TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA CIA ESKİ BAŞKANI ALLEN WELSH DULLES VE FAALİYETLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 445 - 479, 25.10.2022

Sinan Kıyanç

Öz

Bu çalışmada 1953-1961 yılları arasında Amerika Merkezi İstihbarat Teşkilatı CIA
Başkanlığı görevinde bulunan Allen W. Dulles’in Türkiye tarihindeki yeri araştırılmaktadır.
Dulles, Birinci Dünya Savaşı’nda Avrupa görevi ile tanımaya başladığı Osmanlı Devleti’nin
kaderinin şekillendiği Paris Barış Konferansı’nda ABD Başkanı Woodrow Wilson’un en
yakınındaki isimlerden biriydi. Dulles, ABD’nin İstanbul temsilcisi Yüksek Komiser Amiral
Bristol’un yardımcılığı görevi ile Osmanlı Devleti’nin son günlerine, ABD Yakın Doğu Bürosu
şefliği ile Türkiye Cumhuriyeti’nin doğuşuna tanıklık etmiştir. Bu süreçte Dulles, ABD’nin
bölgeye ilgisinin artmasına ve Türkiye Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkilerin başlatılmasına
çalışmıştır. ABD Yakın Doğu Bürosu şefliği sonrasında avukatlık yapan Dulles, İkinci Dünya
Savaşı’nda kurulan ABD istihbarat teşkilatı OSS’de görev almıştır. İkinci Dünya Savaşı
yıllarında OSS’nin Türkiye şubesinin kurulmasını sağlayan Dulles, güçlü casus ağı sayesinde
Türkiye’deki Nazi casuslarının bir kısmını deşifre etmişti. CIA’nın ilk sivil başkanı olan Dulles,
bu görevi üslendiği sürede Türkiye’nin stratejik konumunu sık sık vurgulamıştır. 27 Mayıs
1960 Darbesi öncesindeki gelişmeleri yakından takip eden ve darbenin olacağı ön görüsünde
bulunan Dulles, darbe sonrasında ABD nezdinde yeni yönetimin kabul görmesinde etkin rol
oynamıştır. ABD’nin başarısız Küba hamlesi sonrasında CIA başkanlığından istifa etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Allen Welsh Dulles, CIA, OSS, Türkiye, Osmanlı Devleti

EXAMINATION OF FORMER CIA DIRECTOR ALLEN WELSH DULLES AND ITS ACTIVITIES IN THE CONTEXT OF TURKEY-USA RELATIONS

Öz

This study also found between the years 1953-1961 Chairman of the CIA Allen
W. Dulles is being investigated in the history of the Republic of Turkey. Dulles was one of
the closest names to US President Woodrow Wilson at the Paris (Peace) Conference, which
shaped the fate of the Ottoman Empire, which he began to recognize with his European
mission during the First World War. Dulles, Istanbul representative of the United States High
Commissioner, Admiral Bristol’s assistant duties with the last days of the Ottoman Empire,
the United States has witnessed the emergence Near East Bureau Chief of the Republic of
Turkey. In this process Dulles, with an increase in the interest of the United States and the
Republic of Turkey has worked for the start of diplomatic relations. Dulles, who worked as a
lawyer after being the chief of the State Department’s Near Eastern Division, worked in the
US intelligence agency OSS, which was established during the Second World War. Dulles
USA intelligence in the Second World War years Turkey had provided the OSS establishment
of branches. Thanks to Dulles powerful spy network had deciphered a part of Nazi spies
in Turkey. CIA’s first civilian president in Dulles, at the time that this task undertakes the
strategic position of the USA in Turkey has frequently stressed. Dulles, who closely followed
the developments before the coup d’état of May 27, 1960 and predicted that the coup would
occur, played an active role in the acceptance of the new administration in the USA after the
coup. He resigned from the CIA presidency after the USA failed Cuban move.

