TÜRKİYE’NİN ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE KÜRESEL REKABET GÜCÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 53, 1084 - 1117, 22.07.2024

Serdar Özözen

https://doi.org/10.35408/comuybd.1433166

Öz

Zeytin hem yağ üretiminde kullanılabilen hem de sofralık olarak tüketilebilen bir üründür. Sağlık açısından önemli faydalar içerdiği için dünyada giderek artan bir talep görmektedir. Zeytin dünyada Akdeniz iklimi özelliğine sahip, daha çok Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde yetiştirilmektedir. Türkiye, zengin iklim ve toprak yapısıyla zeytin yetiştirmek için ideal bir coğrafyaya sahip olup, bu özellikleriyle dünya genelinde önemli bir zeytin ve zeytinyağı üreticisi ülkedir. Bu çalışmanın amacı, dünyada önemli zeytin ve zeytinyağı üreticisi arasında yer alan Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı sektöründeki küresel rekabet gücünü Akdeniz iklim koşullarına sahip rakip ülkelerin (İspanya, İtalya, Yunanistan, Portekiz, Tunus) rekabet gücü ile karşılaştırmalı olarak analiz etmektir. Çalışmada sektöre ilişkin rekabet gücü analizi edilirken, sektörün SWOT analizine de yer verilmiştir. Çalışma 2012-2021 dönemini kapsamaktadır. Yöntem olarak Balassa’nın Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi kullanılmıştır. Çalışmada zeytin ve zeytinyağı ürünleri 6 alt ürün grubunda sınıflandırılmıştır. Bu çalışma literatürdeki diğer çalışmalardan farklı olarak, zeytin ve zeytinyağı alt sektörlerine ilişkin sektörün ayrıntılı rekabet gücü seviyesini ortaya koymaktadır. Analiz sonuçlarına göre, zeytin ve zeytinyağı sektörü alt ürün gruplarında en rekabetçi ülkelerin İspanya ve Yunanistan olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu ülkeleri Portekiz ve İtalya takip etmektedir. Tunus’un sadece zeytinyağı sektörü alt ürün gruplarında rekabetçi yapıya sahip olduğu gözlemlenmiştir. Türkiye’nin zeytin sektöründe HS 2005.70 Zeytin (5 kilogramı geçmeyen işlenmiş yeşil ya da siyah zeytin) ürün grubunda, zeytinyağı sektöründe ise HS 1509.10 Natürel Zeytinyağı ürün grubunda güçlü seviyede rekabet gücüne sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü, Zeytincilik Sektörü, Akdeniz İklimi, Rekabet Gücü

