Oruç ve Öfke Kontrolü Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2015, Sayı: 7, 7 - 54, 27.10.2015

Nurten Kımter

Öz

Oruç ibadetinde güçlü bir irade terbiyesi söz konusudur. Oruç tutan kimse nefsini terbiye etmek suretiyle kendi kendisini kontrol etme ve yaptığı ve yapacağı tüm işlerde kendisini hesaba çekme ve zorluklara karşı da sabretme alışkanlığı kazanır. Bu nedenle oruç, öfke kontrolü için de güzel bir araçtır. Bu bağlamda 2014 yılı Ramazan ayında Çanakkale il merkezinde on iki yaş ve üzeri 456 katılımcı üzerinde gerçekleştirilen araştırmada temel amaç, oruç ibadeti ile öfke kontrolü arasındaki ilişkiyi Din Psikolojisi açısından incelemektir. Araştırmanın diğer bir amacı ise bazı demografik değişkenlerin bu ilişki üzerindeki ılımlaştırıcı (moderatör) etkisini incelemektir. Bu amaçlar doğrultusunda araştırmada veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Formu” ve “‘Sürekli Öfke ve Öfke Tarzları Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda Ramazan orucu ile öfke kontrolü, dışa vurulan ve içe atılan öfke arasında istatiksel olarak anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanmazken Ramazan ayı dışında tutulan nafile oruçlarla öfke kontrolü arasında pozitif yönde, dışa vurulan ve içe atılan öfke ile negatif yönde anlamlılık düzeyinde bir takım ilişkiler olduğu görülmüştür. Ayrıca yaş, cinsiyet, gelir ve eğitim durumu gibi değişkenlerin de oruç ile öfke kontrolü, dışa vurulan ve içe atılan öfke arasındaki ilişki üzerinde ılımlaştırıcı (moderatör) bir takım etkilere sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ramazan Orucu, Nafile Oruç, Öfke Kontrolü, Dışa Vurulan ve İçe Atılan Öfke, Demografik Faktörler.

