Kaynaştırma/Bütünleştirme Ortamlarında Eğitim Gören Özel Gereksinimli Çocukların Ailelerinin Aile Yaşam Kalitesi Algıları

Yıl 2021, Cilt: 50 Sayı: 1, 331 - 378, 29.04.2021

Hulusi Kartal , Meral Melekoğlu , Samed Yenioğlu

Öz

Özel gereksinimli çocukların eğitiminde ailelerin, aile yaşam standartlarının ve yaşam kalitelerinin düzeyi önemli bir etkendir. Özel gereksinimli çocuklar için özel eğitim hizmetlerinin planlanmasında ve sunulmasında aile desteğinin sağlanması ve aile yaşam kalitesi değişkenlerinin belirlenmesi önemlidir. Araştırmada, kaynaştırma/ bütünleştirme ortamında eğitim gören özel gereksinimli çocukların ailelerinin aile yaşam kalitesi değişkenlerine ilişkin algıları incelenmektedir. Araştırma betimsel tarama modelinde olup, 195 anne ve baba katılmıştır. Veriler 2019 yılında Beach Center Aile Yaşam Kalitesi Ölçeği ile toplanıp, istatistik programlarından t-testi ve ANOVA testleri uygulanarak analiz edilmiştir. Araştırmaya göre katılımcıların aile yaşam kalitesi ve alt alan puanları (X̄=99.656) ortalamanın üzerindedir. En yüksek algı “ebeveynlik (X̄=25.348)”, en düşük algı ise “duygusal yeterlik (X̄=14.882)” alt alanıdır. Katılımcıların aile yaşam kalitesi ve alt boyutları algıları eğitim durumu, annelerin çalışma saati gibi bazı değişkenlere göre anlamlı bir şekilde farklılaşırken, bazılarında ise farklılaşmamaktadır. Sonuç olarak, ailelerin aile yaşam kalitesini etkileyen değişkenlerin incelenmesi ve özel eğitim hizmetlerinin planlanmasında önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Aile yaşam kalitesi, Kaynaştırma/bütünleştirme, Aile yaşam kalitesi algısı, Özel gereksinimli çocuklar, Özel eğitim hizmetleri

Perceptions of Family Quality of Life of Families with Children with Disabilities

Öz

The life standards of families of children with disabilities (CwD) indicate that family quality of life (FQOL) and the legal rights of these individuals are improving. This study aims to examine FQOL perceptions of families of CwD who were attending in schools in inclusive settings. This study is designed as a survey research and 195 parents participated. The socio-demographic data was collected in 2019 by using the Family Demographic Information Form and the data about FQOL perceptions were collected with the Beach Center Family Quality of Life Scale. The data were analyzed by using t-test and ANOVA tests. According to the research, FQOL of families and sub-domain scores of the participants (X̄=99.656) is above the average. The highest perception is "parenting (X̄=25.348)", the lowest is "emotional well-being (X̄=14.882)". FQOL perceptions of participants and sub-domains differ significantly according to some variables such as educational level and working hours of mothers. Findings indicated that it is very important to examine the variables that affect FQOL to be taken into account in planning special education services.

Anahtar Kelimeler

Family quality of life, Inclusive education, Family quality of life perceptions, Children with disabilities, Special education services