Kaynakça

• Amerani, E., Michailidis, A., Nastis, S.A, Bournaris. T., (2018). "Forecasting the competitiveness of Greek olive oil in the international market," Agricultural Economics Review, 19 (2), 55-66. Balassa, B. (1965). Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage. The Manchester School of Economic and Social Studies, 33 (2), 99-123.
• Basılgan, M. ve Hayretçi, E. (2023). Türkiye’de Zeytin Sektörünün Satış Performansının Belirleyicileri: Gemlik Zeytin Firmaları Üzerinde Bir Analiz. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 9 (2), 223-238.
• Bayramer, G. ve Tunalıoğlu, R. (2016). Türkiye’de Sofralık Zeytin – Zeytinyağı İhracatçılarının Sorunları ve Çözümüne Yönelik Yaklaşımlar. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13 (1), 141-150.
• Camanzi, L., Malorgio, G. and Regazzi D. (2003). Agri-food Turkish Trade: Structure Competitiveness And Relations With The EU, (2), 25-36.
• Çoban, O., Peker, A. E. ve Kubar, Y. (2010). Türk Tarımının Avrupa Birliği Ülkeleri Karşısındaki Sektörel Rekabet Gücü. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi,10 (20), 247-266. Çukur, F., Demirbaş, N. ve Gölge, E. (2017). International Competitiveness of the Turkish Olive Oil Sector. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 31(3), 162–168.
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ. ve Sönmez, S. (2013). Dünya’da, Türkiye’de, Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı. Edremit Belediyesi.
• EİB (2023). Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2022-2023 Dönemi Çalışma Raporu.
• FAO (2023). Crops and Livestock Products (Olives Area Harvested and Production Quantity) Erişim: 23 Aralık 2023, https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• IOC (2023). Production of Olive Oil Erişim: 15 Aralık 2023, https://www.internationaloliveoil.org/wp-content/uploads/2022/12/IOC-Olive-Oil-Dashboard-2.html#production-1
• Hinloopen, J. and Marrewijk, C. V. (2001). On the Empirical Distribution of the Balassa Index. Review of World Economics, 137 (1), 1-35
• Kadakoğlu, B., & Karlı, B. (2023). Turkish Olive Oil: How Can Its Global Competitiveness be Increased ?. Scientific Papers Series Management, Economic Engineering in Agriculture and Rural Development, 23(4): 447-454.
• Kadanalı, E. (2019). Analysis of the Competitiveness of Olive Oil Export in Turkey. Perspectives on Applied Economics and Politics: Cases from Turkey, 113.
• Kılıç, T. and Şule Turhan, Ş. (2020). Competitiveness of Turkey in Organic Olive and Olive Oil Sector. ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities, 4 (3):167-182.
• Kösekahyaoğlu, L. ve Özdemir, M. B. (2018). Türkiye’nin Fındık, Zeytinyağı ve Kuru Kayısı Ürünlerindeki Rekabet Gücünün Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Yöntemi ile Analizi. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 5 (12), 88-107.
• Nazilli Ticaret Odası (2021). Zeytin ve Zeytinyağı Raporu Sektör Raporu Erişim: 06 Şubat 2024, https://www.naztic.org.tr/wp-content/uploads/2021/03/zeytin-zeeytinyagi-sektor-raporu.pdf
• Serin, V. and A., Civan (2008). Revealed Comparative Advantage and Competitiveness: A Case Study For Turkey Towards The EU. Journal Of Economic And Social Research, 10 (2), 25-41.
• Soyyiğit, S. ve Yavuzaslan, K. (2018). Zeytin İhracatı ve Uluslararası Piyasada Türkiye’nin Rolünün Ağ Analizi Yaklaşımı ile İncelenmesi. Akdeniz İİBF Dergisi, 18(38), 47-84.
• Sönmüş, A., & Aslan, M. H. (2021). Comparative Advantage of Turkish Olive Oil in Global Markets: An Empirical Analysis. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 9(6), 1114–1119.
• Tarkan Erbaş, E. ve Artukoğlu, M. (2017). Zeytin İşleyen ve Pazarlayan Firmaların Markalaşma Eğilimlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma1. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 54 (2), 177-185.
• T.C. Ekonomi Bakanlığı (2017). Zeytinyağı Sektör Raporları. Erişim: 09 Haziran 2022, https://alto.org.tr/dosya/sektorraporu/zeytinyagi-sektor-raporu.pdf
• T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2016). Türkiye Zeytincilik Sektör Raporu. Erişim: 30 Aralık 2023, https://kutuphane.tarimorman.gov.tr/vufind/Record/20029
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2019). 2018 Yılı Zeytin ve Zeytinyağı Raporu. Erişim: 30 Aralık 2023, https://ticaret.gov.tr/data/5d41e59913b87639ac9e02e8/3acedb62acea083bd15a9f1dfa551bcc.pdf
• TEPGE (2022). Ürün Raporu Zeytinyağı 2021. Erişim: 10 Haziran 2022, https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2021%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu%202021-350%20TEPGE.pdf
• TEPGE (2023). Ürün Raporu Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin 2022. Erişim: 13 Aralık 2023,https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2022%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20%20Sofral%C4%B1k%20Zeytin%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu%202022-371%20TEPGE.pdf
• TİM (2020). Zeytin-Zeytinyağı Sektör Raporu. Erişim: 30 Kasım 2023, https://tim.org.tr/files/downloads/Strateji_Raporlari/Zeytin_Zeytinyagi_Sektor_Raporu.pdf
• TÜBİTAK TÜSSİDE (2015). Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejisi Raporu. Erişim: 06 Şubat 2024, https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/kumelenme/Belgeler/Zeytin%20ve%20Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20Sekt%C3%B6r%C3%BC%20K%C3%BCmelenme%20Stratejisi_Raporu.pdf
• Turkekul, B., Gunden, C., Abay, C., and Miran, B. (2007). A Market Share Analysis of Virgin Olive Oil Producer Countries with special respect to Competitiveness. 103rd Seminar, April 23-25, 2007, Barcelona, Spain 9410, European Association of Agricultural Economists.
• Türkekul, B., Günden, C., Abay, C., and Miran, B. (2010). The competitiveness of Turkish olive oil on the world market. Journal of Food, Agriculture & Environment, 8(2), 68-73.
• UİB (2021). Zeytin Raporu. Erişim: 12 Kasım 2023, https://uib.org.tr/tr/kbfile/zeytin-raporu
• UN Comtrade Database (2023). Trade Statistics Erişim: 17 Haziran 2023, http://comtrade.un.org/data