Anahtar Kelimeler

Ramazan Orucu, Nafile Oruç, Öfke Kontrolü, Dışa Vurulan ve İçe

Kaynakça

• Abadi Mehdi Zare Bahram, Farid Ali Asghar Asgharnejad, Bahari Farshad, Chami Mahboube, “The Effect of Islamic Fasting in Quran on Spiritual Intelligence And Happiness of Fasting Persons,” Quran Med.;1(3.), 2012, pp.66-71.
• Bayrı, Fadime, Hemşirelerin Öfke İfade Biçimleri ve Genel Sağlık Durumları ile İlişkisinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı, Sivas, 2007.
• Beşer, Faruk, Ramazan Günlüğü Oruç ve Kadir Gecesi, Nûn Yay., İstanbul, 2007.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük İslam İlmihali (Sadeleştiren: Ali Fikri Yavuz), Kılıç Yayın ve Dağıtım, Ankara, 1996.
• Bostancı, N., Çoban, Ş., Tekin, Z. ve Özen, A., Üniversite Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Öfke İfade Etme Biçimleri, Kriz Dergisi, 14 (3), 2006, ss.9-18.
• Brunner, Robert L., Spielberger, Charles D., The State- Trait Anger Expression Inventory, Obesity Assessment: Tools, Methods, Interpretations, Ed. Sachiko St. Jeor, Jones & Barlett Learning, New York, 1996.
• Budak, Selçuk, Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara, 2000.
• Carter, Les, Öfke Tuzağı, Koridor Yayı., İsttanbul, 2010.
• Çevik, Cemal, Oruç ve Sağlık, Akçağ Yay., Ankara, 2001.
• Denis, G., Sukhodolsky, Ross M., Solomon, Jessica, Perine,“Cognitive – Behavioral Anger – Control Intervention for Elemantary School Children: Treatment- Outcome Study,” Journal of Child and Adolescent Group Therapy, 10(3), 2000.
• Deuraseh Nurdeng & Lateh Hayati, “The Philosophy of Fasting in Preservation of Health,” Proceedings of the Fasting and Sustainable Health Conference 20th-21st December 2010, Editors:Ranbindarjeet Singh, Ahmad Munir Che Muhamed, Malaysia, 2010, pp.139-145
• Engin, Esra, Psikiyatri Kliniğinde Çalışan Hemşirelerin Öfke Düzeyleri ile İş Motivasyonları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2004.
• El- Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Cami’us- Sahih, C.I-VIII, El- Mektebetül İslamiyye, İstanbul, 1979.
• El-İsfehȃni, Rȃgıp, Kur’an Kavramları Sözlüğü (çev. Yusuf Türker), Pınar Yay., İstanbul, 2010.
• Et-Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa, (279/892), Sünen’üt-Tirmizi, C.I-V, Daru İhyai’t-Turasi’l Arabiyye, Beyrut, 1938(1357).
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetnȃme (Sad.Abdullah Aydın), Sarmaşık Yay., İstanbul, trhsz.
• Gazali, İhyȃ-i Ulûm’id-din (çev.Ali Arslan), Arslan Yay., c.4, İstanbul, 1993.
• Gün, Nil, Geçmişin Gölgeleri Duyguların Dili, Kuraldışı Yay., İstanbul, 2004.
• Gürün, O.A., Psikoloji Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul, trhsz.
• Hayta, Akif, “İbadetler ve Ruh Sağlığı,” Din ve Değerler Psikolojisi (içinde), Ed. Hayati Hökelekli,
• Ankara Okulu Yay., Ankara, 2002.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, TDV Yay., Ankara, 1993.
• Hökelekli, Hayati,”Gençlik ve Din İhtiyacı”,Milli Kültür Dergisi,sy.50, Ankara, 1985, ss.87-89.
• Hökelekli, Hayati, Psikolojiye Giriş, Düşünce Kitabevi Yay.,3.bsk., İstanbul, 2011.
• İmamoğlu, Seval, Öğretmen Adaylarının Öfke ve Öfke İfade Tarzları İle Bağlanma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) M.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri ABD, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı, İstanbul, 2003.
• İbn Manzur, Lisanü’l Arab, Daru’s Sadr, Beyrut, 1968.
• Karslı, Necmi, Öfke Kontrolü ve Dindarlık İlişkisi (Erzurum Örneği), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2011.
• Kȃsȃni, Alauddin Ebu Bekir b. Mes’ud, Beda’iu’s – Sana’i’f Tertibi’ş Şerȃ’i’ Kȃsȃni, BS, c.II, Beyrut, 1974.
• Karaca, Faruk, Ölüm Psikolojisi, Beyan Yay.,İstanbul, 2000.
