MONDROS MÜTAREKESİ’Nİ ANLAMAK: MÜTAREKE KAVRAMI, MÜTAREKE ÖRNEKLERİ VE MONDROS MÜTAREKESİ’NİN DİĞER MÜTAREKELERLE KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 141 - 174, 25.10.2022

Mustafa Malhut

Öz

I. Dünya Savaşı Osmanlı İmparatorluğu için Mondros Mütarekesi ile son buldu.
Mütarekenin diplomatik süreci başlatması ve yapılacak bir barış antlaşması ile çatışmanın
yerini barışa bırakması bekleniyordu. Ancak Mondros Mütarekesi daha önceki mütarekelerden
farklıydı. Bu nedenle huzuru sağlamaktan ve barışa gidecek yolu açmaktan çok uzaktı. Bu
hem mütareke şartlarında hem de mütarekenin uygulanması sırasında ortaya çıktı.
Bu çalışmanın amacı Mondros Mütarekesi’ni daha iyi anlamak ve tarihsel süreç
içinde taşıdığı önem itibariyle yeniden değerlendirmektir. Bu amaç uğruna öncelikle
tarihsel bir kavram olarak mütareke kelimesi mercek altına alınacaktır. Sonrasında ulaşıldığı
kadarıyla daha önceki mütareke örneklerine yer verilecektir ve Mondros Mütarekesi, içeriği,
kapsamı, uygulanması, sonuçları ve etkileri açısından diğer mütarekelerle karşılaştırılarak
Mondros Mütarekesi’nin diğer mütarekelerle arasındaki farklar ve benzerlikleri belirlenmeye
çalışılacaktır. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş
sürecindeki kırılma noktasına ışık tutularak Türkiye tarihi ve hatta XX. yüzyıl dünya tarihinin
şekillenmesine dair önemli ipuçlarına ulaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mondros Mütarekesi, Mütareke Kavramı, Karşılaştırma, Türkiye Tarihi

UNDERSTANDING THE ARMISTICE OF MUDROS: ARMISTICE CONCEPT, ARMISTICE EXAMPLES AND COMPARATIVE OF THE ARMISTICE OF MUDROS WITH OTHER ARMISTICE

Öz

World War I ended with the Armistice of Mudros for the Ottoman Empire. The
armistice was expected to start the diplomatic process. With a peace treaty, the conflict would
be replaced by peace. However, the Armistice of Mudros was different from the previous
armistice. Therefore, it was far from providing peace and serenity. This difference occurred
both in the conditions of the armistice and during the implementation of the armistice.
The aim of this study is to better understand the Armistice of Mudros and to reevaluate
its importance in the historical process. For this purpose, firstly the word of armistice
as a historical concept will be examined. Then as far as it has been reached, previous examples
of armistice will be discussed. The Armistice of Mudros will be compared with other armistices
in terms of its content, scope, implementation, results and effects and the differences and
similarities of Mudros Armistice with other armistries will be determined. Thus will shed
light on breaking point in the transition from the Ottoman Empire to the Turkish Republic.
And it will be reached important hints about Turkish history and even history of the world
in the 20th century.

