EXILE TRAVELS OF EX-SULTAN VAHIDEDDIN UNDER BRITISH PROTECTION

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 33, 183 - 209, 13.01.2017

Recep Çelik

Öz

After National Struggle, Sultan Vahideddin had felt that his life was in danger and

took refuge in British. British who accepted his asylum request, had taken him to Malta at

first. But he couldn’t stay a lot here and went to Mecca by invitation of King of Hejaz. In the

meantime although British had contemplated to exploit his title of caliph, they didn’t seriously

attempt relevant to this issue. After Mecca, the Last Sultan who couldn’t acclimatize weather

of Hejaz, gone to San Remo where he resided till his death. His travel expenses became a big

problem for British. Because laws and regulations of British were complex, the issue that is

to which departments meet expenses, deadlocked in fact. Vahideddin had taken refuge in

British because British Empire had the most muslim population in the world, nevertheless

it had diffuculty in cover his travel and entertainment expenses. In the his transition process

from Hejaz to San Remo, British disconnected with him.

Anahtar Kelimeler

Exile, Malta, Hejaz, San Remo, Vahideddin’s Travel Expenses

İNGİLİZ KORUMASINDA SULTAN VAHİDEDDİN’İN SÜRGÜN SEYAHATLERİ

Öz

Milli Mücadele’nin kazanılmasının ardından hayatını tehlikede gören Sultan

Vahideddin İngilizlere sığınmıştı. Sığınma talebini kabul eden İngilizler önce onu Malta’ya

götürmüş ancak burada fazla kalamayan Vahideddin, Hicaz Kralı’nın da daveti üzerine

Mekke’ye gitmişti. Bu arada İngilizler onun halife sıfatından faydalanmayı düşünmüşlerse de

bu hususta ciddi teşebbüslerde bulunmamışlardır. Hicaz’ın havasına alışamayan son sultan

bu kez vefatına kadar ikamet edeceği San Remo’ya gitmiştir. Bu seyahatlerde Vahideddin için

yapılan yolculuk masrafları İngilizler için büyük bir sorun teşkil etmiştir. İngiliz kanun ve

mevzuatlarının karışık olması söz konusu masrafları hangi birimin karşılayacağı konusunu

adeta çıkmaza sokmuştu. En çok Müslüman nüfusa sahip bir devlet olduğu için İngilizlere

sığınan Vahideddin’in yolculuk ve ağırlama masraflarını karşılamada Britanya İmparatorluğu

zorluk çekmiştir. Hicaz’dan San Remo’ya geçiş sürecinde ise onunla bağlarını koparmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sürgün, Malta, Hicaz, San Remo, Vahideddin’in Yolculuk Masrafları

Kaynakça

• Public Record Office/Admiralty (PRO/ADM), 1/8644/174.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.10/ 101.653.7; 106.695.30.
• Akşam (İstanbul- 1922), sayı: 1493.
• İstikbal (Trabzon- 1922, 1923), sayı: 736, 738, 763, 770, 780, 798, 806, 825, 837, 855, 892, 924, 942.
• Tanin (İstanbul- 1922), sayı: 36, 51.
• Vakit (İstanbul- 1922, 1923), sayı: 1772, 1773, 1776, 1777, 1779, 1782, 1783, 1785, 1787, 1955, 1956.
• Zafer (Trabzon- 1923), sayı: 11, 13, 15.
• AREDBA, Rumeysa, Sultan Vahdeddin’in Son Günleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
• BARDAKÇI, Murat, Şahbaba, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2006.
• BERBER, Engin, Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal ve Vahdettin, Ayraç Yayınevi, Ankara 1998.
• CEBESOY, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar Büyük Zaferden Lozan’a Lozan’dan Cumhuriyete, c. I-II, Temel Yayınları, İstanbul 2007.
• DOĞAN, Avni, Kurtuluş, Kuruluş ve Sonrası, Dünya Yayınları, İstanbul 1964.
• GÖZTEPE, Tarık Mümtaz, Osmanoğullarının Son Padişahı Vahideddin Gurbet Cehenneminde, Sebil Yayınevi, İstanbul 1991.
• GÖZTEPE, Tarık Mümtaz, Osmanoğullarının Son Padişahı Sultan Vahideddin Mütareke Gayyasında, Sebil Yayınevi, İstanbul 1994.
• HALICI, Şaduman, “San Remo Görüşmeleri: Vahideddin, Bir İttihatçı ve Üç Yüzellilik”, CTAD, sayı: 22 (Güz 2015), s. 267-303.
• HÜLAGÜ, Metin Yurtsuz İmparator Vahdeddin İngiliz Gizli Belgelerinde Vahdeddin ve Osmanlı Hanedanı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• İRTEM, Süleyman Kani, Son Osmanlı Son Saltanat Sultan Vahideddin, Temel Yayınları, İstanbul 2003.
• JAESCHKE, Gotthard, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev. Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara 1991.
• KADRİ, Hüseyin Kazım, Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım, Dergâh Yayınları, İstanbul 2000.
• KARABEKİR, Kazım, Günlükler (1906-1948), c. II, YKY Yayınları, İstanbul 2009.
• KOCAHANOĞLU, Osman Selim, Atatürk’ün Üç Muhalifi- 1 Kazım Karabekir, Temel Yayınları, İstanbul 2010.
• KUTAY, Cemal, Fethi Okyar Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
• MANDELLİ, Riccardo, Son Sultan Osmanlı İmparatorluğu’nun San Remo’da Ölümü, Çev. Feza Özemre, Timaş Yayınları, İstanbul 2016.
• ORAL, Atilla, Charles Harington, Demkar Yayınevi, İstanbul 2014.
• ÖKE, Mim Kemal, Mustafa Kemal Paşa ve İslam Dünyası Hilafet Hareketi, Aksoy Yayıncılık, İstanbul 1999.
• ÖNDEŞ, Osman, Vahdeddin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
• ÖZAKMAN, Turgut, Vahidettin, M. Kemal, ve Milli Mücadele, Bilgi Yayınevi, Ankara 2015.
• ÖZALP, Kazım, Milli Mücadele (1919-1922), TTK Basımevi, Ankara 1998.
• REZZEMAZA, Afife, Saraydan Sürgüne Vahdettin’in Saraylısı Anlatıyor, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• RIZA TEVFİK, Biraz da Ben Konuşayım, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• SATAN, Ali, Son Halife Abdülmecid Efendi, Ufuk Yayınları, İstanbul 2011.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, c. IV, TTK Basımevi, Ankara 1996.
• Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, c. II, TTK Basımevi, Ankara 2003.
• Sonyel, Salahi R., Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Sonyel, Salahi R., Gizli Belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı, ATAM Yayınları, Ankara 2010.
• SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, YKY Yayınları, İstanbul 2006.
• ŞAHİN, Muzaffer, Saraydaki Kayserili Şükrü Bey Vahdettin’in Tütüncübaşısı, Pelikan Kitabevi, Ankara 2012.
• ŞİMŞİR, Bilal N., “Vahdettin’in Kaçışı ve Sonu”, Cumhuriyet (27 Kasım 1973).
• ŞİMŞİR, Bilal N., Bizim Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara 1996.
• ULUĞ, Naşit Hakkı, Halifeliğin Sonu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1975.
• VAHDETTİN, Nevzat, Nevzat Vahdettin’in Hatıraları ve 150’liklerin Gurbet Maceraları Yıldız’dan Sanremo’ya, Arma Yayınları, İstanbul 1999.
• YALMAN, Ahmed Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, c. II, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. İstanbul 1997.