MİLLİYETÇİLİK İLE EVRENSELLİK ARASINDA: KEMALİST HUKUKÇULARIN EVRENSEL BİR KAMU HUKUKUNUN İMKÂNINA YÖNELİK YAKLAŞIMLARI

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 43, 713 - 739, 17.12.2021

H. Seçkin Çelik

Öz

Türk siyasi düşüncesinde hümanist ve evrenselci idealler Tanzimat ve Meşrutiyet
dönemlerine kadar geriye götürülebilir. İbrahim Şinasi ve Tevfik Fikret bu bakımdan kendi
kuşaklarının öncü figürleriydi. Erken Cumhuriyet döneminde Osmanlı-Türk devlet adamları
ve entelektüeller milliyetçi bir çerçeveden eleştirilmiş olsalar da, söz konusu ideallerin
Kemalist devlet adamı ve entelektüeller üzerindeki etkilerini kaybettikleri de söylenemez.
Aksine, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu babası Atatürk, milliyetçilikle evrenselci ve hümanist
idealleri bağdaştırmaya çalışmıştı. Fakat Atatürk, fikirlerini kuramlaştırmamış, sadece
bazı genel formüller ortaya koymuştu. Bu çalışmada Kemalizm’in milliyetçilikle evreselci
idealleri uzlaştırma arayışının teorik temellerini anlamak amacıyla Ethem Menemencioğlu,
Cemil Bilsel ve Necip Ali Küçüka gibi Kemalist hukukçuların evrensel bir kamu hukukunun
imkânına dair yaklaşımları, bu konuda yayımlanmış çalışmaları temel alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, Milliyetçilik, Hümanizm, Evrenselcilik, Evrensel Kamu Hukuku

BETWEEN NATIONALISM AND UNIVERSALITY: KEMALIST JURISTS’ APPROACHES TO THE POSSIBILITY OF A UNIVERSAL PUBLIC LAW

Öz

Humanist and universalist ideas in Turkish political thought can be traced back
to the Tanzimat and Constitutional periods. İbrahim Şinasi and Tevfik Fikret were the
leading figures of their generations in this regard. Although Ottoman-Turkish statesmen
and intellectuals were criticized within a nationalist framework during the early Republican
period, it cannot be argued that their ideals were totally lost their influence on Kemalist
statesmen and intellectuals. On the contrary, Atatürk, the founding father of the Republic of
Turkey, tried to accommodate nationalism with universalist and humanist ideals. However
Atatürk didn’t theorize his thougts; he only presented some general formulations. In this
study the approaches of the Kemalist jurists such as Ethem Menemencioğlu, Cemil Bilsel and
Necip Ali Küçüka to the possibilty of a universal public law will be examined to understand
the theoretical bases of Kemalism which was in search of an accommodation between
nationalism and universalist ideals, focusing on their published papers on this subject.