• Karataş, Zeynep, “Liseli Öğrencilerde Öfke ve Saldırganlık,” Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, 2008, ss.277-294.
• Karataş, Zeynep,” Bilişsel Davranışçı Teknikler Kullanılarak Yapılan Öfke Yönetimi Programının Ergenlerin Saldırganlığını Azaltmadaki Etkisi,” Pamukkale Universitesi Eğitim Fakultesi Dergisi, Sayı 26, 2009, ss. 12-24 vb.
• Kayıklık, Hasan, Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler, Baki Kitabevi, Adana, 2003.
• Kaymak Özmen, Suna, “Aile İçinde Öfke ve Saldırganlığın Yansımaları,” Ankara Üniversitesi Eğitim
• Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt: 37, Sayı: 2, 2004, ss.27-39.
• Kımter, Nurten, Benlik Saygısı ve Din, Kriter Yay., İstanbul, 2012.
• Kımter, Nurten, Dinȋ İnanç, İbadet ve Dua’nın Umutsuzlukla İlişkisi, Kriter Yay., İstanbul, 2012.
• Kıran, Hülya, “Adam Öldürme Suçundan Ceza İnfaz Kurumunda Bulunan Bulunan Kadınların Öfke İfade Tarzları, Problem Çözme Becerileri ve Anksiyete Düzeyleri Arasındaki İlişki,” İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı, İstanbul, 2012.
• Kırmızı, Zümrüt, Lise Öğrencilerinin Öfke İfade Tarzlarının ve Kaygı Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı, İzmir, 2008.
• Koç, Mustafa, Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Psikolojisinin Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), U.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2002.
• Kökdemir, Hülya, “Öfke ve Öfke Kontrolü,” Pivolka, Yıl: 3 Sayı: 12, ss.7-10.
• Köknel, Özcan, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik, Altın Kitaplar Yay., 15.bsk., İstanbul, 1999.
• Kötehne , Gülsu, Religious, Orientation and Personality (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , İstanbul, 1999.
• Luhn, Rebecca R., Kızgınlıkla Başa Çıkmak (çev. Yelda Orçan), Alfa Yay., İstanbul, 2004.
• Marsh, Robert, Dallos, Rudi, “Roman Catholic Couples: Wrath and Religion,” Family Process, Vol.40, 2001.
• Mehmedoğlu, A. Ulvi,“Gençlik , Değerler ve Din,” Küreselleşme , Ahlak ve Değerler (içinde), Ed. Y. Mehmedoğlu, A.U. Mehmedoğlu, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• Mohan, Jitender, “Fasting – A Mutidimensional Human Behavior,” Proceedings of the Fasting and Sustainable Health Conference 20th-21st December 2010, Editors: Ranbindarjeet Singh, Ahmad Munir Che Muhamed, Malaysia, 2010, pp.125-131
• Mousavi Seyed Ali, Rezaei Mansour, Baghni Sahar Amiri, Seifi Maryam, Effect of Fasting on Mental Health in the General Population of Kermanshah, Iran, J Fasting Health, 2(2), 2014, pp.65-70.
• Müslim, Ebu’l Husayn Müslim b. El-Haccac el-Kuşeyrî, Sahihi Müslim, C.I-V, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l Arabiyye, Beyrut, 1954 /1374.
• Onay, A., Dindarlık, Etkileşim ve Değişim, Dem Yay., İstanbul, 2004.
• Özer, A.Kadir, “Sürekli Öfke (SL-ÖFKE) ve Öfke İfade Tarzı (ÖFKE-TARZ) Ölçekleri Ön Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi, 31, 1994, ss.26-35.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’an ve Sünnet Göre Tasavvuf, 5.bsk., Yeni Boyut Yay., İstanbul, 1993.
• Sarah, Napthali, Buddhism for Mothers, ReadHowYouWant.com, Crows Nest 2003.
• Savaşır, Işık, Şahin, Nesrin H., Bilişsel – Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Türk Psikoloji Derneği Yayınları, Ankara, 1997.
• Savaşan, Ayşegül, Hipertansiyonu Olan Hastalarda Öfke ve Öz-Bakım Gücü İlişkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2006.
• Sehgal, Meena, Mohan Jitendra, Tripathi, Akanksha, Adolescents’ Spiritual Well-Being and Their Emotions, Horizons of Spiritual Psychology, Ed.Akbar Husain, Global Vision Publishing Ho., New Delhi, 2008, pp.87-94.
