TÜRKİYE’NİN DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİNDE BİR MİHENK TAŞI: BASINDA 1950 SEÇİMLERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 37, 677 - 714, 15.02.2019

Muharrem Turp

Öz

İkinci Dünya Savaşı’nın meydana
getirdiği savaş koşulları altında gerçekleştirilen icraatlar halkın zamanla Cumhuriyet
Halk Partisi iktidarından uzaklaşmasına sebep oldu. Bu durum beraberinde yeni
arayışları da getirdi. İşte bu süreçte Milli Kalkınma Partisi, Demokrat Parti
ve Millet Partisi gibi partiler kuruldu ve Türk siyasi hayatında hızla bir
değişim yaşandı.

1946’da yapılan ve pek çok
şaibeyi de beraberinde getiren genel seçimlerin ardından DP, meclise girmeyi
başardı ve bu tarihten itibaren özellikle seçim güvenliğinin sağlanması adına
iktidara baskılarını yoğunlaştırdı. Bu baskıların sonuç vermesiyle birlikte 16
Şubat 1950’de yeni seçim kanunu kabul edildi. DP tarafından memnuniyetle
karşılanan bu kanunun hazırlanmasının ardından CHP iktidarı seçim kararı aldı
ve ülkede daha önce görülmemiş bir seçim yarışı başladı. CHP, DP, MP ve MKP’nin
katıldığı seçim yarışı halkın yoğun ilgisiyle karşılaştı. Seçimlerde yapılan
vaatler, partilerin seçimler sonrasında yürüttüğü politikaların da habercisi
oldu. Çalışmamızda 14 Mayıs 1950 seçimleri sürecini Akşam, Milliyet,
Cumhuriyet, Ulus, Yeni Ulus ve Zafer gazetelerinin ilgili nüshaları ve Başbakanlık
Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen bilgiler ışığında değerlendirdik. Ayrıca
seçim sonuçlarını yine ilgili basın kuruluşlarının yayınları, Başbakanlık
Cumhuriyet Arşivi, Ayın Tarihi, TBMM Zabıt Cerideleri ve TBMM Ad Albümü’nden
elde edilen bilgiler ışığında ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

1950 Seçimleri, Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Millet Partisi, Milli Kalkınma Partisi

A CORNERSTONE IN THE DEMOCRATISATION PROCESS OF TURKEY: THE ELECTIONS OF 1950

Öz

The political practices carried out under the conditions of warfare
brought by World War II caused Turkish public to become distanced from the
Republican People's Party (CHP) that was in power. This situation also brought
along new pursuits. New political parties such as the National Development
Party (MKP), the Democratic Party (DP) and the Nation Party (MP) were
established, leading to a rapid change in the Turkish political life.

Following the general elections of 1946, which is considered to be controversial
from many aspects, the DP got into parliament and, thereafter, it steadily
increased its pressures on the political power especially for ensuring election
safety. With these pressures coming to fruition, the new election law was
enacted on 16 February 1950. Upon this enactment that was welcomed by the DP,
the CHP government decided to hold an election, and thus an unprecedented
election race began across the nation. The race participated by the CHP, the
DP, the MP and the MKP led to an intense interest of the public. The election
promises of these parties were also a precursor of their policies that they
followed after the elections. The current study evaluates the elections of 14
May 1950 through the related issues of the newspapers Akşam, Milliyet, Cumhuriyet, Ulus, Yeni Ulus and Zafer, and the information obtained from the Republican Archive of
the Turkish Prime Ministry. The study also attempts to shed light on the
election results based on the information provided by the publications of the
related media outlets, the Republican Archive of the Turkish Prime Ministry,
the Ayın Tarihi Journal (a Monthly
Official Almanac), Official Recordings from The Grand National Assembly
Proceedings, and Official Records he Parliament Members.

Anahtar Kelimeler

1950 Elections, Democratic Party, Republican People’s Party, Nation Party, National Development Party

Kaynakça

• BCA, 30.0.001/53.315.4.
• BCA, 30.10.0.0/77. 12.17.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.14.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.19.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.1.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.20.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.15.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.15.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.16.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.11.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.16.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.12.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.7.
• BCA, 30.10.0.0/77.513.2.
• BCA, 30.10.0.0/77.512.18.
• BCA, 490.1.0.0/10.53.9.
• BCA, 490.1.0.0/10.55.1.
• BCA, 30.18.1.2/122.27.2.
• Ayın Tarihi, Başbakanlık Basım-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü, No: 198, Ankara, Mayıs 1950.
• Kanunlar Dergisi, Cilt: 32, TBMM Basımevi, Ankara, 1950.
• TBMM Albümü 1920-2010, Cilt: 2, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 1, TBMM Matbaası, Ankara, 1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 17, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 18, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 20, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 25, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
• Akşam
• Cumhuriyet
• Ulus
• Milliyet
• Yeni Ulus
• Zafer
• AHMAD, Feroz ve AHMAD, Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976.
• AKIN, Fehmi, Türkiye’de Çok Partili Dizgeye Geçiş Sürecinde Demokrat Parti-Cumhuriyet Halk Partisi İlişkileri (1946-1947), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı, b.y.y., 2000.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Matbaası, b.y.y., 1979.
• ÇUFALI, Mustafa, Türkiye’de Demokrasi’ye Geçiş Dönemi (1945-1950), Ebabil Yayınları, Ankara, 2004.
• ERER, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul, 1966.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara, 1990.
• KARPAT, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Timaş Yayınları İstanbul, 1996.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950), İktidarlar ve Demokratlar Cilt: 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul, 2012.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1946-1971) Cilt: 4, b.y.y., b.t.y.
• YÜCEL, M. Serhan, Demokrat Parti, İstanbul, Ülke Kitapları, 2001.
• AKANDERE, Osman, “Bir Demokrasi beyannamesi olarak “Dörtlü Takrir’in” Amacı ve Mahiyeti”. Selçuk Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, 2003, ss. 5-23.
• DEMİREL, Ahmet, “50. Yıldönümüzde 1950 Seçimleri”, Tarih ve Toplum, Cilt: 33, Sayı: 137, 2000, 13-23.
• HAYTOĞLU, Ercan, “Milli Kalkınma Partisi Kurucusu Nuri Demirağ’ın Hayatı ve Projeleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, 1992, ss. 257-264.
• ÖZ, Esat, “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Süreci (1944-1950)”, Liberal Düşünce, Cilt: 1, Sayı: 3, 1996, ss. 63-81.
• ÖZACUN, Orhan, “Siyasi tarihimizde Milli Kalkınma Partisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, 2002, ss.205-233.
• ÜLMAN, A. Haluk, “21 Şubat 1950 Tarih ve 5545 Sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu’nun Geçirdiği Hazırlık Safhaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, 1957, ss.59-73.