TÜRKİYE’DE ORTA ÖĞRETİM KURUMLARI DERS KİTAPLARINDA I. DÜNYA SAVAŞI’ NIN ÖĞRETİMİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 37, 475 - 510, 15.02.2019

Hülya Gölgesiz Gedikler , Saadet Tekin

Öz

İnsanlık tarihi
savaşlarla doludur ve bu savaşlar adeta toplumsal yaşam döngüsünün bir parçası
haline gelmiştir. Kuşkusuz geçtiğimiz yüzyılda yaşanmış olan dünya savaşları,
etkileri daha geniş bir coğrafyada ve süreçte hissedildiği için tarihte ayrı
bir öneme sahiptirler. 1914 -1918 yılları arasında gerçekleşen I. Dünya Savaşı,
yüzüncü yılında çok sayıda araştırmacı tarafından değişik yönleriyle ele alınırken,
nasıl öğretildiği ve öğretilmesi gerektiği konusu da yeniden gündeme gelmiştir.
Böylesine küresel boyuttaki bir savaşın bir asır sonra Türkiye’de genç
nesillere nasıl öğretildiğini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada, uluslararası
alanda konuya ilişkin yapılmış çalışmaların taranmasından sonra, ülkemiz eğitim
sisteminde önemli bir öğretim aracı olma özelliğini taşıyan ders kitaplarına
odaklanılmıştır. Zorunlu eğitim sürecinde her öğrencinin okumakta olduğu sosyal
bilgiler ve tarih derslerinin kitaplarında I. Dünya Savaşı konusu başlığı
altında yer alan metinlerin, görsellerin ve etkinliklerin öğrencilerin savaşı
küresel, sosyo- ekonomik ve sivil yaşam boyutuyla kavramalarına katkısı
incelenmiştir. Ayrıca bu konunun ders kitaplarında ele alınışı, tarih
öğretimindeki yeni yaklaşımlar sonucu güncel öğretim programlarında da yer
verilmiş olan, alana özgü temel kavram ve becerilerin gelişimini ne ölçüde
desteklediği açısından da değerlendirilmiştir. Dokümanların analizinde elde
edilen bulgular, Türkiye’de I. Dünya Savaşı konusunun öğretimine ilişkin en
azından ders kitapları boyutunda önemli sorunların varlığını ortaya
koymaktadır. 

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Ders Kitapları, Tarih Öğretimi, Sosyal Bilgiler Öğretimi

TEACHING WORLD WAR I IN TURKISH SECONDARY SCHOOL TEXTBOOKS

Öz

War is commonplace in human history. In
fact, wars have become a part of the cycle of social life. Undoubtedly, 20th
Century world wars with their effects that were long lasting and felt in a
wider geographical area occupy a prominent place in history. In its 100th
anniversary, World War I, which took place between 1914 and 1918, has regained
popularity among researchers, along with the educators who explore how the
subject is taught and better ways to teach it. The aim of this study was to
look into how such a global war after a century is taught in Turkey. More
specifically, secondary social studies and history textbooks were the topic of
our interest. In accordance with this purpose, research literature focusing on
teaching about wars was reviewed first. Then, social studies and history
textbooks used in the compulsory secondary education system were analyzed in
order to reveal how socio-economic, civic, and global dimensions of the war
were presented in texts, illustrations, and teaching activities given under the
topic of World War I. This was followed by an examination of how the ways the
war were narrated in textbooks, and also whether these ways of narration
supported development of basic concepts and skills included in the current
history and social studies curricula. Findings showed the presence of
significant issues in teaching World War I in Turkish textbooks.

