THE TERMINATION OF HASHEMITE DOMINATION BY SAUDI CONQUEST OF THE HEDJAZ AND THE ATTITUDE OF BRITAIN ON THIS ISSUE AFTER THE FIRST WORLD WAR

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 47, 601 - 644, 31.12.2023

Resul Yavuz

Öz

The power struggle that started between the Hashemites and the Saudis in the Arabian Peninsula before the First World War resulted in the Saudis taking control of the administration as a result of the political preferences of the British after the war. During the First World War, England led to the emergence of an Arab revolt in the Middle East under the leadership of Sharif Hussein, the leader of the Hashemites to collapse the Ottoman Empire from within. During this revolt, the British were able to achieve unity between the two leaders so that the Saudis supported Sharif Hussein. However, England could not reconcile the two sides on the use of sovereignty in the Hejaz region after the war, despite making great efforts to prevent the conflicts that broke out between Sharif Hussein and Ibn Saud. The British government wanted to consolidate its position in the region by signing some agreements with both the Saudis and the Hashemites in line with its political interests in shaping the Middle East after the war. However, Sharif Hussein would not come to an agreement with the British Government on the grounds that the promises made by the British during the war were not kept despite these efforts of England. Despite the intense diplomatic struggle of the British until 1924 for a treaty with Sharif Hussein, an agreement was signed. Thereupon, the British government would support the Saudis, which they pressured into not seizing the Hejaz region until 1924, to end the rule of Sharif Hussein by changing its political preferences. This was a situation that the leader of the Saudis, Abdulaziz Ibn Saud, had been waiting for years. With the British government declaring that it would at least remain neutral in 1924, the Saudis would seize the Hejaz region and permanently end Hashemite rule in the region.

Anahtar Kelimeler

Hejaz, Ibn Saud, Sharif Hussein, Arabian Peninsula

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDAN SONRA SUUDİLERİN HİCAZ’I ELE GEÇİREREK HAŞİMİ YÖNETİMİNE SON VERMELERİ VE BU MESELEDE İNGİLTERE’NİN TAVRI

Öz

Birinci Dünya Savaşı öncesinde Arap Yarımadasında Haşimiler ile Suudiler arasında başlayan güç mücadelesi, savaştan sonra İngiltere’nin politik tercihleri neticesinde Suudilerin yönetimi bütünüyle ele geçirmesi ile sonuçlanmıştı. İngiltere, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’ni içerden çökertmek amacıyla Haşimilerin lideri Şerif Hüseyin önderliğinde bir Arap isyanının Ortadoğu coğrafyasında ortaya çıkmasını sağlamıştı. Bu isyan sırasında İngilizler, Suudilerin Şerif Hüseyin’e destek vermesi için iki lider arasında zor da olsa birliği sağlamayı başarabilmişti. Ancak savaştan sonra İngiltere, Şerif Hüseyin ve İbn Suud arasında başlayan çatışmaları önlemek için yoğun çaba sarf etmesine rağmen iki tarafı Hicaz’da egemenliğin kullanılması noktasında uzlaştıramayacaktı. İngiliz hükümeti, savaştan sonra Ortadoğu’nun şekillenmesinde politik çıkarları doğrultusunda hem Suudilerle hem de Haşimilerle birtakım antlaşmalar imzalayarak bölgede pozisyonunu sağlamlaştırmak istemişti. Ancak İngiltere’nin bu çabalarına karşı Şerif Hüseyin savaş sırasında İngilizlerin verdiği sözlerin tutulmamasını gerekçe göstererek İngiliz Hükümeti ile anlaşmaya yanaşmayacaktı. İngilizler, 1924 yılına kadar Şerif Hüseyin ile bir antlaşma yapılması için yoğun diplomatik mücadele vermelerine rağmen bu anlaşma imzalanamayacaktı. Bunun üzerine, İngiliz hükümeti, politik tercihlerini değiştirerek 1924 yılına kadar Hicaz’ı ele geçirmemesi için baskıladığı Suudilerin Şerif Hüseyin’in yönetimine son vermesine yeşil ışık yakacaktı. Bu, Suudilerin lideri Abdülaziz İbn Suud’un yıllardır beklediği bir durumdu. 1924 yılında İngiliz hükümetinin en azından tarafsız kalacağını ilan etmesi ile Suudiler, Hicaz’ı ele geçirerek bölgede Haşimilerin yönetimine kalıcı olarak son vereceklerdi.

