Kur’an Bütünlüğünde Şefaatle İlgili Ayetlerin Tahlili

Yıl 2023, , 61 - 75, 15.06.2023

Yasin Pişgin

https://doi.org/10.18505/cuid.1228745

Öz

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de şefaat inancı, kimi kesimlerce reddedilirken, kimi kesimler tarafından da kabul edilmekte ve her iki taraf da görüşlerini Kur’an ile temellendirmektedir. Kur’an’ı incelendiğimizde konuyla ilgili ayetlerin bir kısmının şefaatin varlığından, bir kısmının da yokluğundan bahsettiğini görmekteyiz. Bâtılın hiçbir şekilde kendisine nüfuz edemediği/edemeyeceği ilahi bir kitap olan Kur’an’ın en önemli özelliklerinden biri de onda birbirini yalanlayan çelişkili bilgi ve hükümlerin olmamasıdır. Şu hâlde şefaatin hem inkârı hem de ispatı konusunda referans alınan Kur’an’ın, aynı şefaati hem onaylaması hem de reddetmesi ilahi kelam ile bağdaşmayan paradoksal bir durumdur. Bu da bizi Kur’an’ca makbul ve merdut görülen iki ayrı şefaat türünü ve aralarındaki farkları tespite, dolayısıyla da ilgili ayetleri bütünsel olarak incelemeye sevk etmektedir. Bu itibarla biz bu makalede, şefaatin imkân ve imkânsızlığından bahseden ayetleri Kur’an bütünlüğünde ele almaya ve Kur’an’ın reddettiği ve onayladığı şefaatin mahiyetini tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Şefaat, Dua, İstiğfar, Vesile, Tevessül.

An Analysis of Verses Related to Shafaat in the Quranic Integrity

Öz

Today as it was in the past, faith in shafaat is accepted by some groups while it is rejected by some others and both sides base their views on the Qur’an. When we examine the Qur'an, we see that some of the verses related to the theme refer to the existence of shafaat and the other part of it speaks the absence of shafaat. The Qur'an is a divine book which superstitious cannot get close to it in anyway. One of the most important characteristics of the Qur’an is that there are no contradictory information and provisions that lie against each other. However, the Qur’an was taken as a reference for both denial and proscription of shafaat. Both the approval and rejection of the Qur'an the same intercession is a paradoxical situation incompatible with the divine word. This leads us to determine two different types of shafaat accepted and rejected according to the Qur'an and the differences between them; therefore, this leads us also to examine the related verses holistically. In this respect, we will try in this article to examine the verses about the possibility and impossibility of shafaat in the Qur’anic integrity. In the same way, we will try to determine the nature of the shafaat that the Qur’an rejects and approves of.

Anahtar Kelimeler

The Qur’an, Shafaat, Prayer, Istighfar, Wasila, Tawassul.

