İnönü Mağarası’nda Bulunan Geç Tunç Çağı’na Ait Damgalar Üzerine Gözlemler

Yıl 2023, Sayı: 22, 117 - 132, 02.01.2024

Hamza Ekmen

https://doi.org/10.58488/collan.1277832

Öz

Önasya dünyasında geçmişleri Neolitik Çağ’a kadar uzanan mühürler, Tarihöncesi ve Eskiçağ toplumlarının anlaşılması konusunda önemli bilgiler sunmaktadır. Araştırmacıların çoğu, damga şeklinde forma sahip olan erken dönem mühürlerin kişisel veya kurumsal mülkiyeti yansıtan objeler olmaktan çok, tekstil ürünlerine, hayvan derilerine, duvar sıvalarına, ekmek veya insan vücutlarına baskı yapmak amacıyla kullanılan damgalar/pintaderalar oldukları üzerinde durmaktadır. Böylesine geniş bir kullanıma sahip olan damgaların ve mühürlerin baskı yüzeylerine işlenen betimler/motifler ait oldukları dönemin ve toplumun ekonomik, kültürel, dini ve majik birçok yönünü doğrudan veya sembolik bir şekilde anlatan/günümüze aktaran veri kaynaklarını oluşturmaktadır. İnönü Mağarası’nda bulunan ve bu çalışma kapsamında incelenen Geç Tunç Çağı’na ait iki adet damga, biçimsel özellikleri bakımından M.Ö. 2. Bin yıl damga mühürleriyle yakın özellikler göstermektedir. Sağlam olarak ele geçen damganın baskı yüzeyindeki motifin Anadolu’da Erken Tunç Çağı’ndan itibaren yaygın olarak görülen “güneş kültü” sembolü ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnönü Mağarası, Geç Tunç Çağı, damga, glyptik sanatı, güneş kültü

