Collaboration of Liability for Usage Benefit and Compensation

Yıl 2022, , 45 - 63, 15.06.2022

Ahmet Akman

https://doi.org/10.18505/cuid.1058871

Öz

There are two main sources of compensation liability in Islamic Law of Obligations. These; contract and tort. Harming someone else is prohibited by any means. However, in social life, we witness that people harm others. Here, too, the legal order tries to ensure that the said damage is remedied. However, it is not a legal way to harm the other party for this. Are there other obligations at the same time as the liability for compensation? In this regard, Article 86 of Mecelle regulates that compensation liability and usage benefit cannot be combined in accordance with the Hanafi sect. There are some theoretical reasons for this within the sect. However, other sects have opposing views to the Hanafi sect on this issue. In particular, they approached positively to the compensation of the usage benefit of the usurped property separately. The basis of this difference is based on whether the benefit is legally accepted as property. However, in the later periods, some exceptions were made to the first view within the Hanafi sect. These; foundation, orphan and commercial property. In addition, it has been accepted that in the Majalla amendments, the benefit can be accepted as property and may be the subject of compensation.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Majalla, Benefit, Liability, Compensation.

Ücret İle Tazminat Sorumluluğu Birlikteliği

Öz

İslâm Borçlar Hukukunda tazminat sorumluluğunun başlıca iki kaynağı vardır. Bunlar; sözleşme ve haksız fiil. Başkasına zarar vermek bu yollardan hangisi ile olursa olsun yasaklanmıştır. Ancak toplumsal hayat içerisinde kişilerin başkalarına zarar verdiklerine şahit olmaktayız. Hukuk düzeni burada da söz konusu zararın giderilmesini sağlamaya çalışır. Ancak bunun için karşı tarafa zarar vermek yasal bir yol değildir. Tazminat sorumluluğu ile birlikte aynı zamanda başka yükümlülükler de söz konusu mudur? Bu konuda Mecelle’nin 86’ncı maddesi Hanefi mezhebine uygun olarak, tazminat sorumluluğu ile kullanım ücretinin bir arada olamayacağını düzenlemiştir. Mezhep içerisinde bunun bazı teorik sebepleri vardır. Ancak diğer mezheplerin bu konuda Hanefi mezhebine muhalif görüşleri vardır. Özellikle gasp edilen malın menfaatinin ayrıca tazmin edilmesine olumlu yaklaşmışlardır. Bu farklılığın temeli menfaatin hukuken mal kabul edilip edilmemesine dayanmaktadır. Ancak sonraki dönemlerde Hanefi mezhebi içerisinde ilk görüşe bazı istisnalar getirilmiştir. Bunlar; vakıf ve yetim malları ile ticari mallardır. Ayrıca Mecelle tadillerinde menfaatin mal kabul edilmesi ve tazmin konusu olabileceği de kabul görmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Mecelle, Menfaat, Sorumluluk, Tazmin