Kaynakça

• Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/411. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Âl-i Ğâzî, Molla Huveyş. Beyânu’l-Meânî. Dımaşk: Matbaatu’t-Terakkî, 1965.
• Atay, Rıfat. “Tecrübeyi Anlamlandırma ve Yorumlama Bağlamında Kutsiyet, Velayet ve Keramet: Sekülerleşen Din Anlayışları”. İslam Düşünce ve Geleneğinde Kutsiyet Velayet Keramet. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017, 447-456.
• Begavî, Ebû Muhammed. Meâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kurân. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Beydâvî, Nâsıruddin. Esrâru’t-Te’vîl ve Envâru’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdurrahmân Mar’aşlî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Bikâî, İbrâhîm b. Ömer b. Hasan. Nazmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Süver. Kâhir: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrahîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luġa. thk. Ahmed Abdu’l-Gafûr. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• Çelik, Hüseyin. “Kuran’da Şefaat”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2015), 284-313.
• Daşdelen, Mehmet, “Mu’tezile’de Şefaat Anlayışı”. Sosyal Bilimler Dergisi 5/10 (2015).
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. El-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamît. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1475.
• Elik, Hasan. “Kur'ân'daki Allah Tasavvuru Açısından Şefaat’e Bakış”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 16 (2005), 30-47.
• Endulûsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-Muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Eren, Şadi. “Kur’ân’ın Bütünlüğü ve Tefsirde Tenevvü ‘İhtilafı”. EKEV Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler - 1/2 (1998), 23-32.
• Ertürk, Ramazan. “Kur’ân’ın Bireysel Hayatı İnşası”. VII Kur’ân Sempozyumu Kur’ân ve Müslümanlar Bildiriler Kitabı. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî-Mehammed Alî en-Neccâr-Abdulfettâh İsmâîl eş-Şelebî. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîfi ve’t-Terceme, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Mektebu Tahkîki’t-Turâs fî Müesseti’r-Risâle. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 2005.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdi el-Mahzûmî. b.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilal, ts.
• Harman, Ömer Faruk. “Arim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/373-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Herevî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. thk. Muhammed İvaz. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd. et-Tefsîru’l-Vâdıh. Beyrût: Dâru’l-Cîli’l-Cedîd, 1413.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. nşr. Hasan Abbâs Zekî. Kâhire: y.y., 1419.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak bin Gâlib. el-Muharreru’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. nşr. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: y.y., 1993.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed. et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrût: Şeriketü Dari’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkam, 1416.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Ebû Abdillâh Hüseyin b. Ukkâşe – Muhammed b. Mustafa el-Kenz. nşr. el-Fârûku’l-Hadîse. Mısır: y.y., 2002.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâmet. b.y.: Dâru Taybe li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1999.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân. Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, 1422.
• Kesler, Muhammet Fatih. “Kur’ân-ı Kerim ve Hadislerde Şefaat İnancı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5/13 (2004), 199-153.
• Kurt, Mehmet, İtikadî Mezheplerde Şefaat Anlayışı. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısrıyye, 1964.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen. en-Nüket ve’l- ‘uyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdulmaksûd b. Abdirrahîm. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ Bülûğu’n-Nihâye. thk. Mecmûatü Resâil Câmiiyye bi Külliyyâti’d-Dirâsâti’l-Ulyâ ve’l-Bahsi’l-İlmî Câmiatu’ş-Şârika. b.y.: Mecmûatu Buhûsi’l-Kitâb ve’s-Sünne, 2008.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil. thk. Abdullah Mahmûd Şehâte. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1423.
• Mücahit b. Cebir. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselâm Ebû’n-Nîl. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Sahîh-u Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdü’l-Bâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Narol, Süleyman. “Fahreddin Razi ve Kadi Abdülcebbar’ın Şefaat Konusundaki Âyetlere Yaklaşımı ve Değerlendirilmesi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2015), 127-128.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali. Sünen-i Nesâî. thk. Abdul Fettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebu’l-Matbûâtu’l-İslâmî, 1986.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn. garâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-Furkân. thk. Şeyh Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Nu’mânî, Ebû Hafs Sirâcüddîn. el-Lübâb fî Ulûmi’l-Kitâb. thk. eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd-eş-Şeyh Alî Muhammed Muavvid. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Özden, Mustafa. “Kur’ân’a Göre Hz. Peygamber’in Şefaati Meselesi”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/4 (2015), 27-44.
• Öztürk, Yener. “Şefaat İnancının Naklî ve Aklî Açıdan İmkânı”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 9/23 (2005), 103-122.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1420.
• Râzî, İbn Ebî Hâtim. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es’ad Muhammed Tayyib. Suûd: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an Tefsîri’l-Kurân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. Kâhire: Dâru’s-Sâbûnî li’t-Tıbâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1997.
• Sarıkaya, Berat. “İnsan Allah İletişimi ve Tevessül”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2014), 115-136.
• Sem’ânî, Ebu Muzaffer. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm-Ğanîm b. Abbas b. Ğanîm. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebû Leys. Bahru’l-Ulûm. Mektebetü’ş-Şâmile, b.y.,: y.y., ts.
• Şahin, Mehmet Kenan, Kuran ve Hadislerde Şefaat. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Şirbînî, Hatîb. es-Sirâcu’l-Münîr fi’l-İâne alâ Ma’rifeti Ba’di Meânî Kelâmi Rabbina’l-Hakîmi’l-Habîr. Kâhire: Matbaâtu Bûlâk, 1285.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Müssesetü’r-Risâle, 2000.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Süneni’t-Tirmîzî. thk. Beşşâr İvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Toktonaliev, Azat, "Âyetler ve Hadisler Bağlamında Şefaat Kavramı". Akademiar Akademik İslam Araştırmaları Dergisi /7 ( 2019), 161-182.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İslam’da Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tevessül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/6. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Mehmet, Kur'ân'da Şefaat Kavramı ve Yaygın Şefaat Anlayışıyla Karşılaştırılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yılmaz, Muhammet. “Hicrî İlk Üç Asırda “Şefaat” ile İlgili Âyetlerin Tefsiri”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi (Bilimsel Birikim) 14/1 (2014), 110-132.
• Yüksel, Emrullah. “İslâm’da Şefaat Yetkisi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2002), 18-31.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mecmûa mine’l-Muhakkıkîn. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafâ. et-Tefesîru’l-münîr fi’l-akîdeti ve’ş-şerîati ve’l-menhec. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1418.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-Vasît. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1422.