Anahtar Kelimeler

Allen Welsh Dulles, CIA, OSS, Turkey, The Ottoman Empire

Kaynakça

• CIA, The U-2 Incident, Tarih Belirtilmemiş, CIA-RDP33-02415A000800300001-8. Tarih Belirtilmemiş.
• CIA, CIA-RDP80B01676R004200130031-0, 7 Mayıs 1956.
• CIA, CIA-RDP80R0173R000300100005-7, 25 Mayıs 1959-1 Haziran 1959,
• CIA, Central Intelligence Bulletin, Turkish and Soviet Premiers to Exchange Visits, CIA-RDP79T00975A005000380001-4, 13 Nisan 1960.
• CIA, Resume of OCB Luncheon Meeting, CIA-RDP80B01676R002700020011-1, 9 Kasım 1960.
• CIA, Allen Dulles and Nazi Secrets, CIA-RDP70-00058R000200150159-8, 6 Şubat 1961.
• CIA, Allen Dulles Retirament Moscow in Spanish to Latin America, CIA-RDP70- 00058R000200130059-1, 1 Ağustos 1961.
• FRUS, Decimal File 867.4016, Internal Affairs Of States, Social Matters., People., Turkey, Race Problems. Racial Disturbances, Their Suppression. Massacres. Pogroms., March 2, 1917 - May 20, 1922.
• FRUS, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, Volume III Document 1, Paris Peace Conf. 182/70.
• FRUS, Decimal File 891.6363, Internal Affairs Of States, Mines. Mining. Concessions., Carbon. Graphite., Iran, Petroleum., August 5, 1920 - June 13, 1922.
• FRUS, Decimal File 767.68119, Political Relations Of States, Relations; Bi-Lateral Treaties., Political., War. Peace. Friendship. Alliance. Non-Aggression., Turkey And Greece, Termination Of War. Mediation. Armistice., Feb. 6, 1922 - Nov. 26, 1922.
• FRUS, Decimal File 767.68119, Political Relations Of States, Relations; Bi-Lateral Treaties., Political., War. Peace. Friendship. Alliance. Non-Aggression., Turkey And Greece, Termination Of War. Mediation. Armistice., October 19, 1922 - June 9, 1923.
• FRUS, Decimal File 867.4016, Internal Affairs Of States, Social Matters., People., Turkey, Race Problems. Racial Disturbances, Their Suppression. Massacres. Pogroms., May 15, 1922 - November 29, 1922.
• FRUS, Decimal File 711.672, Political Relations Of States, Relations; Bi-Lateral Treaties., United States And Turkey, Commerce And Navigation., June 11, 1923 - August 17, 1923.
• FRUS, Decimal File 711.672, Political Relations Of States, Relations; Bi-Lateral Treaties., United States And Turkey, Commerce And Navigation., August 3, 1923 - March 12, 1924.
• FRUS, Decimal File 867N.428, Internal Affairs Of States, Education. Correspondence Schools., Palestine, Libraries., April 28th, 1924 - May 9, 1924.
• FRUS, Editorial Note, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 364, Tarih belirtilmemiştir.
• FRUS, Editorial Note, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 366, Tarih Belirtilmemiştir.
• FRUS, Prospects For Turkey (National Intelligence Estimate), FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 324, NIE 33-58, Washington 30 Aralık 1958.
• FRUS, Telegram From The Embassy in Turkey to the Deparment of State, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 362, Ankara 10 Mayıs 1960.
• FRUS, Letter From President Eisenhower to President Gursel, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 367, Washington, 11 Haziran 1960.
• FRUS, Telegram From The Embassy in Turkey to the Deparment of State, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 361, Ankara, 6 Mayıs 1960.
• FRUS, Telegram From The Embassy in Turkey to the Deparment of State, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 363, Ankara, 20 Mayıs 1960.
• FRUS, Ulusal Güvenlik Konseyi (National Security Council) 05 Mayıs 1960 tarihinde 433. Toplantısında Allen Dulles Türkiye’deki gelişmeler hakkında açıklama yapmıştır. FRUS, Editorial Note, FRUS,1958-1960, Eastern Europe: Finland: Greece: Turkey, Volume X, Part 2, Document 360, 05 Mayıs 1960.
• ABD Dışişleri Bakanlığı, (United States Department of State), “Betty Carp Acclaimed As Living Legend”, Department of State News Letter, No. 34, February 1964.
• ABD Dışişleri Bakanlığı, (United States Department of State), “Betty Carp”, Department of State News Letter, No. 158, July 1974.
• BAKAR, Bülent, Esir Şehrin Misafirleri Beyaz Ruslar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2012.
• BALİ, N. Rıfat, The Best Known American in Turkey: Betty Carp, Libra Kitap, İstanbul, 2014.
• BAZNA, Elyesa, Ankara Casusu: Çiçero, Karizma Yayınları, İstanbul, 2002.
• CLARRIDGE, , R. Duane ve Diehl Digby, A Spy For All Seasons My Life In The CIA, New York: Scrıbner Publishing, New York, 1997.
