Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Tarihsel Kavramlara İlişkin Algıları

Yıl 2024, Cilt: 53 Sayı: 1, 206 - 242, 30.04.2024

Kaya Yılmaz , Esra Kılıç

https://doi.org/10.14812/cuefd.1299433

Öz

Bilginin temel yapı taşları olan kavramlar, tarih eğitiminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışma, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarihsel kavramlara yönelik algılarını ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemi kullanılarak yürütülmüştür. Katılımcıların seçiminde amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya bir devlet üniversitesinde öğrenim gören eşit sayıda kız ve erkek sosyal bilgiler öğretmen adayları katılımcı olarak seçilmiştir. Katılımcıların belirlenen kavramlara ilişkin algılarını ortaya çıkarmak için yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Verilerin analizi sonucu öğretmen adaylarının çalışmada incelenen tarihsel kavramların bilimsel tanımını yapmakta zorlandıkları, kavram tanımlarını zihinlerindeki çağrışım ve benzeşimlerden yola çıkarak yaptıkları tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının çoğunun kavramların tanımını tam olarak yapamadıkları, bazı kavramlara ilişkin kavram kargaşası ve kavram yanılgısı yaşadıkları belirlenmiştir. Kavram yanılgılarının oluşma nedenleri ise eksik ve yanlış bilgiye veya bilgilerin ilgili konu bağlamında ilişkilendirilmemesine atfedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihsel kavram, Kavram yanılgısı, Sosyal bilgiler, Öğretmen adayları

Social Studies Teacher Candidates’ Perceptions of Historical Concepts

Öz

Concepts, which are the basic building blocks of knowledge, play an important role in history education. This study was conducted to reveal the perceptions and misconceptions of social studies teacher candidates about historical concepts. The study was carried out using qualitative research method. Purposeful sampling method was used for selecting the research participants. Equal numbers of female and male Social Studies teacher candidates studying at a state university were selected as research participants in the study. A semi-structured interview form was used to reveal the participants’ perceptions about the concepts under scrutiny. Descriptive data analysis technique was used to analyze the collected research data. As a result of the data analysis, it was found that the pre-service teachers had difficulty in giving scientific definitions of the historical concepts examined in the study, and they defined the concepts on the basis of the connotations and analogies in their minds. It was also found that most of the pre-service teachers could not fully define the concepts, and they experienced confusion and misconceptions about some historical concepts. The reasons for their misconceptions are attributable to their incomplete and incorrect knowledge about concepts or their inability to associate the concepts with each other within the context of the relevant subject learned.