Kaynakça

• Beran, T. 1967 Die hethitische Glyptik von Boğazköy, Die Siegel und Siegelabdrücke der vor- und althethitischen Perioden und die Siegel der hethitischen Grosskonige, WVDOG 76, Kohlhammer, Berlin.
• Boehmer, R.M., Güterbock, H.G. 1987 Glyptik aus dem Stadtgebiet von Boğazköy, Grabunskampagnen 1931-1939, 1952-1978 - Bogazköy- Hattusa. Ergebnisse der Ausgrabungen, Bd. XIV, Die Glyptik von Bogazköy, II. Teil, Gebr. Mann Verlag, Berlin.
• Bossert, H. 1957 Meine Sonne. Orientalia 26(2): 97-126.
• Burney, C.A. 1956 Northern Anatolia before Classical Times. Anatolian Studies 6: 179-203.
• Collon, D. 1987 First Impressions: Cylinder Seals in the Ancient Near East. British Museum, London.
• Coşkun, İ., Kılıç, N. 2020 Erken Tunç Çağı’nda (MÖ 3000-2000) Anadolu’da Çeç Mühürler. Güncel Sosyal Bilimler Araştırmaları, S. E. Er (ed.). Akademisyen Kitabevi, Ankara: 171-181.
• Çilingiroğlu, Ç. 2009 Of Stamps, Loom Weights and Spindle Whorls: Contextual Evidence on the Function(s) of Neolithic Stamps from Ulucak, İzmir, Turkey. Journal of Mediterranean Archaeology 22(1): 3-27.
• Darga, M. 1992 Hitit Sanatı. Akbank Kültür ve Sanat, İstanbul.
• Dede, M.G. 2014 Anadolu’da Bulunmuş Eski Tunç Çağı’na Ait Silindir ve Damga Mühürler. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Dinçol, A., Alparslan, M. 2013 Hitit Mühürcülüğü (Glyptik). Hititler/Bir Anadolu İmparatorluğu, M. Alparslan, M. Doğan- Alparslan (ed.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 392-404.
• Efe, T., Ekmen, H., Ekmen, F.G. 2022 Zonguldak ve Çevresinin Tarihöncesi Dönemlerine Genel Bir Bakış. Antik Çağ’dan Cumhuriyete Bir Kentin Tarihi, A. Efiloğlu, G. Arslan, Y. Namal, Ç. Tan (ed.). Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, Ankara: 3-43.
• Ekmen, F.G., Ekmen, H. 2021 Karadeniz Ereğli (Heracleia Pontika) ve Çevresinin MÖ 5000-1000 Yıllarına Dair Yeni Veriler. Anadolu Coğrafyasında Görülen Arkeolojik, Sanatsal ve Kültürel Faaliyetler, U. Elyiğit (ed.). Eğitim Yayınevi, Konya: 64-109.
• Ekmen, F.G., Ekmen, H., Fidan, S.S. 2021 Hititlerin Batı Karadeniz Bölgesi’nde Yaşayan Komşuları Hakkında Yeni Bulgular. Archivum Anatolicum 15(1): 59-96.
• Ekmen, H., Ekmen F.G., Güney, A., Arbuckle, B.S., Mustafaoğlu, G., Tunoğlu, C., Diker, C., Oktan, E. 2021 A New Prehistoric Settlement near Heraclea Pontica on the Western Black Sea Coast, İnönü Cave. Arkeoloji Dergisi XXVI: 23-46.
• Ekmen, H., Ekmen, F.G., Mercan, A., Güney, A., Kader, B., Kaygusuz, G. 2022 İnönü Mağarası 2019-2020 Yılları Kazıları. In. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları 2, A. Özme (ed.). Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara: 343-364.
• Emre, K. 1971 Anadolu Kurşun Figürinleri ve Taş Kalıpları. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Emre, K., Çınaroğlu, A. 1993 A Group of Metal Vessels from Kınık-Kastamonu. In. Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç, M.J. Mellink, E. Porada, T. Özgüç (ed). Türk Tarih Kurumu, Ankara: 675-713.
• Ensert, H.K. 2005 mö İkinci Binde ‘Kanatlı Güneş Kursu’ ile Taçlandırılmış Anadolulu Hitit Figürleri. Anadolu 28: 25-47.
• Erden, A.G. 2014 mö II. Binde Anadolu Tasvirli Sanat Eserlerinde “Signe Royal” Motifi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Ana Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Erkanal, A. 1995 Mühür Boyaması ve Ocker Kullanımı Üzerine Bazı Düşünceler. In Memoriam İ. Metin Akyurt, Bahattin Devam Anı Kitabı. Eski Yakındoğu Kültürleri Üzerine İncelemeler, A. Erkanal, H. Erkanal, A. T. Ökse, N. Çınardalı, S. Günel, H. Tekin, B. Uysal, D. Yalçıklı (ed.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul: 121-126.
• Fiandra, F. 2003 Mühürler, Kil Mühür Baskıları. ArkeoAtlas 2: 32-34.
• Forlanini, M. 2013 Les Routes du Palâ. De Hattuša à Memphis. Jacques Freu in honorem, M. Mazoyer, S. Hervé Aufrère (ed.). L’Harmattan, Paris: 43-58.
• de Genouillac, H. 1926 Céramique Cappadocienne, Tome I, Introduction, Collection Chantr. Musée du Louvre. Département des Antiquités Orientales. Série Archéologique Tome I, Paris.
• Glatz, C. 2015 Beyond the Frontier: The Second Millennium BC in the Cide-Şenpazar Region. Kinetic Landscapes the Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region, B.S. Düring, C. Glatz (ed.). De Gruyter, Warsaw/Berlin: 183-206.
• Gonnet-Bağana, H. 1967 Arkeolojik Belgelere Göre Eti Güneş Kursları. Anadolu Dergisi 11: 161-166.