• ÇELİKOĞLU, Adnan, Bir Darbeci Subayın Anıları 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, Yay. Haz. Ergin Konuksever, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• DELLATRE, Lucas, A Spy at the Heart of the Third Reich, The Extraordinary Story of Fritz Kolbe, America’s Most Important Spy in World War II, İngilizceye Çev. George A. Holoch Jr., Grove Press, New York, 2005.
• DULLES, W. Allen, The Carft of Intelligence, The New American Library Harper Row Publishers, New York, 1965.
• DULLES, W. Allen, The Secret Surrender, Harper & Row Publishers, New York, 1966.
• GERGER, Haluk, ABD Ortadoğu Türkiye, Yordam Kitap, İstanbul, 2012.
• GREW, C. Joseph, Gazi ve İsmet Paşa Çalkantılı Dönem 1922-1932, Çev. M. Aşkın ve N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2005.
• GROSE, Peter, Gentleman Spy The Life of Allen Dulles, Houghton Migglin Company, New York, 1994.
• HOOVER, Jennifer A., Secrets in Switzerland: Allen W. Dulles’ Impact as OSS Station Chief in Bern on Developments of World War II & U.S. Dominance in Post-War Europe, Undergraduate Honors Theses, College of William and Mary, Williamsburg VA, 2008.
• IMMERMAN, H. Richard, The CIA in Guatemala, The Foreign Policy of Intervention, The Univesity of Texas Press, Texas, 1982.
• KIYANÇ, Sinan, “CIA’in (Amerikan Haber Alma Teşkilatı) Soğuk Savaş Döneminde Türkiye’deki Faaliyetleri (1945-1960)”, II. Uluslararası Demokrasi Sempozyumu Emperyalizm, Hegemonya ve İstihbarat Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2019.
• KIYANÇ, Sinan, CIA ve Türkiye’de Darbeler, 27 Mayıs 1960 Darbesi, 12 Mart 1971 Muhtırası, 12 Eylül 1980 Darbesi, Talat Aydemir ve Eminsu Darbe Girişimleri, Duvar Kitabevi, İzmir, 2020.
• KINZER, Stephan, Dulles Kardeşler John Foster Dulles, Allen Dulles ve Gizli Dünya Savaşları, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• KÖSE, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
• MOYZISCH, L. C., Çiçero Operasyonu, Çev. Ahmet Şakir Gül, Q-Matris Yayınları, İstanbul, 2004.
• PERSICO, E. Joseph, Roosevelt’s Secret War: FDR and World War II Espionage, Random House, New York, 2001.
• PETERSEN, H. Nancy, (Edited with Commentay by), From Hitler’s Doorstep, The Wartime Intelligence Reports of Allen Dulles, 1942-1945, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania, 1996.
• PRICE, Clair, Türkiye’nin Yeniden Doğuşu, Çev. Bilal Gölgeçen, İkarus Yayınları, İstanbul, 2008.
• SIMPSON, Christopher, The Splendid Blond: Money, Law and Genocide in the Twntieth Century, Open Road Media, 2017.
• SMITH, Richard Harris, OSS The Secret History of America’s First Central Intelligence Agency, University of California Press, Berkeley-Los Angeles- London, 1972.
• STREIT, Clarence K., Bilinmeyen Türkler, Mustafa Kemal Paşa, Milliyetçi Ankara ve Anadolu’da Gündelik Hayat, Ocak-Mart 1921, Yay. Haz. Heath W. Lowry, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• TALBOT, David, The Devil’s Chessboard, Allen Dulles, the CIA, and the Rise of America’s Secret Government, Harper Perennial, 2016.
• VARSDEN, Viktor, Siyon Liderlerinin Protokolleri, Çev. Abdullah Mustafa, Sayfa Yayınları, 2004.
• WEINER, Tim, Legacy of Ashes: The History of CIA, Doubleday, New York, 2007.
• YETKİN, Çetin, Türkiye’de Askeri Darbeler ve Amerika 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya, 2007.
• AKÇA, Bayram ve KIYANÇ, Sinan, “CIA ve 27 Mayıs 1960 Darbesi”, Tarih Okulu Dergisi, C. 11, S. 36, 2018, s. 528-564.
• KIYANÇ, Sinan, “Milli Mücadele’nin Askeri Başarıları ve ABD (1919-1921)”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, İnönü Savaşları’nın 100 Yıl Dönümü Özel Sayısı, 2021, s. 121-144.
• KIYANÇ, Sinan, “1957 Türkiye Suriye Krizi’nin Analizi”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, S. 10, 2022, s. 209-236.
• KÖSE, İsmail, “ABD’de Türk-Amerikan Lozan Antlaşması’nın (6 Ağustos 1923) Onay Tartışmaları ve Onay Taraftarlarının Yayınlamış Olduğu Kitapçık”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 44, 2014, s. 131-155.
• ABD Dışişleri Bakanlığı, https://history.state.gov/departmenthistory/people/ foster-john-watson/(Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• ABD Dışişleri Bakanlığı, https://history.state.gov/historicaldocuments/ frus1919Parisv01/ persons/(Erişim Tarihi: 15.12.2020).
• Heatts, J. Dorothy, “Footnote to Cicero”, https://www.cia.gov/library/centerfor- the-study-of-intelligence/kent-csi/vol1no4/html/v01i4a06p_0001. htm/(Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• OSS, OSS Personel Files – RG 226 ENTRY 224, https://www.archives.gov/ files/iwg/declassified-records/rg-226-oss/personnel-database.pdf/ (Erişim Tarihi: 11.09.2020).