Anahtar Kelimeler

SUUD, ARAP YARIMDASI, ŞERİF HÜSEYİN, hicaz

Kaynakça

• IOR/L/PS/18/B251.(Indian Record Office)
• IOR/L/PS/10/881, File; 488/1920, Pt 3, No: 5.
• IOR/L/PS/10/937, File 7251/1920, Pt. 2-3.
• IOR/L/PS/10/1125, File: 3665/1924, Pt-2-4.
• FO 371/11446, No. 3451.(Foreign Office)
• Bulletin of International News
• ALANGARİ, Haifa, The Struggle for Power in Arabia, Ibn Saud, Hussein, Great Britain 1914-1924, Garner Publishing Limited, 1998.
• ANTONIUS, George, Arap Uyanışı, Translate: Mehmet Ali Koç, Muhammed Karakuş, Selenge Pbl., İstanbul, 2021.
• BOSTANCI, Mustafa, Türkiye- Suudi Arabistan İlişkileri (1926-1990), TTK Pbl., Ankara, 2020.
• BUSCH, B.C., Britain and The Persian Gulf, 1894-1914, Berkeley and Los Angeles, 1967.
• BUZPINAR, Tufan, Hilafet ve Saltanat, Alfa Pbl., İstanbul 2016.
• BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, Suudi Arabistan ve Vehhabilik, Rağbet Pbl., İstanbul, 2004.
• HUREWITZ, J. C., Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record: 1535-1914, Vol. 1, Princeton 1956.
• HOWARTH, David, The Desert King Ibn Saud and His Arabia, McGraw- Hill Book Company, London, 1964.
• CLAYTON, Gilbert Falkingham, An Arabian Diary, University of California Press, Berkeley&Los Angeles 1969.
• DİCKSON, H.R.P., Kuwait and Her Neighbours, Allen&Unwin Pbl., London, 1956.
• FEVVAZ, Küleyb Suüd, Şerif Hüseyin ve Osmanlılar Arasındaki Yazışmalar (1908-1918), Çev. Ebu Bekir Dilli, Selenge Pbl., İstanbul, 2022.
• FREİTAG, Ulrike, A History of Jeddah, Cambirdge Üniv. Press, Cambridge, 2020.
• KARACA, Taha Niyazi, Türklere Veda, Timaş Pbl., İstanbul, 2022.
• KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar (1908-1918), Çev. Türkan Yöney, Türkiye İş Bankası Pbl., İstanbul, 2018.
• KELLY, J.B., Eastern Arabian Frontiers, London 1964.
• KÖSE, İsmail Şerif Hüseyin, Kronik Pbl., İstanbul, 2020.
• KÖSE, İsmail, İngiliz Arşiv Belgelerinde Hicaz İsyanı, Selis Pbl., İstanbul 2014.
• KURŞUN, Zekariya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti, Vehhabi Hareketi ve Suudi Devleti’nin Ortaya Çıkışı, TTK Pbl., Ankara, 1998.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918), AÜSBF Pbl., Ankara, 1982
• LAWRENCE, T.E., Evolution of a Revolt, Rodelle Weintraub, London, 1968.
• LOW, Michael Christopher, İmparatorluk Mekke’si, Çev. Yunus Babacan, Telemak Pbl., 2023.
• ÖZDEMİR, Bülent – IRKIÇATAL, Eftal, İngiliz Arap Büro Raporlarında Arap Ayaklanması, Bir İsyanın Kodları, Yitik Hazine Pbl., İzmir 20
• PARIS, Timothy J., Britain, The Hasminets and Arab Rule, Frank Cass Pbl., London, 2005.
• RIZA, Reşid, İttihad-ı Osmani’den Arap İsyanına, 2. Baskı Tercüme ve İnceleme, Özgür Kavak, Klasik Pbl., İstanbul, 2013.