• Karauğuz, G. 2016 2004-2008 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması Işığında Zonguldak Bölgesi’nin Eskiçağ Tarihi Kronolojisi Üzerine Kısa Bir Not. İnsan, Kimlik, Mekân Bağlamında Zonguldak Sempozyumu Bildirileri, A. Efiloğlu, N. Hatunoğlu, H. Özer, T. Gürdal, H. Sankır (ed.). Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, Zonguldak: 21-30.
• Koşay, H.Z. 1951 Türk Tarih Kurumu Tarafından yapılan Alaca Höyük Kazısı, 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Kökten, İ.K. 1944 Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları. Belleten VIII(32): 659-680.
• Kulakoğlu, F., Kangal, S. (eds.) 2011. Anadolu’nun Önsözü Kültepe-Kaniş Karumu. Asurlular İstanbul’da. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• Makkay, J. 1984 Early Stamp Seals in South-East Europe. Akademiai Kiado, Budapest.
• Mellaart, J. 1964 Excavations at Çatal hüyük, 1963, Third Preliminary Report. Anatolian Studies XIV: 39-119.
• Michel, C. 2020 Belts and Pins as Gendered Elements of Clothing in Third and Second millennia Mesopotamia. Textiles and Gender in Antiquity from the Orient to the Mediterranean, M. Harlow, C. Michel, L. Quillien (ed.). Bloomsbury: 179-192.
• Özdemir, A., Özdemir, A. 2020 Murat Höyük’ten Bir Çeç Damga Mühür. TÜBA-KED 22: 131-139.
• Özdemir, B., Savrum-Kortanoğlu, M. 2020 Haluk Perk Müzesi’nden Bir Grup Mührün Değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10(20): 173-203.
• Özgüç, N. 1968 Kaniş Karumu Ib Katı Mühürleri ve Mühür Baskıları. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Özkan, S. 2022 Eski Anadolu Mühür Sanatı. Akademisyen Kitabevi, Ankara.
• Öztan, A. 2007 Acemhöyük’den Assur Ticaret Kolonileri Çağı’na Ait İki Ender Buluntu. Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’e Armağan VITA Festschrift in Honor of Belkis Dinçol and Ali Dinçol, M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan, H. Peker (ed.). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 609-621.
• Pittman, H. 2003 Son Kalkolitik Çağ Mühürleri. ArkeoAtlas 2: 35.
• Prijatelj, A. 2007 Digging the Neolithic stamp-seals of SE Europe from archaeological deposits, texts and mental constructs. Documenta Prehistorica XXXIV: 231-256.
• Schmidt, E.F. 1932 The Alishar Hüyük. Seasons of 1928 and 1929, Part I. Oriental Institute Publications, Chicago.
• Seidl, U. 1972 Gefäßmarken von Boğazköy. WVDOG 88, Berlin.
• Süel, A., Süel, M. 2006 Ortaköy Araştırmaları. İdol 28: 14-21.
• Tekin, H. 2017 Hakemi Use’den Bir “Pintadera”. Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan, S. Özkan, H. Hüryılmaz, A. Türker (ed.). Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir: 231-238.
• Türkcan, A.U. 2006 Some Remarks on Çatalhöyük Stamp Seals. Changing Materialities at Çatalhöyük: Reports from the 1995-99 Seasons, I. Hodder (ed.). McDonald Institute for Archaeological Research, Cambridge: 175-185.
• Türkcan, A.U. 2014 Neolitik Çağ Çatalhöyük Simgeciliğinde Duvar Resimleri ve Damga Mühürler. Anadolu Kültürlerine Bir Bakış. Armağan Erkanal’a Armağan, N. Çınardalı-Karaaslan, A. Aykurt, N. Kolankaya-Bostancı, Y. H. Erbil (ed.). Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara: 441-453.
• Umurtak, G. 2000 Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağlar’da Burdur-Antalya Bölgesi Mühürcülüğü Üzerine Bazı Gözlemler. Adalya IV: 1-20.
• Ünal, A. 1989 Orta ve Kuzey Anadolu’nun mö 2. Binyıl İskân Tarihi ile İlgili Sorunlar. Akurgal’a Armağan/ Festschrift Akurgal. Anadolu/Anatolia XXII 1981/1983, C. Bayburtluoğlu (ed.). Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi, Ankara: 17-38.
• Ünal, A. 1999 A Hittite Mycenaean Type B Sword from the Vicinity of Kastamonu, Northwest Turkey. Bulletin of the Middle Eastern Culture Center at Japan XI: 207-226.
• von Wickede, A. 1990 Prähistorische Stempelglyptik in Vorderasien. Münchener vorderasiatische Studien 6, München.
• von der Osten, H.H. 1937 The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32 Researches in Anatolia, Part I, Oriental Institute Publications XXVIII, Chicago.
• Yaman, B., Ekmen, H. 2023 Waterlogged wood remains found in a Late Bronze Age settlement (İnönü Cave) on the Western Black Sea coast of Türkiye. Journal of Archaeological Science: Reports 52: 1-12.
• Yıldırım, T. 2001 A Group of Hittite Bronze Objects from the Seben District of Bolu. Anatolica XXVII: 127-144.