Anahtar Kelimeler

World War I, Textbooks, History Teaching, Social Studies Education

Kaynakça

• Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, C: 65, S: 2538, Temmuz 2002, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete, S: 23084, 18.08.1997.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete, S: 28261, 11.4.2012.
• TC. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaöğretim 10. Sınıf Tarih Dersi Programı, Ankara, 2008.
• TC. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaöğretim T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı, Ankara, 2010.
• TC. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaöğretim T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Taslak Öğretim Programı, Ankara, 2018.
• TC. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Taslak Öğretim Programı (Ortaokul 8. Sınıf), Ankara, 2018.
• ATAŞ, Çiğdem, İlköğretim 8. Sınıf T. C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Ders Kitabı, Top Yayınları, Ankara, 2017.
• ATAŞ, Çiğdem, İlköğretim 8. Sınıf T. C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğrenci Çalışma Kitabı, Top Yayınları, Ankara, 2017.
• ATAŞ, Çiğdem, İlköğretim 8. Sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğretmen Kılavuz Kitabı, Top Yayınları, Ankara, 2017.
• ÇAKIR, Fatma, İlköğretim 7- Sosyal Bilgiler Ders Kitabı, Ada Yayınları, Ankara, 2017.
• DİLEK, Dursun, Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi, İkinci Baskı, Pegem Yayınları, Ankara, 2002.
• DULUM, Sibel, Osmanlı Devletinde Kadının Satatüsü, Eğitimi ve Çalışma Hayatı, Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakın Çağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2006.
• MEB Komisyon, İlköğretim 7- Sosyal Bilgiler Ders Kitabı, MEB Yayınları, 2017.
• MEB Komisyon, İlköğretim 7- Sosyal Bilgiler Öğrenci Çalışma Kitabı, MEB Yayınları, 2017.
• MEB Komisyon, İlköğretim 7- Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabı, MEB Yayınları, Ankara, 2017.
• MEB Komisyon, İlköğretim 8- T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Ders Kitabı, MEB Yayınları, Ankara, 2017.
• MEB Komisyon, İlköğretim 8- T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğrenci Çalışma Kitabı, MEB Yayınları, Ankara, 2017.
• MEB Komisyon, İlköğretim 8- T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğretmen Kılavuz Kitabı, MEB Yayınları, Ankara, 2017.
• STRADLİNG, Robert, 20. Yüzyıl Avrupa Tarihi Nasıl Öğretilmeli, (Çev. Ayfer Ünal), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• TÜYSÜZ, Sami, Ortaöğretim Tarih 10 Ders Kitabı, Tuna Matbaacılık, Ankara, 2017.
• ÜRKÜT, Mahmut, Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Kitabı, Ata Yayıncılık, Ankara, 2017.
• AKÇA, Neval, “Tarih Öğretiminde Çok Perspektiflilik”, Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri, (Ed. Mustafa Safran), Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul, 2010, ss.95-103.
• AKTEKİN, Semih, “Türkiye’de Tarih Eğitimi”, Çok Kültürlü Bir Avrupa İçin Tarih ve Sosyal Bilgiler Eğitimi, Harf Eğitim Yayıncılığı, Ankara, 2009, ss.27-45.
• GÖZCÜ, Alev, “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C: XVI, S:32, İzmir, 2016, ss. 133-169.
• DEMİRCİOĞLU, İ. Hakkı, “Tarih Öğretmenlerinin Tarihsel Düşünme Becerilerine Yönelik Görüşleri”, Millî Eğitim Dergisi, S.184, Güz/2009, ss.228 -231.
• DEMİRCİOĞLU, İ. Hakkı, “Tarih Ders Kitabı Yazımında Yeni Yaklaşımlar”, Karadeniz Araştırmaları, S:38 (Yaz), Ankara, 2013, ss. 119-133.
• DEMİREL Muammer – TURAN, İbrahim, “Karşılaştırmalı Lise Programları”, Tarih Öğretim Yöntemleri, (Ed. Muammer Demirel), Pegem Yayınları, Ankara, 2015, ss. 234 -238.
• DEMİRKAYA, Hilmi, “Sosyal Bilgiler Öğretiminde Ders Kitabı”, Sosyal Bilgiler Öğretiminde Eğitim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı, (Ed. Ramazan Sever- Erol Koçoğlu), Pegem Yayınları, Ankara, 2013, ss. 90-91.
• EINHAUS, Ann-Marie, “Cultural Memory, Teaching and Contemporary Writing About the First World War”, Literature & History. Sage Publications, Vol. 25(2), UK, 2016, ss. 187- 204.
• KABAPINAR, Yücel, “Yeni Öğrenme Anlayışının Işığında Sosyal Bilgiler Ders Kitapları”, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım, (Ed. Cemil Öztürk), Pegem Yayıncılık, Ankara, 2006, ss.343 -351.
• KARABAĞ, Gülin, “Tarih Eğitimi ve Ders Kitabı Kullanımı”, Tarih Öğretiminde Eğitim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı, (ed. İsmail H. Demircioğlu –İbrahim Turan), Pegem Yayınları, Ankara, 2015, ss.39-71.