Anahtar Kelimeler

The Armistice of Mudros, The Armistice Concept, Comparison, Turkish History

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Fuat Türkgeldi Evrakı (HSD.AFT.), 6/121.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümâyun (HAT.), 1437/59056, 20 Cemaziyülahir 1222 (25 Ağustos 1807).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadâret Mukâvelenâmeler (A.}DVN.MKL.), 38/14, 6 Mayıs 313 (18 Mayıs 1897).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadâret Mukâvelenâmeler (A.}DVN.MKL.), 53/36.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadâret Umum Vilayat Evrakı (A.}MKT.UM.), 229/81, 7 Recep 72 (14 Mart 1856).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.), 84/82, 22 Ramazan 1293 (11.10.1876).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE.d., 1016).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzat (Y..PRK.HR.), 3/35.
• British House of Commons Parliamentary Papers, 1877 [C.1738] Turkey, No. 15 (1877). Further Correspondence Respecting the Affairs of Turkey.
• “Armistice between France and Prussia”, The Times, 24 July 1807.
• “Armistice. Full Text of the Terms”, The Times, 12 November 1918.
• “At Last! Paris on the Great Day”, The Times, 12 November 1918.
• “Terms to Turkey, Text of Armistice”, The Times, 2 November 1918.
• “The Armistice in the Crimea”, The Times, 13 March 1856.
• “The Armistice Negotiations”, The Times, 17 January 1878.
• “The Peace Conferences. The Armistice”, The Times, 26 February 1856.
• “Through the Dardanelles. Allied Fleet off Constantinople”, The Times, 14 November 1918.
• Düstur, 1. Tertib, Cild:7, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara, 1941.
• Muâhedât Mecmûası, C.I-V, TTK Yayınları, Ankara, 2008.
• Tasvir-i Efkâr, 1 Teşrinievvel 1334; 2 Teşrinievvel 1334; 3 Teşrinievvel 1334.
• AÇIKKAYA, Savaş ve ÇELİK, Akın, Bir Devrin Sonu Mondros, İskenderiye Kitap, İstanbul, 2014.
• Ahmed Câvid, Hadîka-i Vekāyi‘, haz. Adnan Baycar, TTK Yayınları, Ankara, 1998.
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, C.II, Nehir Yayınları, İstanbul, 1993.
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul, 1976.
• ALTAY, Şakir, Hukuk ve Sosyal Bilimler Sözlüğü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1983.
• ANDERSON, Matthew Smith, Doğu Sorunu (1774-1923) Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, çev. İdil Eser, YKY, İstanbul, 2010.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2010.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, C.I, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011.
• AYIŞIĞI, Metin, Mareşal Ahmet İzzet Paşa Askerî ve Siyasî Hayatı, TTK Yayınları, Ankara, 2013.
• BAĞDATLI, Selahattin, Hukuk Sözlüğü, Derin Yayınları, İstanbul, 2002.
• BAĞDATLI, Selahattin, Temek hukuk Kavramları, Yasa Yayınları, İstanbul, 1995.
• BAŞAK, Tolga, Türk ve İngiliz Kaynaklarıyla Mondros Mütarekesi ve Uygulama Günlüğü (30 Ekim – 30 Kasım 1918), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, K.IV, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Türk İstiklâl Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1962.
• BİLGİÇ, A. Timur, Tarih Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2012.
• BRIDGE, F. R. and Bullen, Roger, The Great Powers and the European States System 1814-1914, Pearson, Harlow/England, 2005.
• Büyük Türk Sözlüğü, Hayat Yayınları.
• Büyük Türkçe Sözlük, haz. Hasan Tuncay, Yalçın Toker, Toker Yayınları, İstanbul, 1988.
• CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• ÇETİNOĞLU, Oğuz, Tarih Sözlüğü: Deyimleri, Terimleri, Kavramları, Kelimeler, Bilgeoğuz, İstanbul, 2009.
• DAĞ, Ahmet Emin, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2005.
• DEMİRAY, Kemal, Temel Türkçe Sözlük, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1985.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2002.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, C.I, TTK Basımevi, Ankara, 1953.
• EYYUPOĞLU, İsmail, Mudanya Mütarekesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
• HAMMER, B. J. Von, Büyük Osmanlı Tarihi, C.4-6-8, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1990.
• HUREWITZ, J. C., Diplomacy in the Near and Middle East, A Documantary Record: 1535-1914, D. Van Nostrand Company, INC., Princeton, New Jersey, 1956.
• HUREWITZ, J. C., The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume I European Expansion, 1535-1914, Second Edition, Revised and Enlarged, Yale University Press, London, 1975.