Anahtar Kelimeler

Kemalism, Nationalism, Humanism, Universalism, Universal Public Law

Kaynakça

• A. Âfetinan, Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• AKAL, Cemal Bâli, Modern Düşüncenin Doğuşu: İspanyol Altın Çağı, Dost Kitabevi, Ankara, 2003.
• ARSAL, Orhan, Devletin Tarifi, Cumhuriyet Halk Partisi Yayını (Konferanslar Seri: 1, Kitap: 22), Ankara, 1938.
• BERNSTORFF, Johan von, The Public International Law Theory of Hans Kelsen: Believing in Universal Law, Cambridge University Press, New York, 2010.
• BİLSEL, Cemil, Lozan, C.1-2, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul, 1933.
• BİLSEL, Cemil, Devletler Hukukunda Evrensel, Özel Telâkkiler ve Ulusal Mektepler, Hukuk İlmini Yayma Kurumu Konferanslar Serisi: 51, (Adliye Vekâleti Yönünden Basılmıştır), Yeni Cezaevi Matbaası, Ankara, 1939.
• BİLSEL, Cemil, Birleşmiş Milletler I: San Francisco Çalışmaları, Kenan Matbaası, İstanbul, 1946.
• BOMBACİ, Alessio, Histoire de la Littérature Turque, Tra. I. Melikoff, Librarie C. Klincksieck, Paris, 1968.
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk 1919-1927, Yay. Haz. Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2009.
• Atatürk’ün Millî Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemine Ait 100 Belge), C. II, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1981.
• Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar, C. 2, Anıtkabir Derneği Yayınları, Ankara, 2001.
• Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar, C. 18, Anıtkabir Derneği Yayınları, Ankara, 2001.
• GİDE, Charles ve Charles Gist, Histoire de Doctines Economiques: Depuis Les Physiocrates Jusqu’a Nos Jours, Librarie du Recueil Sirey, Paris, 1929.
• HACIİBRAHİMOĞLU, Işıl Çakan, Cumhuriyet ve Hümanizma Algısı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
• KİA, Rukiye Akkaya, Bir Ders Konusu Olarak “Devlet” ya da Genel Kamu Hukuku Derslerinin Kökenleri, Beta Basım, İstanbul, 2016.
• KOCATÜRK, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2007.
• KÜÇÜKA, Necipali, Evrensel Âmme Hukuku, Hukuk İlmini Yayım Kurumu Konferanslar Serisi: 26, (Adliye Vekâleti Yönünden Basılmıştır), Hapisane Matbaası, Ankara, 1937.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Beynelmilel Camia Hukukunda Salâhiyet, Hukuk İlmini Yayma Kurumu Konferanslar Serisi: 53, (Adliye Vekâleti Yönünden Basılmıştır), Yeni Cezaevi Matbaası, Ankara, 1939.
• MENEMENCİOĞLU, Ethem, Leon Duguit’nin Cemiyet, Hukuk ve Devlet Nazariyeleri, Maarif Vekâleti Siyasal Bilgiler Okulu Yayınlarından No. 6, Maarif Matbaası, İstanbul, 1939.
• MERMUTLU, Bedri, Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2003.
• ORTAÇ, Yusuf Ziya, Bir Varmış Bir Yokmuş: Portreler, Yeni Matbaa, İstanbul, 1960.
• ROUSSEAU, Jean-Jacques, Dağdan Mektuplar, Çev. Ayşe Meral, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2021.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Hep Aynı Boşluk: Denemeler, Mektuplar, Röportajlar, Haz. Erol Gökşen, Dergah Yayınları, İstanbul, 2019.
• Tevfik Fikret, Halûk’un Defteri, Haz. Kemal Bek, Bordo Siyah Yayınları, İstanbul, 2012.
• TOPRAK, Zafer, Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2019.
• Varlık, M. Bülent, 1940’ların Dergileri, Cilt III, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2021
• BARLAS, Dilek ve Serhat Güvenç, “Turkey and the Idea of a European Union during the Inter-war Years 1923-39”, Middle Eastern Studies, Vol. 45, No. 3, 2009, ss. 425-446.
• DUGUİT, Léon, “Egemenlik ve Özgürlük”, Devlet Kuramı, Der. Cemal Bâli Akal, Dost Kitabevi, Ankara, 2005, ss. 379-400.
• KELSEN, Hans, “Saf Hukuk Kuramı: Devlet ve Hukuk Özdeşliği”, Devlet Kuramı, Der. Cemal Bâli Akal, Dost Kitabevi, Ankara, 2005, ss. 425-456.
• KILIÇZÂDE Hakkı, “Pek Uyanık Bir Uyku”, İçtihad’ın İçtihadı: Abdullah Cevdet’ten Seçme Yazılar, Haz. Mustafa Gündüz, Lotus Yayınları, Ankara, 2008, ss. 221-233.
• OĞUZOĞLU, Hüseyin Cahit, “Ankara Hukuk Fakültesi’nin Kuruluş ve İlk Yılları”, Ankara Hukuk Fakültesi 40. Yıl Armağanı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No. 210, Ajans-Türk Matbaası, Ankara, 1966, ss. 1-52.