• KAYA, Ramazan, “Tarih Öğretiminin Amaçları”, Tarih Öğretim Yöntemleri, (Ed. Muammer Demirel), Pegem Yayınları, Ankara, 2015, ss. 44-45.
• ÖZGİŞİ, Tunca, “Bir Siyasi İmge Olarak Çocuk ve Savaşlar: I. Dünya Savaşı Örneği”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C: 8, S:11, Ankara, 2013, ss. 293-312.
• ÖZKAN, Salih, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S:19, Konya, 2006, ss.216 -229.
• PENNELL, Catriona, “Learning Lessons from War?, Inclusions and Exclusions in Teaching First World War History in English Secondary Schools”, History  Memory, Vol. 28(1), Spring/ Summer – 2016, ss. 36 -70.
• SAFRAN, Mustafa, “Orta Öğretim Kurumlarında Tarih Öğretiminin Yapı ve Sorunlarına İlişkin Bir Araştırma”, Türk Yurdu, C:22, S:175, Ankara, Mart 2002, ss.73-79.
• YAZICI, Nevin, “Lise Müfredat Programlarında ve Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşı’nın Öğretimi Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S: 28(2), Ankara, 2013, ss.535-550.
• ZEYREK, Şerafettin, “Liselerde Okutulan Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürkçülük Adlı Ders Kitaplarında Çanakkale Savaşları” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 40, Kasım 2007, ss. 707-721.
• ATAMAZ, Serpil, I. Dünya Savaşı ve Kadınlar, http://www.cihanharbi.com/birinci-dunya-savasi-ve-kadinlar/ (Erişim: 21.4.2018)
• BENTROVATO, Denise, “Teaching World War I: An Exploratory Study of Representations of The Great War in Contemporary African Textbooks”, Yesterday&Today, n.14 Dec. 2015. http://dx.doi.org/10.17159/2223-0386/2015/nl4a8 (Erişim: 22.4.2018)
• EBA DOKÜMAN, 2017-2018 Eğitim-Öğretim Yılı Selçuklu Hoca Cihan A.İ.H.L 10. Sınıf Tarih Dersi Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı, http://www.eba.gov.tr/dokuman?icerik-id=3900f7607711bd04041599073828fae0569acfb546003 (Erişim: 18.4.2018)
• FOSTER, Stuart J - ROSCH Richard, “Teaching World War I from Multiple Perspectives”, http://www.socialstudies.org/sites/default/files/publications/se/6107/610711.html (Erişim: 12.2.2018)
• GREENWALT, Kyle, “How Should World War I Be Taught in American Schools?”, https://theconversation.com/how-should-world-war-i-be-taught-in-american-schools-74972 , March 31, 2017 9.29pm BST (Erişim: 21.4.2018)
• HAWKS, Jeffrey G., “The War To Teach All Wars”, World War I, (ed. Lynne M. O’Hara), History, USA, 2014, pp. 18-20. https://www.nhd.org/sites/default/files/4-The-War-to-Teach-All-Wars-Jeff-Hawks.pdf (Erişim: 28.4.2018)
• HISTORY TEACHING INSTITUE THE OHIO STATE UNIVERSITY, “The Great War in Global Context: Resources for Teachers”, http://hti.osu.edu/world-war-one/main (Erişim: 21.4.2018)
• LISHER, Jonathan- RODER, Iannis- SCHÄFFER, Fritz- DZIERZGOWSKA, Anna- SANDRUCCI, Roberto, “Teaching the First World War: What Europe's Pupils Learn About the Conflict”, The Guardian, Thu 16 Jan 2014 07.30 GMT https://www.theguardian.com/world/2014/jan/16/teaching-first-world-war (Erişim: 18.4.2018)
• NATIONAL HISTORY DAY (NHD), “Teaching World War I”, https://nhd.org/teaching-world-war-i (Erişim: 12.2.2018)
• ORTAYLI, İlber, “100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak Uluslararası Sempozyum 20-21 Kasım 2014, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, ss. 15-21. https://www.msu.edu.tr/saren2/files/Birinci_Dunya_Savasi/IDS_Bildiri_Kitabi.pdf (Erişim: 21.4.2018).
• STAATSİNSTİTUT FÜR SCHULQUALİTÄT UND BİLDUNGSFORSCHUNG MÜNCHEN, Lehrplan des achtjährigen Gymnasiums, http://www.isb-gym8-lehrplan.de/contentserv/3.1.neu/g8.de/index.php?StoryID=26260 (Erişim: 12.2.2018)
• TARİH YOLU, http://www.tarihyolu.com/tarih-dersi-yillik-planlari/11-sinif-t-c-inkilap-tarihi-yillik-plani-2-saat/ (Erişim: 21.4.2018)
• THE UNITED STATES WORLD WAR ONE CENTENNIAL COMMISSION- HISTORY, “World War I”, 2014 National History Day, Coolege Park, Maryland, 2014. https://nhd.org/teaching-world-war-i (Erişim: 12.2.2018)
• TÜRKİYE EKONOMİK VE TOPLUMSAL TARİH VAKFI, "Birinci Dünya Savaşı'na Katılan Ülkelerden Mesaj Var II" Gençler Cihan Harbi'ni Farklı perspektiflerden Tartışıyor ve Yazıyor http://tarihvakfi.org.tr/Proje/tarihegitimivealternatifegitimmateryalleri/20 (Erişim: 22.4.2018)
• TÜRKMEN, Zekeriya, “SAREN Müdürü’nün Açış Konuşması”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak Uluslararası Sempozyum 20-21 Kasım 2014 Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, ss. 1 -5. https://www.msu.edu.tr/saren2/files/Birinci_Dunya_Savasi/IDS_Bildiri_Kitabi.pdf (Erişim: 21.4.2018).
• UNITED STATES HOLOCAUST MENORIAL MUSEUM, https://www.ushmm.org/wlc/tr/article.php?ModuleId=10007427 (Erişim: 12.3.2018)