TÜRKİYE’DE FORDİST ÜRETİM KRİZİNİN ORTAM KOŞULLARI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 32, 47 - 66, 29.11.2018

Nurgül Keleş Tayşir

Öz

Bir dönemin egemen üretim biçimi olan Fordizm, 1960’lı
yılların sonlarında bir krizle karşı karşıya kalmıştır. Krizin hangi nedenlerle
ortaya çıktığı konusuna odaklanan farklı yaklaşımların bulunduğu ve her birinin
krizi farklı perspektiflerden ele alarak açıklamaya çalıştığı görülmektedir.
Çalışmamızda Fordist sistemin verimliliğini etkileyerek işletmeleri değişime
sürükleyen nedenler anlamsal bütünlük açısından çıkış noktalarına göre
gruplanmaya çalışılmıştır. Yapılan gruplamayla ortam koşulları olarak
adlandırdığımız 4 koşul ortaya çıkmıştır; ekonomik ve siyasi koşullar, pazar
yapısına ilişkin koşullar, işgücü ile ilgili koşullar, üretim süreci ile ilgili
koşullar. Çalışmamızda öncelikli olarak Türkiye’de Fordizmin krizine neden olan
ortam koşullarının neler olduğu açıklanmaya çalışılacak sonrasında da, ortam
koşullarında meydana gelen değişimlerin bir işletme üzerinde etkisinin neler
olduğu Arçelik firması üzerinden ele alınarak ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fordizm, Postfordizm