Kaynakça

• Abdul Basir Bin Mohamed. “İslam Haksız Fiil Hukukunda Kusursuz Sorumluluk”. çev. Emrah Gökmen, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/2(2021), 615-633.
• Abdülazîz el-Buhârî. Keşfü'l-Esrar an Usûli’l-Pezdevi. 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İslami, ts.
• Akgündüz, Ahmed. “İslam Hukukunda Ecr-i Misil Müessesesi ve Günümüz Hukukuna Te’sirleri”. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/2(1984), 339-375. Akgündüz. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Mecelle Ta’dilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Akman, Mehmet. “İslam-Osmanlı Hukukunda Ariyet Sözleşmesi”. Ankara Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, VII/1-2 (Haziran 2003), 3-26.
• Aktan, Hamza. “Damân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/450-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ali el-Hafif. Ahkâmü'l-Muamelâtiş-Şer’iyye, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî 2008.
• Ali el-Hafif, ed-Daman fi’l-Fıkhi’l-İslami. Kahire: 1971.
• Ali Haydar Hoca Emin Efendizade. el-Mecmuatü'l-Cedide fi’l-Kütübi’l-Erbaa. Dersaadet Hukuk Matbaası 1332. Ali Haydar. Düreru’l-Hükkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, 2017.
• Amin, S. H. Wrongful Appropriation of Property and Its Remedies in Islamic Law. Glasgow: Royston Limited 1983.
• Araz, Yunus,. İslam Hukukunda Menfaatin Tazmini. Bursa: Emin Yayınları 2016.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku II, Özel Hükümler. 3. Bası, Ankara: Adalet 2018.
• Avcı. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi 2019.
• Aybakan, Bilal. “Zarar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44/130-134. İstanbul: TDV Yayınları 2013.
• Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Borçların İfası. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1998.
• Aydın, M. Âkif. “Bir Haksız Fiil Türü Olarak İtlaf”. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul: İz Yayıncılık 1996.
• Aydın. “Gasp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/387-392. İstanbul: TDV Yayınları 1996.
• Aydın. “İslâm Hukukunda Gasp”. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul: 1996.
• Aykanat, Mehmet. “Mecelle’de İş Sözleşmesi”. Akademik Bakış Dergisi, 47(2015), 53-62.
• Aynî, Bedreddin. el-Binâye. 13 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1420/2000.
• Azak, Necmettin. Ebû Saîd El-Hâdimî’nin Mecâmiu’l-Hakâik Adlı Eserindeki Kavâid-İ Külliye’nin İslâm Hukuku’nun Temel Kâideleri İçindeki Yeri ve Önemi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2010.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed. el-İnâye fî Şerhi’l-Hidâye.10 Cilt, Darü’l-Fikir: ts.
• Bağçeci, Muhiddin. “Ecr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/383. İstanbul: TDV Yayınları 1994.
• Baktır, Mustafa. “Kâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/205-210. İstanbul: TDV Yayınları 2001.
• Bardakoğlu, Ali. “İcare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/379-388. İstanbul: TDV Yayınları 2000.
• Bayındır, Abdülaziz. İslâm Muhâkeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları 1437 / 2015.
• Belgesay, M. Reşit. Mecellenin Külli Kâideleri ve Yeni Hukukun Ana Prensipleri. İstanbul 1947.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle. İstanbul: Hikmet Yayınları 2. Baskı 1979.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübra. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 2003/1424.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınları 1967.
• Buhûti, Mansur b. Yunus. Keşşâfu'l-Kına. 6. Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Bûtî, Muhammed Said Ramazan. Davâbıtu'l-Maslaha. Dımaşk: Dârü’l-Müttehıde 6. Baskı 1412/1992.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed Seyyid eş-Şerîf. Ta’rifat. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1403 / 1983.
• Çoban, Ayşegül. Mecelle’nin Ta’dil Edilen Maddelerinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2008.
• Demiray, Mustafa. Hak Zâil Olmaz, Roma, Türk ve İslâm Hukuklarında Eksik Borç. İstanbul: Klasik 2009.
• Bağdâdi, Gânim. Mecmaü'd-Damanât. Dârü’l-Kitabi’l-İslâmi, ts.
• Cemâli, Fudayl b. Ali. ed-Damanât fi Füru'ı'l-Hanefiyye. Yzm.Süleymaniye Ktb., Crh. 814.