• İSKİT, Temel, Diplomasi, Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• KENNEDY, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, çev. Birtane Karanakçı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• KOCATÜRK, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Kronolojisi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
• KOLOĞLU, Orhan, Mazlum Milletler Devrimleri ve Türk Devrimi, Kaynak Yayınları, Ankara, 1979.
• KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, TTK Yayınları, Ankara, 2006.
• MAURICE, Frederick, The Armistices of 1918, Oxford University Press, London, 1943.
• ÖZ, Dilek Elvan, Birinci Dünya Savaşı’nı Bitiren Ateşkes Anlaşmaları, Uygulamaları ve Uluslararası Hukuk, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005.
• ÖZCAN, Hüseyin, Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, Olgaç Matbaası, Ankara, 1980.
• Rauf Orbay’ın Hatıraları (1914-1945), yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 2005.
• RUDIN, Harry R., Armistice 1918, Yale University Press, New Haven, 1944.
• SÂBİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi, Dördüncü Cilt, Nehir Yayınları, İstanbul, 1991.
• SAMİ, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1978
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih, İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, Ankara, 2002.
• Shorter Oxford English Dictionary.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), TTK Yayınları, Ankara, 2000.
• ŞENER, Esat, Açıklamalı – Madde Atıflı Hukuk Sözlüğü, Seçkin Yayınları, Ankara, 2001.
• TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.I, MEB Yayınları, İstanbul, 1991.
• Tarih-i Vasıf, C.2.
• Türk Hukuk Lûgatı, Türk Hukuk Kurumu, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1991.
• Türkçe – İngilizce Ansiklopedik Askeri Sözlük, haz. İrfan Uğurlu, Meteksan Yayınları, Ankara, 1991.
• Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2011.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, C.I, yay. haz. Bekir Sıtkı Baykal, TTK Yayınları, Ankara, 1987.
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, der. Faruk Sözmezoğlu, Der Yayınevi, İstanbul, 2000.
• Uluslararası İlişkiler Tarihi, Diplomasi Tarihi, C.I-II, der. Vladimir Potyemkin vd., çev. Atilla Tokatlı, May Yayınları, İstanbul, 1978.
• URAL, Selçuk, Mondros Mütarekesi ve Doğu Vilayetleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Webster’s Third New International Dictionary.
• YILMAZ, Fehmi, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Gökkubbe, İstanbul, 2010.
• “Mütareke”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 32, 2006.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Küçük Kaynarca Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 26, 2002, s. 524-527.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Yaş Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 43, 2013, s. 343-347.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Ziştovi Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 44, 2013, s. 467-472.
• ERASLAN, Cezmi, “Mudanya Mütarekesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 30, 2005, s. 356-358.
• ERTAN, Temuçin Faik, “Birinci Dünya Savaşı’nı Sona Erdiren Mütarekelerin Karşılaştırmalı Analizi”, 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı, 2. Uluslararası Tarih Sempozyumu, 16-18 Ekim 2014, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2015, s. 493-507.
• İŞPİRLİ, Mehmet, “Sulh (Osmanlılar’da)”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 37, 2009, s. 490-492.
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örgütü”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 278-292.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Karlofça Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 24, 2001, s. 504-507.
• http://askerihukuk.net/FileUpload/ds158941/File/kara_harbinin_kanunlari_ ve_adetleri_hakkinda_sozlesme.pdf (Erişim 28 Mart 2021).
• http://avalon.law.yale.edu/20th_century/hague04.asp#art36 (Erişim 28 Mart 2021).
• http://w3.balikesir.edu.tr/~akolbasi/uluslararasipolitika.doc (Erişim 28 Mart 2021).
• http://www.mfa.gov.tr/data/Terminoloji/hukuk-terminoloji-110615.pdf (Erişim 28 Mart 2021).
• https://en.oxforddictionaries.com/definition/armistice (Erişim 28 Mart 2021).
• https://www.britannica.com/topic/armistice-law (Erişim 28 Mart 2021).