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. (1994). The Making of Modern Turkey, Routledge, New York.Akkaya, Y. (2000). “Türkiye’de 1980 Sonrası Emek-Sermaye Arasındaki Bölüşüm Mücadelesinde Grevlerin Yeri”, Toplum ve Bilim, Sayı 86, Birikim Yayıncılık, İstanbul.Altunışık, B. M. ve Tür, Ö. (2005). Turkey: Challenges of Continuity and Change, Routledge Curzon.Amin, A. (1994). Post-Fordism: Models, Fantasies and Phantoms of Transition, içinde Amin, A. (ed) Post-Fordism: A Reader, Oxford: Blackwell. Ansal, H. (1994). “Kapitalist Üretim Esneklik Kazanıyor: Post-Fordizm”, İktisat Dergisi, Yıl:30, No:346, İktisat Fakültesi Mezunları Cemiyeti, İstanbul.Arçelik A.Ş. 50. Yıl Kurum Tarihi Filmi (2001). VTR Araştırma Yapım Yönetim. Arçelik Kurum Tarihi (2001). Mamulattan Markaya 1955-2000, VTR Araştırma Yapım Yönetim. Arın, T. (1985). “Kapitalist Düzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz I: Gelişmiş Kapitalizm”, 11.Tez Kitap Dizisi, Uluslararası Yayıncılık, No:1, s104-138.Arın, T. (1986). “Kapitalist Düzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz II: Azgelişmiş Kapitalizm ve Türkiye”, Onbirinci Tez Kitap Dizisi, Uluslararası Yayıncılık, No:3.Başak, Z. (1972). “Ekonomik Kalkınmada Dış Ticaret Dar Boğazı ve Bazı Çözüm Yolları”, Doç Dr. Cem Sar’a Armağan, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 27, No:3.Belek, İ. (1999). Postkapitalist Paradigmalar, İstanbul: Sorun YayınlarıBerksoy, T. (1995). Türkiye Ekonomisinde Değişim ve Kriz 24 Ocak 1980’den 5 Nisan 1994’e, ‘93-‘94 Petrol-İş Yıllığı, Türkiye Petrol, Kimya, Lastik İşçileri Sendikası, Yayın No: 36, İstanbul.Bonaglia, F., Goldstein, A. ve Mathews J. A. (2007). “Accelerated Internationalization by Emerging Markets Multinationals: The Case of White Goods Sector”, Journal of World Business, 42.Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007, İmge Kitabevi, 12. Baskı, İstanbul.Buğra, A. (1998). Non-Market Mechanisms of Market Formation: The Development of the Consumer Durables Industry in Turkey, New Perspectives on Turkey, No:19, Fall.Dikmen, A. A. (2000). Küresel Üretim, Moda Ekonomileri ve Yeni Dünya Hiyerarşisi, Toplum ve Bilim, Sayı 86, Birikim Yayıncılık, İstanbul. Dünyanın Tanıklığında Türkiye Ekonomisi 1980-2010 Dönüşümün 30 Yılı, Dünya Yayıncılık, İstanbul, 2010.Eraydın, A. (1992). Post-Fordizm ve Değişen Mekansal Öncelikler, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.Gartman, D. (1998). “Postmodernism or The Cultural Logic of Postfordism?”, The Sociological Quarterly, Vol.39, No.1Gölbaşı, Ş. (2007). “Tüsiad’ın Söylemleri Aracılığıyla Toplumu İnşa Girişimlerinin 24 Ocak Kararları ve İzleyen Süreç Bağlamında Eleştirel Bir İncelemesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı, Antalya. Güldiken, N. (2006). “Türkiye’de Sanayi-Teknoloji-KOBİ Politikalarına Eleştirel Bir Yaklaşım”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt7, Sayı 2.Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu Metis Yayınları, Çeviren: Sungur Savran, İstanbul.Kazgan, G. (2004). Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Ocak 2004.Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2009). Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, 22. Basım.Keyder, Ç. (1993). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.Köse, A. H. ve Öncü A. (2000). “İşgücü Piyasaları ve Uluslar arası İşbölümünde Uzmanlaşmanın Mekansal Boyutları: 1980 Sonrası Dönemde Türkiye İmalat Sanayi”, Toplum ve Bilim, 86. Sayı, Birikim Yayıncılık, İstanbul. Kumar, K. (2004). Sanayi Sonrası Toplumdan Postmodern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları, Dost Kitabevi, Ankara.Lipietz, A. (1992). Towards A New Economic Order, Postfordism, Ecology and Democracy, Çeviren: Malcom Slater, Oxford University Press, New York, 1992. Lipietz, A. (1997). “The Post-Fordist World: Labour Relations, International Hierarchy and Global Ecology”, Review of International Political Economy, 4:1, 1-41.Mahiroğulları, A. (2001). “Türkiye’de Sendikalaşma Evreleri ve Sendikalaşmayı Etkileyen Unsurlar”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 1. Millioğulları, Ö. (2007). “Türkiye’de 1960-1980 ve 1980-2005 Dönemlerinde Grev Hareketlerinin Karşılaştırılması”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Ankara.Nas, T. F. (2008). Tracing the Economic Transformation of Turkey From the 1920s to EU Accession, Martinus Nijhoff Publishers. Necef D. Ş. (1999). Esnekliğin Farklı Boyutları ve Uluslararası Dinamikler, ‘97-‘99 Petrol-İş Yıllığı, Türkiye Petrol, Kimya, Lastik İşçileri Sendikası, Yayın No, İstanbul.Özbolat, N. K. (2003). The Debate on the Transition to Flexible Production: A Case Study on Manufacturing Industry in Turkey and its Provinces, IYTE, Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Özdamar, G. (2005). “Avrupa Birliği ile Bütünleşme Sürecinde Gümrük Birliği’nin Türkiye Ekonomisine Etkileri ve Beyaz Eşya Sektörü Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı. Peck, J., ve Tickell, A. (1994). Searching for a New Institutional Fix: The After-Fordist Crisis and the Global-Local Disorder, Amin, A. Post-Fordism: A Reader, Oxford:Blackwell.Pot, F. (2000). Employment Relations and National Culture: Continuity and Change in the Age of Globalization, Edward Elgar Publishing.Suğur, N. (1998). Türkiye’de Sosyal ve Ekonomik Değişmeler, içinde İhsan Güneş (der), Dünyanın ve Türkiye’nin Yakın Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1019.Suğur, N. ve Nichols T. (2005). Turkey: The Development of White Goods in the ‘EU Periphery’, içinde Theo Nichols ve Surhan Cam, Labour in a Global World Case Studies From the White Goods Industry in Africa, South America, East Asia and Europe, Palgrave Macmillan.Süzal, N. (1985). Türkiye’de Ücretler, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1-2).Şaylan, G. (2006). Postmodernizm, İmge Kitabevi, 3.Baskı.Şenses, F. ve Taymaz, E. (2003). “Unutulan Bir Toplumsal Amaç: Sanayileşme Ne Oluyor? Ne Olmalı?”, Economic Resarch Center Working Papers in Economics, 03/01.Tanyılmaz, K. (2000). “Kriz ve “Post-Fordizm” Teorileri: İstikrarlı Bir Kapitalizm Mümkün müdür? Karşılaştırmalı ve Eleştirel Bir Değerlendirme”, İktisat Dergisi, Sayı:403.T.C.M.B., (2002). Küreselleşmenin Türkiye Ekonomisine Etkileri, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, Ankara. Töre, N. (1981), “1971 Sonrasında Türkiye’de İzlenen Döviz Kuru Politikası”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Cilt 2, Sayı 1.Tuncalı, M. (1995). Beyaz Eşya Sektörü, İzmir Ticaret Odası Yayını, No:10.Türk İktisat Tarihi Seyir Defteri Belgeseli, VTR Araştırma Yapım Yönetim, 1993.Yentürk, N. (1993). Post-Fordist Gelişmeler ve Dünya İktisadi İşbölümünün Geleceği, Toplum ve Bilim, 56-61, Birikim Yayınları, İstanbul.Yentürk N. (1994). “Post-Fordizm ve Az Gelişmişlik”, İktisat Dergisi, Yıl 30, No:346, İstanbul.Yentürk, N. (1995) “Üretim ve Organizasyon Sisteminde Değişmeler ve Türkiye Uygulamaları”, ’93-’94 Petrol İş Yıllığı, Türkiye Petrol, Kimya, Lastik İşçileri Sendikası, Yayın No: 36, İstanbul.Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History, I.B. Tauris&Co. Ltd. New York.