Hicrî İlk İki Asırda Irak’ta Görev Yapan Kadılar

Yıl 2017, Sayı: 11, 27 - 44, 31.12.2017

Mansur Koçinkağ

Öz

Bu çalışmada kısaca kadılık müessesesine temas
edilecek, ardından Irak bölgesinde yer alan; Kûfe, Basra ve Bağdat şehirlerinde
kadılık görevinde bulunan âlimlerin isimleri ve hangi dönem bu görevi ifa
ettikleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylece hicrî ilk iki asırda yargının
kime bağlı olduğu, kadıların kimler tarafından atandığı ve kâdılkudâtların,
kadıları atamada yetkili olup olmadıkları ortaya çıkmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Judges, Iraq, Kufa, Basra

Kaynakça

• Ahmed Siyâm, Mebde’ü istiklâli’l-kadâ fi’d-devleti’l-İslâmiyye, el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, Gazze 1426/2005. Atar, Fahrettin, “Kadı”, DİA, XXIV, İstanbul 2001. Atar, Fahrettin, İslam Adliye Teşkilatı (Ortaya Çıkışı ve İşlevi), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1979. Aydın, M. Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul 2012. Barış, Mustafa Necati, “Câhiliyye Döneminde Yargı Sistemi”, FÜİFD, 17:1,(2012), s. 153-170. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, et-Târîhu’l-kebîr, Haydarabad, t.y. Cevvâd Ali, el-Mufassal fî târîhi’l-‘arab kable’l-İslâm, Dâru’s-Sâkî, y.y., 1422/2001. Demirci, Mustafa, “Abdullah İbnü’l-Mukaffa’nın Risâletü’s-sahâbe adlı Risâlesi: Takdîm ve tercüme”, İSTEM, sy. 12, 2008, s. 217-240. Efendioğlu, Mehmet, “Muhadramûn”, DİA, XXX, İstanbul 2005. Ekinci, Ekrem Buğra, “Osmanlı Devlet’inde Mahkemeler ve Kadılık Müessesesi Literatürü”, TALİD, c. 3, sy. 5, 2005, s. 417-439. Furat, Ahmet Hamdi, “Kâdılkudâtlık Müessesesinin Oluşumu ve İlk Kâdılkudâtlar”, İÜİFD, sy. 18, 2008, s. 103-121. Halîfe b. Hayyât, et-Tabakât, (thk. Süheyl Zekkâr), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1414/1993. Halîfe b. Hayyât, et-Târîh, (thk. Ekrem Diyâ el-Ömerî), Daru’l-Kalem, Beyrut 1397/1977. Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1422/2002. İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta‘dîl, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut 1271/1952. İbn Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, (thk. Âdil Ahmed ve Ali Muhammed), Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1415/1994. İbn Haldûn, el-Mukaddime (Târîhu İbn Hâldûn ile beraber), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1408/1988. İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Büstî, Meşâhirü ‘ulemâi’l-emsâr, (thk. Merzûk Ali İbrahim), Dârü’l-Vefâ, Mansûre 1411/1991. İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Büstî, es-Sikât, Haydarabad 1393/1973. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, (thk. Ali Şîşî), İhyâü’t-türâsi’l-Arabî, y.y., 1408/1988. İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Me‘ârif, (thk. Servet Ukkâşe), Kâhire 1992. İbn Mukaffa‘, Risâle fî’s-sahâbe, (Âsârü İbni’l-Mukaffa‘ içinde), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1409/1989. İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh b. Sa‘d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, (thk. İhsân Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrut 1968. İclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdillâh el-Kûfî, Kitâbü’s-Sikât, Dâru’l-Bâz, y.y., 1405/1984. İşpirli, Mehmet, “Şeyhülislâm”, DİA, XXXIX, İstanbul 2010. Kandemir, M. Yaşar, “Şa‘bî”, DİA, XXXVIII, İstanbul 2010. Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, (thk. M. Fuâd Abdülbâkî), Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut 1406/1985. Mizzî, Yusuf b. Abdirrahmân, Tehzîbü’l-Kemâl, Müessesetü’r-risâle, (thk. Beşşâr A. Ma‘rûf), Beyrut 1400/1980. Moğultay b. Kılıç, İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl, el-Fârûku’l-hadîse, y.y., 1422/2001. Muhammed b. Abdullah es-Sehîm, İstiklâlü’l-kadâ fî’l-fikhi’l-İslâmî (doktora), Arabistan 1433/2012. Öğüt, Salim, “Ebû Yusuf”, DİA, X, İstanbul 1994. Özen, Şükrü, “Kâdılkudât”, DİA, XXIV, İstanbul 2001. Riyâd Kerîm Abbâs, “Kudâtü’l-Kûfe”, Mecelletü’l-Üstâz, sy. 211, c. 1, 1436/2014, 189-212. Saymerî, Hüseyn b. Ali, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, Âlemü’l-kütüb, Beyrut 1405/1985. Şebârû, İsâm M., Kâdı’l-kudât fî’l-İslâm, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut 1992. Şelebî, Ahmed, Târîhu’t-teşrî‘i’l-İslâmî ve târîhu’n-nazmi’l-kadâiyye fî’l-İslâm, Mektebetü’n-nahdati’l-Mısriyye, Mısır, t.y. Vekî, Ebû Bekr Muhammed b. Halef el-Bağdâdî, Ahbâru’l-kudât, (thk. Abdülazîz Mustafa e-Merâğî), el-Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, Beyrut 1366/1947. Yahya b. Ma‘în, et-Târîh (Dûrî rivâyeti), (thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf), Mekke 1399/1979. Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Kaymâz, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnâût ve diğerleri), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405/1985. Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Kaymâz, Târîhu’l-İslâm, (thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 2003. Zeydan, Abdülkerim, el-Medhal li dirâseti’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1426/2004 Zeydân, Abdülkerîm, Nizâmü’l-kadâ’ fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-risâle, Ammân 1409/1989. Ziriklî, Hayreddîn b. Muhammed ed-Dimaşkî, el-A‘lâm, Dâru’l-ilm, y.y., 2002. Zühaylî, Muhammed, Târîhu’l-kadâ’ fî’l-İslâm, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1998.