• Sehgal, Meena, “Fasting, Health and Well Being,” Proceedings of the Fasting and Sustainable Health Conference 20th-21st December 2010, Editors:Ranbindarjeet Singh, Ahmad Munir Che Muhamed, Malaysia, 2010, pp.80-95.
• Sharkin BS., Anger and Gender: Theory Research and İmplications, J Couns Dev, 71, 1993, pp.386-389.
• Spielberger, C.D., Jacobs, G., Russel, S., Crane, R.S., Assessment of Anger:The State-Trait Anger Scale, Advances in Personality Assessment, Ed. James Neal Butcher, Charles D. Spielberger, Routledge, New Jersey, 1983.
• Spielberger, C.D., State Trait Anger Expression Inventory, Odessa FL: Psychological Assessment
• Resources, Inc., 1988.
• Spielberger, C.D., Crane RS., Kearns WD and at al., Anger and Anxiety in Essential Hypertension,” Stess and Emotion: Anxiety, Anger and Curiosity, Spielberger CD. (Ed.), New York, Taylo & Francis, 1991, pp.265-279.
• Sobti, Vipin, “Belief in Religiosity, Spiritual Well Being ang Fasting,” Proceedings of the Fasting and Sustainable Health Conference 20th-21st December 2010, Editors: Ranbindarjeet Singh, Ahmad Munir Che Muhamed, Malaysia, 2010, pp.156-164.
• Sütcü, Serap Tekinsav, Aydın, Arzu, İki Farklı Öfke Ölçeğinin Çocuk ve Ergenler İçin Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi, Ege Eğitim Dergisi,2 (9), 2008, ss.93-108.
• Şentürk, Habil, İslami Hayatın Psikolojik Temelleri, İz Yay., İstanbul, 2010.
• Şentürk, Lütfi, Yazıcı, Seyfettin, Diyanet İslam İlmihali, 7.bsk, Ankara, 2000.
• Şimşek, Ömer Faruk, Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Temel İlkeler ve Lisrel Uygulamaları, Ekinoks Yay., Ankara, 2007.
• Tarhan, Nevzat, Duyguların Dili, Timaş Yay., İstanbul, 2007.
• Tarhan, Nevzat, İnanç Psikolojisi, Timaş Yay., İstanbul, 2009.
• Tarhan, Nevzat, Duyguların Psikolojisi, 14.bsk, Timaş Yay., İstanbul, 2013.
• Topaloğlu, Bekir, Karaman, Hayrettin, Yeni Kamus, Ed. Namık Ayhan, Nesil Yay., İstanbul, 1989.
• Törestad, B., “What is Anger Prooking? A Psychophysical Study of Perceived Causes of Anger,” Agressive Behavior, 16, 1990, pp.9-26.
• Türker, Sinan, Öğretmenlerin Çatışma Yönetim Stratejileri ile Sürekli Öfke ve Öfke İfade Düzeyleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2010.
• Uysal, Veysel, Psiko-Sosyal Açıdan Oruç, TDV Yay., Ankara, 1994.
• Uysal, Veysel, Oruç İbadetinin Bireysel ve Toplumsal Yansımaları, M.Ü. İlahiyat Fakültesi
• Dergisi, 32, 2007/1, ss.19-44.
• Uysal, Veysel, Dini Tutum, Davranış ve Şahsiyet Özellikleri, MÜİF Vakfı Yay., İstanbul, 1996.
• Uysal, Veysel, Dindarlık ve Kadın, DEM Yay., İstanbul, 2006.
• Yapıcı, Asım, Ruh Sağlığı ve Din, Karahan Kitabevi, Adana, 2007.
• Yavuzer, Haluk, Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, 15.bsk., İstanbul, 1998.
• Yee Abdullah Ustaz Mohd Hussain, “Science of Fasting:Aspect From İslamic Perspective,” Proceedings of the Fasting and Sustainable Health Conference 20th-21st December 2010, Editors:Ranbindarjeet Singh, Ahmad Munir Che Muhamed, Malaysia, 2010, pp.6-9.
• Yıldız, Abdullah, Oruç Ötelere Seyahat, Pınar Yay., İstanbul, 2011.
• Yıldız, Mustafa, Farklı Liglerde Yer Alan Futbolcuların Kişilik Tipleri İle Sürekli Öfke – Öfke İfade Tarzlarının İncelenmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı, Ankara, 2008.
• Yöndem, Zeynep Deniz, Bıçak, Bayram, Öğretmen Adaylarının Öfke Düzeyi ve Öfke Tarzları, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(2), 2008.
• Zangeneh, Farideh Zafari, “Evaluating the Effect of Fasting in Holy Month of Ramadan on Soul and Body: Fast, Messenger of Physiological and Psychological Security,” Quran and Medicine, 2(1), 2013, pp. 10-16. Brzezınski, Zbigniew, Kontrolden Çıkmış Dünya (çev. Haluk Menemencioğlu), TİB Kültür Yay.,B.y.y,1994.