Kaynakça

• Ahmetoğlu, E., Burak, Y. ve Acar, İ. H. (2019). Otizmli öğrencilerin katıldıkları başarılı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamalarına ilişkin öğretmenlerin algıları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 501-514. doi: 10.32709/akusosbil.465601
• Akandere, M., Acar, M. ve Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 23-32.
• Akın, A., Abacı, A., ve Çetin, B., (2007). Biliş ötesi farkındalık envanterinin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Educational Sciences: Theory & Practice, 7(2), 655-680.
• Altun, B. (2010). Bedensel engellilerin sportif aktivitelere katılımının yaşam kalitesi üzerine etkisinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Aysan, F. ve Özben, Ş. (2007). Engelli çocuğu olan anne babaların yaşam kalitelerine ilişkin değişkenlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-6.
• Balkanlı, N. (2008). Otistik çocuğu olan ve olmayan annelerde yaşam kalitesi, yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Beach Center on Disability at the University of Kansas, in partnership with families, service providers and researchers (2003; 2006). FQOL Survey. Beach Center: University of Kansas.
• Berger, E. H., (2008). Parents as partners in Education: Families and schools working togerther. New Caledonia: Pearson Publication.
• Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilim için veri analizi el kitabı (7.Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. ve Köklü, N. (Ed.) (2017). Sosyal bilimler için istatistik. (19. basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Canarslan, H. (2014). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam kalitesinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Çam, O. ve Özkan, Ö. (2009). Otistik çocuk sahibi ailelerin yaşam kalitelerinin incelenmesi. ÖZ-VERİ Dergisi. 6 (2), 1-10. http://www.ozida.gov.tr/default 20.aspx?menu=ozveri & sayfa=ov12/ov12mak1 Erişim tarihi: 10. 02. 2020.
• Dede, Ş., (1996). Özel eğitim hakkında Salamanca Bildirisi. Özel Eğitim Dergisi, 2(2) 91- 94.
• Doğan, C. D. (2017). Applying bootstrap resampling to compute confidence intervals for various statistics with R. Eurasian Journal of Educational Research, 68, 1-17. doi: 10.14689/ejer.2017.68.1
• Doğan, C. D. (2019). Yeniden örnekleme yöntemleri: Kavram ve R uygulamaları. Kastamonu Education Journal, 27(6), 2747-2766. doi: 10.24106/ kefdergi.3756
• Efron, B., & Tibshirani, R. J. (1993). An introduction to the bootstrap. Boca Raton, FL: Chapman & Hall/CRC.
• Erdoğanoğlu, Y. (2006). Serebral paralizili çocuklar ve ailelerinde sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ho, E., James, N., Brown, I., Firkowska-Mankiewicz, A., Zasepa, E., Wolowicz, E. & Wapiennik, E. (2013). FQOLof Polish families with a member with intellectual disability. Journal on Developmental Disabilities,19(2), 36-41.
• Hoffman, L., Marquis, J., Poston, D., Summerss, J. A., & Turnbull, A. (2006). Assessing family outcomes: Psychometric evaluation of the Beach Center Family FQOLScale. Journal of Marriage and Family, 68(4), 1069–1083. doi:10.1111/j.1741-3737.2006.00314.x
• Isaacs, B. J., Brown, I., Brown, R. I., Baum, N., Myerscough, T., Neikrug, S., … & Wang, M. (2007). The International Family FQOLProject: Goals and Description of a Survey Tool. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 4(3), 177–185. doi:10.1111/j.1741-1130.2007.00116.x
• Kandemir, H. (2009). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar ve ailelerinde yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Tıpta uzmanlık tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kargın, T. (2004). Baş Makale: Kaynaştırma: Tanımı, Gelişimi ve İlkeleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2) 1-13.
• Kargın, T. (2007). Baş makale: Eğitsel değerlendirme ve bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama süreci. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(1) 1-13.
• Melekoğlu, M., Kırıcı, E., Kartal, H. ve Tekin, H. A. (2018). Özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin yaşadıkları deneyimlere göre geçmişten günümüze çocuğu değerlendirme süreci. M. A. Melekoğlu, (Ed.), 28. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı içinde (s. 65-76). Eskişehir. ISBN: 978-605-80966-0-8