• SAID, Muhammed Ali, Britanya ve İbn-i Suud, Translate: Mehmet Erkoç, Şura Pbl., İstanbul, 1990.
• SINNO, Abdurrauf, Osmanlı’nın Sancılı Yıllarında Araplar, Kürtler, Arnavutlar (1877-1881), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Pbl., İstanbul 2011.
• TAUBER, Elizer, The Arab Movements in World War I, Frank Cass and Co. Ltd London, 1993.
• TEITELBAUM, Joshua, “Pilgrimage Politics; The Haji and Saudi- Hashimate Rivalry 1916-1925”, The Hashimites in the Modern Arab World, Ed. A. Susser, Ashumuelewitz, London, 1995.
• TROELLER, Gray, The Brith of Saudi Arabia, Routledge Taylor&Francis Group, Newyork, 2013.
• UMAR, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), ATAM Pbl., Ankara, 2004.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, TTK Pbl., Ankara 1984. VASSILIEV, Alexi, The History of Saudi Arabia, Newyork University Press, Newyork, 2000.
• YAVUZ, Resul, Ortadoğu Şekillenirken, İdeal Kültür Pbl., İstanbul, 2020.
• YURDAKUL, Nurcan Özkaplan, İngiltere Ortadoğu’ya Nasıl Girdi?, Kronik Pbl., İstanbul, 2018.
• ZEİNE, Zeine N., The Emergence of Arab Nationalism, 3rd Edition, New York, 1978.
• BALDRY, Jhon, “Soviet Relations with Saudi Arabia and the Yemen 1917-1938”, Middle Eastern Studies, Vol. 20, No. 1, Jan. 1984.
• BUZPINAR, Ş. Tufan, Osmanlı Hilafet Meselesi: Bir Literatür değerlendirmesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 2, S. 1, 2004.
• ÇİÇEK, M. Talha, “İttihatçılar ve Şerif Hüseyin, Mekke İsyanının Nedenleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, İletişim Pbl., S. 41, Summer 2013.
• DAWN, C. Ernest, “The Amir of Mecca Al-Ḥusayn Ibn-'Ali and the Origin of the Arab Revolt”, Proceedings of the American Philosophical Society, Vol. 104, No. 1, 15th, February 1960
• GOLDBERG, Jacob, “Captain Shakespear and Ibn Saud: A Balanced Reappraisal”, Middle Eastern Studies, Vol. 22. No. 1, January 1986.
• ÖZCAN, Azmi, “İngiltere’de Hilafet Tartışmaları”, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 2, Isam Pbl., Istanbul 1998.
• ÖZTÜRK, Taha, “Şerif Hüseyin’in Mekke Emirliğine Atanma Sürecinde Ailesiyle İstanbul’da Geçirdiği Yıllar”, Vakanüvis, C. 2, No.1, March 2017
• SILVERFARB, Daniel, “Great Britain, Irak and Saudi Arabia: The Revolt of Ikwan, 1927-1930”, The International History Review, Vol. 4, No. 2, May 1982.
• SILVERFARB, Daniel, “The Treaty of Jiddah of May 1927”, Middle Eastern Studies, Vol. 18, No. 3, Jul., 1982.
• TEKEBOĞAN, Said, İbn Reşid Ailesi ve Şammar Emirliği (1839-1918), Unpublished Master's Thesis, Marmara University, Institute of Turkish Studies, İstanbul, 2016.