddet hareketlerinden kaçan kişilerin avrupa birliği hukuku ve Türk hukukunda ikincil korunması. Dokuz eylül üniversitesi hukuk fakültesi dergisi. 20(1), 199-237. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/517736.
• İşcan, İ. H. Ve Çakır, M. (2019). Türkiye’deki sığınmacı ve mültecilerin türk işgücü piyasasına etkisi: bir saha araştırması. Sosyal politika çalışmaları dergisi, (43). 177-236.
• Kâhya Nizam, Ö (2014). Türkiye’de sığınmacılık ve uydu kent deneyimi, 2. Uluslararası Davraz Kongresi Bildiriler Kitabı 1, 4081-4114, Isparta.
• Karadağ, U., Karpuz, A. ve İnegöllü, D. (2021). Yoksulluk ve göç: Türkiye’deki Mültecilerin Hukuk Deneyimleri Üzerine Bir Söyleşi. ViraVerita E-Dergi: Disiplinlerarası Karşılaşmalar, 14, 127-142.
• Kararnameler (1968, 5 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı:12968). https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/02/MultecilerinHukukiDurumunaDair1967Protokolu.pdf
• Kaya, A., Rottmann, S. B., Gökalp Aras, N. E. ve Şahin Mencütek, Z. (2021). Koruma kabul ve entegrasyon Türkiye’de mültecilik. İstanbul: Bilgi Üniversitesi yayınları.
• Kaya, T. (2021). Yabancıların çalışma izni muafiyetlerine dair bir değerlendirme. Türkiye adalet akademisi dergisi, (47), 215-246.
• Kneebone, S. (2009). Introduction: refugees and asylum seekers in the ınternational context- right and realities, Susan Kneebone (Ed.). Refugees, asylum seekers and the rule of law. içinde (1-30). Internet Archıve e-Lib. Leghtas, I., Hollingsworth, A. (2017). Yalnızca hakkımı arıyorum: Türkiye’deki mültecilerin yasal istihdama erişimleri halen bulunmuyor. Refugees international, Field report. https://static1.squarespace.com/static/506c8ea1e4b01d9450dd53f5/t/5a25be7bc8302554b57e750f/1512423037185/2017+Turkey+Report+Turkish+Trans.pdf
• Mülteci Hakları Merkezi (2017). Türkiye’de uluslararası koruma prosedürü haklar ve yükümlülükler. https://www.mhd.org.tr/images/yayinlar/MHM-13.pdf.
• Özçürümez, S. ve İçduygu, A. (2020). Zorunlu göç deneyimi ve toplumsal bütünleşme kavramlar, modeller ve uygulamalar ile Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özel, S. (2018). Uluslararası koruma başvuru sahibi, uluslararası koruma sahibi ile geçici koruma altına alınanların hukuki statülerinin sahiplerinin sığınmacı ve göçmen kavramları özelinde değerlendirilmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 37 (2), s. 249-295.
• Özkan, I. (2018). Göç-iltica ve sığınma hukuku (Yabancılar ve uluslararası koruma kanunu ve uluslararası işgücü kanunu ile getirilen değişikliklerle), Ankara: SeçkinYayıncılık.
• Pürselim Arning, H. S. (2018). Temel kavramlar ışığında mülteci hukukunun gelişimi. Şirin Öner, N. A. Ve Ihlamur Öner, S. G. (Der). Uluslararası ilişkilerde göç, olgular, aktörler ve politikalar, İstanbul: Der Yayınları, 209-229. Sarmış, İ., Şahin, O. (2014). Avrupa sosyal şartı. Ankara: ÇSGB Yayını, Yayın No: 06.
• TİSK, (2020). Göçmenlerin işgücü piyasasına uyum raporu Şubat 2020, Erişim Adresi: https://www.tisk.org.tr/dokuman/gocmenlerin-is-gucu-piyasasina-uyum-raporu.pdf
• Tunç, A. (2015). Mülteci davranışı ve toplumsal etkileri: türkiye’deki suriyelilere ilişkin bir değerlendirme. Tesam akademi dergisi, 2 (2), 29-63.
• Turan, A., Y. (2019). Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancıların Türkiye’de çalışma hakkı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982, 18 Ekim). Resmi Gazete (Sayı:17863), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• TÜİK (2024). Uluslararası göç istatistikleri 2023. Haber Bülteni. Sayı:53544, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2023-53544
• TÜİK (2023). Uluslararası göç istatistikleri 2022. Haber Bülteni, Sayı:49457, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2022-49457
• Türkiye’ye iltica eden veya başka bir ülkeye iltica etmek üzere türkiyeden ikamet izni talep eden münferit yabancılar ile topluca sığınma amacıyla sınırlarımıza gelen yabancılara ve olabilecek nüfus hareketlerine uygulanacak usul ve esaslar hakkında yönetmelik (1994, 30 Kasım), Resmi Gazete (Sayı:22127), https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22127.pdf
• Uluslararası Çalışma Örgütü (2021). ILO global estimates on international migrant workers, results and methodology, Genova. https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/@publ/documents/publication/wcms_808935.pdf
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM) (2024). World migration report 2024, Genova.
• Uluslararası koruma başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin çalışmasına dair yönetmelik (2016, 26 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 29695), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=21517&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Uluslararası İşgücü Kanunu (2016, 13 Ağustos). Resmi Gazete (Sayı:29800), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6735.pdf UNHCR (2024). UNHCR Türkiye istatistikleri. https://www.unhcr.org/tr/unhcr-turkiye-istatistikleri
• UNHCR (2010). Convention and protocol relating to the status of refugees, https://www.unhcr.org/media/convention-and-protocol-relating-status-refugees
• Urinboyev, R. ve Eraliev, S. (2022). The political economy of non-western migration regimes: central asian migrant workers in Russia and Turkey, International political economy series, Palgrave Macmillan, Cham
• Ünay, H. (2022). Türkiye’ye yönelik Afganistan göçüne yerelden bakmak: Van saha araştırması çalışma raporu. https://gocvakfi.org/calisma-raporu-turkiyeye-yonelik-afganistan-gocune-yerelden-bakmak-van-saha-arastirmasi/.
• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (2013, 11 Nisan), Resmi Gazete (Sayı: 28615). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/04/20130411-2.htm
• Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun (2003, 27 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 25040). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/03/20030306.htm
• Yıldız, A. ve İzmirlioğlu, A. (2022). Türkiye’de yaşayan uluslararası koruma ve geçici koruma statüsündeki yabancıların çalışma izni, iş sözleşmeleri, diploma denklik ve meslek icrasına ilişkin durumlarının hukuki açıdan değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 71 (1), 25-63.
• Yüksel Oktay, E., F. Güder ve Çölgeçen, Y. (2022). Türkiye’de geçici koruma altındaki suriyelilerin sosyal uyumuna yönelik politikalar. Yüksel Oktay, E. Kavi, E. ve Çölgeçen, Y. (Ed). Geçmişten günümüze uluslararası göç (içinde) s.431- 470. İstanbul: Filiz Kitabevi.