Anahtar Kelimeler

Historical concept, Misconception, Social studies, Teacher candidates

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A., Çulha Zabcı, F., & Ergün, R. (2005). Kral devletten ulus devlete. Ankara: İmge Kitabevi.
• Akça, N., Gültekin, F., & Berk, F. (2016). “Hocam……. ne demek?” 8, 11 ve lisans 1. sınıf öğrencilerinin inkılâp tarihine yönelik kavramlara ilişkin bilgileri. Turkish History Education Journal, 5(2), 464-490. https://doi.org/10.17497/tuhed.279935
• Alaca, E. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Avrupa tarihinde yer alan bazı kavramlara yönelik bilgi düzeyleri. Electronic Turkish Studies, 13(11), 133-156.
• Alkan, F., & Erdem, R. (2021). Etnosentrizm ve meslek merkezcilik: Kavramsal bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(30), 635-651.
• Arslan, S. (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde kavram yanılgılarına ilişkin öğretmen görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Avcı, G. (2015). Altıncı sınıflarda sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgılarının belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aycan, Y. (2010). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bitlisli, N. (2014). 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafi kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Candan, A. S. (1998). Kavramlara dayalı tarih öğretimi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakmak, F. (2006). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi nüfus ve yerleşme konusunda geçen kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çaycı, B., Demir, M. K., Başaran M., & Demir, M. (2007). Sosyal bilgiler dersinde işbirliğine dayalı öğrenme ile kavram öğretimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 619-630.
• Çaycı, B. (2003). İlköğretim öğrencilerinin (4. ve 5. sınıflar) fen bilgisi dersine karşı olan tutumları ile çevremizi tanıyalım ünitesinde yer alan kavramların öğrenilme düzeylerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çolak, R. (2010). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: kavram haritası ile yapılan öğretim ile tutum başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çümen, D. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram yanılgılarını belirleme ve giderme yollarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Demir, S. B.(2014). Sosyal bilgiler öğretmenliği alan eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2005). Öğretimde kavram ve genellemelerin geliştirilmesi. (C.Öztürk & D. Dursun, Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Düzenli, E. (2011). Islahat, tanzimat, meşrutiyet, cumhuriyet ve hürriyet kavramlarının anlaşılma düzeyleri: 11. sınıf öğrencilerinin görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Düzgün, F. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında düşünmeyi engelleyen dil yanlışlarının belirlenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gümüş, N., & Avcı, G. (2016). Altıncı sınıflarda sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgılarının belirlenmesi. International Journal of Social Science, 47, 191-206.
• Karadoğan Doruk, S. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Karahan, M. (2009). Tarih derslerinde demokrasi ile ilgili kavramların anlaşılma düzeyi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, E. (2011). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin bazı demokrasi kavramları hakkındaki görüşleri ve yanılgıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayacan, Z. (2010). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin coğrafi koordinatlarla ilgili kavram yanılgıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaymakçı, S. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının inkılâp tarihi öğretiminde kullanılan bazı kavramları anlama düzeyi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 190-207.
• Kılıç, A. (2015). İlköğretim 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi dersinde öğrencilerin kavram yanılgılarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Klausmeier, H. J. (1992). Concept learning and concept teaching. Educational Psychologist, 27(3), 267-286.
• Koray, Ö. C., & Bal, Ş. (2002). Fen öğretiminde kavram yanılgıları ve kavramsal değişim stratejisi. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 83-90.
• Kömürcü, Z. (2002). İlköğretim 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan kavramların kazandırılma düzeyi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kürümlüoğlu, M. (2019). 6. sınıf sosyal bilgiler dersi demokrasinin serüveni ünitesindeki kavram yanılgılarını giderme: Bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Malatyalı, E., & Yılmaz, K. (2010). Yapılandırmacı öğrenme sürecinde kavramlar ve önemi: Kavramların pedagojik açıdan incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 320-332.
• Memişoğlu, H., & Tarhan, E. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimine ilişkin görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 6-20.
• Novak, J. D. (1990). Concept mapping: A useful tool for science education. Journal of Research in Science Teaching, 27(10), 937-949.
• Özkan, H. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının 7. sınıf sosyal bilgiler dersi tarih kavramlarına ilişkin kavram yanılgılarının tespiti (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özlem, D. (1999). Felsefi hermeneutiğe geçiş yolu olarak tarihselcilik. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 127-145. DOI: 10.1501/Ilhfak_0000000434
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage. Pine, K., Messer, D., & John, K.S. (2001). Children’s misconceptions in primary science: a survey of teachers’ views. Research in Science & Technological Education, 19(1), 79-95.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya (26 baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Soylu, T. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenleri ve ortaokul öğrencilerinin kavram öğretimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Şimşek, A. (2006). İçerik türlerine dayalı öğretim: Kavramların öğretimi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Tural, A. (2011). Sosyal bilgilerde yapılandırmacı yaklaşımla kavram öğretimine yönelik model geliştirme (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Büyük Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. (Erişim Tarihi 03.04.2021) Ünal, N. (2006). Cumhuriyet döneminde Yeniçağ Avrupa tarihi araştırmalarında Avrupa'nın yeri ve önemi (Yayımlanmamış doktora tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Ünal, F., & Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 6-24.
• Yılmaz, H. (2008). İlköğretim birinci kademe 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde kavram haritalarının kullanılmasının başarıya etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, K., & Koca, F. (2012). Tarihsel empati üzerine nitel bir araştırma: Tarih öğretmenlerinin algı, görüş ve deneyimlerinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 855-879.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11.baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.