• Mevsuatu’l-Fıkhiyye I-XLV, Vezaretü’l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, Kuveyt: 1993, 1994, 1996.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İstanbul: Ensar Yayınları 2016.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları Yedinci Baskı 2011.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin 22. Baskı 2017.
• Fetâvây-ı Ali Efendi, c. I-II, İstanbul: 1305.
• Gür, A. Refik. Mecelle. İstanbul: Sebil Yayınevi İkinci basım 1975.
• Güzelhisari, M. Hulusi. Menâfi’u’d-deḳâiḳ fî şerḥi Mecâmi’i’l-Haḳâiḳ. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniyye 1308.
• Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/461-465. İstanbul: TDV Yayınları 2003.
• Hâdimi, Ebu Saîd. Mecâmiu’l-Hakâik. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniyye 1308.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamzu Uyuni’l-Besair,. 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1405/1985.
• İbn Abdisselam, İzzeddin. Kavâidü’l-Ahkâm fi Mesâlihi’l-Enâm. Kahire: Mektebetü'l-Külliyâtü'l-Ezheriyye 1414/1991. İbn Âbidin, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr. 6 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Fikr 1412/1992.
• İbn Âbidin. Ukûdü’d-Dürriyye fî Tenkîhi’l-Fetâvâ’l-Hâmidiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. el-Kavaninü'l-Fıkhiyye. yy. ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğni. Kahire: Mektebetü’l-Kahire 1388/1968.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdır 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahrü'-Râik Şerhu Kenzi'd-Dekâik. 8 Cilt, Dârü'l-Kitâbi'l-İslâmi: II. Baskı ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve'n-Nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1419/1999.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn. el-Kavâid. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1429/2008.
• İbn Rüşd, Ebu Velîd Muhammed. el-Bidâye. 4 Cilt, Kahire: Dârü’l-Hadis 1425/2004.
• İbnü’l-Hümâm. Fethü’l-Kadîr. 10 Cilt, Dımaşk: Dârü’l-Fikir: ts.
• İdris Salih. el-Kâvaidü ve’d-Davâbıtu’l-Fıkhiyye fi Nazariyyeti’d-Damân. Ürdün Üniversitesi Yüksel Lisans Tezi 2006.
• Kahveci, Nuri. İslâm Borçlar Hukukunda Tazminat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi 1997.
• Kahveci. “İslam Hukuku Açısından Menfaatlerin Tazmini”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2006), 41-63.
• Kahveci. “İslam Hukukunda Mislen Tazmin Olgusu”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI/1(2006), 39-52.
• Karâfî, Şehabeddin. ez-Zahîre. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmi 1994.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: 13. Baskı İz Yayıncılık 2017.
• Karaman. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İrfan Yayınevi 1982.
• Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekir. Bedâiu’s-Sanâî fi Tertîbi’ş-Şerâî. 7 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 2. Baskı 1406/1986.
• Kaya, Süleyman. Osmanlı Hukukunda İcâreteyn. İstanbul: Klasik 2014.
• Kefevî, Ebu’l-Beka. el-Külliyyat. Beyrut: ts.
• Kızılkaya, Necmettin. Hanefi Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Külli Kâideler. İstanbul: Litera Yayıncılık 2018.
• Kuyucaklızâde Mehmet Atıf Bey Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye Külli Kâideler Şerhi. (Ed. Mahmut Samar- Yayına Hazırlayanlar: Veysel K. Bilgiç, Oğuzhan Orhan, Süleyman Tepe, Ali Karakoyun), İstanbul: Hikmetevi Yayınları 2020.
• Mahmasânî, Subhî. "Transactions in The Shari'a". Law in The Middle East (Edited by Majid Kadduri and Herbert j. Liebesny, c. I, The Middle East Institute, Washington: 1955.
• Mahmasânî. en-Nazariyyatü’l-Âmme Li’l-Mûcebât ve’l-Ukud. Beyrut: Dârü'l-İlmi li'l-Melayin 1983.
• Mergınanî, Burhanüddin. el-Hidâye. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li Ta’lili’l-Muhtar. Kahire: Matbaatü’l-Halebî 1356/1937.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib. el-Lübâb fi Şerhi’l-Kitab. 4 Cilt, Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye ts.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-Hükkâm fi Şerhi Gureri’l-Ahkâm. 2 Cilt, Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî ts.
• Muhammed Kadri Paşa. Mürşidü’l-hayran ila Marifeti Ahvali’l-İnsan. Bulak: Matbaatü’l-Kübra el-Emiriyye 1308/1891.
• Muhammed Kadri Paşa. Kanunu’l-Adl ve’l-İnsaf fi’l-Kazai alâ Müşkilati’l-Evkaf. Kahire: Dârü’s-Selâm 1427/2006.
