Do the Translations of the Qurʾān Reflect the Art of Iltifāt (Reference Switching)? - The Example of the Art of Iltifāt Between Māzi and Muzāri’ Verb Modes-

Yıl 2020, , 1429 - 1454, 15.12.2020

Osman Arpaçukuru

https://doi.org/10.18505/cuid.779372

Öz

The iltifāt (reference switching) is one of the arts of high literary value, widely practiced in the Qurʾān. This art takes place in the form of switching to another person, verb mode, number, preposition or sentence type contrary to the necessity of the situation, while continuing the word as a certain person, verb mode, number, preposition or sentence type. The art of iltifāt adds certain meanings to words such as certainty, continuity and movement. It keeps the curiosity, desire, excitement and shiver alive. Similar to those who read the Qurʾān, those who read the translation of the Qurʾān are expected to be able to notice these meanings as much as possible and feel the literary pleasure of this art. There are important structural differences between Arabic and Turkish. In addition, the text that needs to be translated into Turkish is Holy Qurʾān, which has a divine infinite dimension, and it is a limited human mind attempts to translate it. This situation requires an advanced level of caution and diligence in transferring the art of iltifāt to the translations of Qurʾān. The issue of the art of iltifāt and the transfer of this art to the translations of the Qurʾān has also been studied in scientific research in different world languages such as Arabic, English and Indonesian. As far as we can determine, the only study in Turkish that examines the reflection of the iltifāt in the Qurʾān is the article titled "The Translation Problem of the Art of iltifāt in the Translation of the Qurʾān" by Haşim Özdaş. In the mentioned article, five different Qurʾān translations of eight verses from different types of the art of iltifāt were examined. It has been claimed that there is no art of iltifāt in Turkish language and literature, and that the translation of the art of iltifāt in the verses into Turkish is an obstacle to understanding the verses and leads to a wrong or incomplete understanding. As a solution, while the verses are being given and translated, it is suggested that the art of iltifāt in the verses be ignored. In this research article, the cases of the translations of the Qurʾān reflecting the art of iltifāt, as an example of iltifāt between māzī (past tense) and muzāriʻ (present tense) verbs modes in the verses are discussed. In addition, it discusses the opinions that say there is no art of iltifāt in the Turkish language, that the exact transfer of the art of iltifāt found in the Qurʾān to the translations of the Qurʾān causes wrong or incomplete understanding, therefore, the art of iltifāt should be ignored when the verses are being translated. As a result, the present study argues that the art of iltifāt is also a subject of Turkish rhetoric, which should be reflected in the translations of the Qurʾān as much as possible, and the transfer of the art of iltifāt in the translations of the Qurʾān does not constitute an obstacle to understanding the verses, on the contrary, the reference to this art in the verses will contribute to the realization of the divine purpose and wisdom. The data sources of the research were created from 6 verses and their 22 different translations, using various sampling methods. The data collected from these were analysed using the comparative text analysis method on the basis of the inductive approach. Qualitative data was converted into quantitative data, processed in the SPSS application, and the findings were presented as numerical figures in tables. At the end of the research, it was determined that iltifāt between māzī and muzāriʻ verbs modes studied in the science of rhetoric was also a subject of grammar as the phenomenon of time shifts in verbs. It was seen that the art of iltifāt was applied in an average of 800 places in the Qurʾān, and the iltifāt between māzī and muzāriʻ verbs modes accounted for 6.9% (55 pieces) of this amount. Most of these fifty-five iltifāts were iltifāt from the māzī verb mode to the muzāriʻ verb mode (63.6%), while the amount of iltifāt the muzāriʻ verb mode to the māzī verb mode was less (36.4%). In the analysed translations of the Qurʾān, it was determined that the iltifāt between māzī and muzāriʻ verbs modes was not reflected at a rate of 90.9%, and the art of iltifāt was completely abandoned in 14 of the 22 translations. It was concluded that the reason why the art of iltifāt in the verses was not reflected in the translations of the Qurʾān was the belief that this art was not found in Turkish and that the transfer of this art leads to wrong and incomplete understanding. In the research, it was proposed to increase the number of scientific studies in which various translation strategies and techniques were tested in the transfer of the art of iltifāt in the verses in the translations of the Qurʾān. In this respect, this research article is expected to pave the way for more research on the issue of transferring the arts used in the Qurʾān and to be useful for future translations of the Qurʾān.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Balāgha, Reference Switching (Iltifāt), Qurʾān, Qurʾānic Studies, Styles of the Qurʾān, Translation, Turkish Translations of the Qurʾān