• Meral, B. F. (2011). Gelişimsel yetersizliği olan çocuk annelerinin aile yaşam kalitesi algılarının incelenmesi. Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Meral, B. F., ve Cavkaytar, A. (2013). Beach center aile yaşam kalitesi ölçeğinin Türkçe uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 38(170), 48-60.
• Meral, B., ve Cavkaytar, A. (2014). Otizmli çocuk ailelerinin aile yaşam kalitesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 1363-1380.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2018a). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_07/09101900_ozel_egitim_hizmetleri_yonetmeligi_07072018.pdf Erişim tarihi: 10. 8. 2020.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2020). Milli Eğitim İstatistikleri. http://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64 Erişim tarihi: 10. 9. 2020.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2018b). Kapsayıcı eğitim projesi. https://oygm.meb.gov.tr/www/kapsayici-egitim-projesi-inclusive-education/icerik/679 Erişim tarihi: 10. 8. 2020.
• Özyurt, Ö. (2011). Hafif zihinsel engelli çocuğu olan annelerin algıladıkları aile işleyişi ve aile yaşam kalitesinin sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Park, J., Hoffman, L., Marquis, J., Turnbull, A. P., Poston, D., Mannan, H., … & Nelson, L. L. (2003). Toward assessing family outcomes of service delivery: validation of a family FQOLsurvey. Journal of Intellectual Disability Research, 47(4-5), 367–384. doi:10.1046/j.1365-2788.2003.00497.x
• Sakız, H., & Baş, G. (2019). Öğrenme güçlüğü olan çocukların ve ebeveynlerinin yaşam kalitesi algılarının belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(1), 53-22. doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.392308
• Schalock, R.L. (1994). Family quality of life, family quality enhancement, and family quality assurance: Implications for program planning and evaluation in the field of mental retardation and developmental disabilities. Evaluation and Program Planning, 17(2), 121–131. doi:10.1016/0149-7189(94)90049-3
• Söğüt, D. A. ve Çıkılı, Y. (2018). Çocuğu kaynaştırma öğrencisi olan ve normal gelişim gösteren annelerin aile yaşam kalitelerinin farklı demografik değişkenler açısından incelenmesi. M. A. Melekoğlu, (Ed.), 28. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı içinde (s. 127-147). Eskişehir. ISBN: 978-605-80966-0-8
• Summerss, J. A., Poston, D. J., Turnbull, A. P., Marquis, J., Hoffman, L., Mannan, H., & Wang, M. (2005). Conceptualizing and measuring family family quality of life. Journal of International Disability Research, 49(10), 777-783. doi:10.1111/j.1365-2788.2005.00751.x
• Şirin-Deveci, H. (2014). Ailelerde sosyo-demografik-ekonomik değişkenlerin aile yaşam kalitesine etkileri. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 2(1), 31-46.
• U.S. Departmant of Education. (2020). The Individuals with Disabilities Education Act (IDEA). https://sites.ed.gov/idea/about-idea/#IDEA-History Erişim tarihi: 10. 12. 2019.
• Taşpınar, M. (2017). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamalı nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi.
• Toprak F. (2018). Zihinsel engelli ve üstün yetenekli çocuğa sahip ailelerin yaşam doyumları, yaşam kaliteleri ve sosyal destek algılarının karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Tunç, M. (2011). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin yaşam kalitesini etkileyen etmenler: Yenimahalle ilçesi örneği. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Turnbull, A. & Turnbull, R. (2001). Families, professionals, and exceptionality: Collaborating for Empowerment. New Jersey, NJ: Von Hoffmann Press.
• Turnbull, A. P., Brown, I., & Trunbull, H. R. (Eds.) (2001), Family family quality of life: Internal perspectives. Washington, DC: American Association on mental retardation.
• Turnbull, A.P., Turbiville, V., & Turnbull, H.R. (2000). Evolution of family-professional partnership models: Collective empowerment as the model for the early 21st century. In J.P. Shonkoff & S.L. Meisels (Eds.), The Handbook of Early Childhood Intervention (2nd ed.; pp. 620-650). New York, NY: Cambridge University Press.
• Zuna, N., Summerss, J.A., Turnbull, A.P., Hu, X, & Xu, S. (2010). Theorizing about family family quality of life. In R. Kober (Ed). Enhancing the FQOLof people with intellectual disabilities (pp. 241-278). New York: Springer.