• Nedvî, Ahmed. el-Kavâidü’l-Fıkhiyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem 1414/1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Kitabü’l-Mecmu’. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd ts.
• Onar, Sıddık Sami. "The Majalla". Law in the Middle East I, The Middle East Institute, Washington 1955.
• Osman. "Menâfi-i Mağsûbun Damânına Dâir". Cerîde-i Adliye, 6/144(1331).
• Ömer Hilmi Efendi. İthâfü’l-Ahlâf fi Ahkâmi’l-Evkaf. Ankara: VGM Yayınları 1977.
• Öztürk, Nazif. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: TDV Yayınları 1995.
• Rafiî, Abdülkerîm b. Muhammed. Fetḥu’l-Azîz fî Şerḥi’l-Vecîz. Dârü’l-Fikr: ts.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd. el-Müdevvenetu’l-Kübra. Suud: Vezâretü’l-Evkâf ts.
• Selim Rüstem Baz. Şerhu’l-Mecelle. Beyrut: Matbaatü’l-Edebiyye 1923.
• Senhûri, Abdürrezzak. Mesâdıru’l-Hakk fi’l-Fıkhı’l-İslami. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabi 1953/1954.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Marife 1414/1993.
• Serahsî. el-Usûl. 2 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Marife ts.
• Seyyid Nesib. "Damân-ı Menfaat". Cerîde-i Adliye, 2/144 (1326).
• Suyûti, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Eşbah ve’n-Nezair. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1411/1990.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb. el-Eşbah ve’n-Nezair. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1411/1991.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. el- Ümm. Beyrut: Dârü’l-Marife 1410/1990.
• Şa'rânî, Ahmed b. Ali. el-Mîzan. Beyrut: 1409/1989.
• Şehhâte, Şefik. Nazariyyetü'l-âmme li’l-İltizamat. Mısır: Matbaatü’l-Îtimâd ts.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. el-Medhal fi’l-Fıkhi’l-İslami. Beyrut: Dârü’l-Câmia 10 Baskı 1405/1985.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-Evtar. Mısır: Dârü’l-Hadis 1423/1993.
• Şeybani, Muhammed b. Hasen. el-Asl. 5 Cilt, Karaçi: İdaretü’l-İslâm ve’l-Ulûmi’l-Kur’aniyye ts.
• Şeyh Bedreddin. Yargılama Usulüne Dair Camiu’l-Fusuleyn. Ed. Hacı Yunus Apaydın, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2012. Şeyhîzâde, Muhammed b. Süleyman (Dâmad Efendi). Mecma'u'l-Enhûr fî Şerhi Mülteka'l-Ebhûr. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî ts.
• Şîrâzî, Ebu İshâk Cemâlüddin. el-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1417/1996.
• Şirbînî, Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc. 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Marife 1418/1997.
• Taberi, Muhammed b. Cerir. İhtilafü’l-Fukaha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1420.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail. Hâşiyetü ala’d-Dürri’l-Muhtar. Kahire: 1282. Trablusî, Alâeddin. Mu'inü'l-Hükkâm. Dârü’l-Fikr ts.
• Ünal, Mustafa. İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi 2019.
• Ventura Mişon. "Mesuliyyet-i Hukukiyye ve Damânât". İstanbul Dârülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1/5(1332).
• Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak Fıkıh Kâideleri Ya Da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife, 1/1(2001), 49-75.
• Yaran, Rahmi. İslam Hukukunda Borcun Gecikmesi. İstanbul; Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1997.
• Yelek, Kamil. Hanefi Sorumluluk Hukuku. İstanbul: Timaş Akademi 2021.
• Yıldız, Kemal. İslâm Sorumluluk Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları İkinci Baskı Yayınları 2013.
• Zencânî, Şehâbeddin. Taḫrîcü’l-fürû’ ale’l-Uṣûl. Thk. Muhammed Edib Salih, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle 1398/1978.
• Zerka, Ahmed Muhammed. Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. Thk: Abdüssettar Ebu Ğudde, Dımaşk: Dârü’l-Kalem 2. Baskı 1409/1989.
• Zerka, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-Fıkhi’l-Âmm. Dımaşk: Dârü’l-Kalem 2. Baskı 1425/2004.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Mensûr fi’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. Kuveyt: Vezaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslamiyye 1404/1985.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’-Dekâik. Kahire: Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-Damân. Dımaşk: Dârü’l-Fikr:1998.
• Zuhaylî. "et-Ta'viz ani'z-Zarar". Mecelletü'l-Bahsü'l-İlmi ve't-Türâsi'l-İslâmî,1-3(1398/1400).
• Zürkâni, Abdülbaki b. Yusuf. Şerhu Muhtasar-ı Halil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1422/2002.