Meâller İltifât Sanatını Yansıtıyor mu? -Mâzi ve Muzâri Fiil Kipleri Arasındaki İltifât Sanatı Örneği-

Öz

İltifat, Kur’an’da çokça uygulanan, yüksek edebî değere sahip sanatlardan biridir. Bu sanat, sözü durumun gereğine göre belli bir şahıs, fiil kipi, sayı, edat veya cümle türü üzere sürdürürken, durumun gereğine aykırı bir şekilde diğer bir şahıs, fiil kipi, sayı, edat veya cümle türüne geçiş yapma biçiminde gerçekleşmektedir. İltifât sanatı söze kesinlik, süreklilik, hareket gibi birtakım anlamlar katmakta; merak, arzu, heyecan ve ürpertiyi diri tutmaktadır. Kur’an’ı okuyanlara benzer biçimde meâl okuyanların da bu anlamları mümkün olduğunca fark edebilmeleri ve bu sanatın edebî hazzını hissedebilmeleri beklenmektedir. Arapça ile Türkçe arasında önemli yapısal farklılıklar bulunmaktadır. Ayrıca Türkçeye çevrilmek istenen metin, ilahî sonsuz boyuta sahip Kur’an-ı Kerim ve onu çeviriye teşebbüs eden de sınırlı insan aklıdır. Bu durum iltifât sanatının meâllere aktarımında ileri seviyede dikkatli ve özenli olmayı gerektirmektedir. İltifât sanatı Arapça, İngilizce ve Endonezyaca gibi farklı dünya dillerinde bilimsel araştırmalarda da incelenmiştir. Bu çalışmaların bir kısmında, iltifât sanatı Kur’an’ın metniyle sınırlı çerçevede ele alınırken; diğer bir kısmında, Kur’an’daki iltifât sanatının meâllerde aktarımı meselesi konu edinilmiştir. Meâllerin Kur’an’daki iltifât sanatını yansıtma durumlarını inceleyen Türkçe tek çalışma, tespit edebildiğimiz kadarıyla, Haşim Özdaş’a ait “Kur’ân Tercümelerinde İltifât Sanatının Çeviri Sorunu” başlıklı makaledir. Adı geçen makalede iltifât sanatının farklı türlerinden gelen sekiz âyetin beş farklı meâldeki çevirileri incelenmiştir. Türk dili ve edebiyatında iltifât sanatının bulunmadığı, âyetlerdeki iltifât sanatının Türkçeye çevrilmesinin âyetleri anlamanın önünde bir engel olduğu, yanlış veya tam anlaşılmamaya yol açtığı öne sürülmüştür. Bu çerçevede, âyetlerdeki iltifât sanatını yansıtan meâller hatalı kabul edilmiş; çözüm olarak da âyetlere meâl verilirken âyetlerdeki iltifât sanatının yok sayılarak tercüme edilmesi önerilmiştir. Bu araştırma makalesinde ise, meâllerin âyetlerdeki mâzi ve muzâri fiil kipleri arasında iltifât örnekliğinde iltifât sanatını yansıtma durumları konu edinildi. Araştırma Türk dilinde metin eleştirisi üzerine kurulmakla beraber Türk belâgatında iltifât sanatının teorik zemini, etraflıca ele alınması zarureti, bu araştırma makalesinin bunu hedeflememiş olması ve makale hacminin sınırlılıkları sebebiyle konu edinilmedi. Türk belâgatında iltifat sanatının yazımı, bütün yönleriyle ele alınacağı bağımsız, kapsamlı araştırmalara havale edildi. Ayrıca Türk dilinde iltifât sanatının bulunmadığı, Kur’an’da bulunan iltifât sanatının meâle aynen aktarımının yanlış veya eksik anlamalara yol açtığı, bu sebeple âyetlere meâl verirken onlardaki iltifât sanatının yok sayılması gerektiğini öne süren görüşler tartışıldı. Sonuç olarak, iltifât sanatının Türk belâgatinin de bir konusu olduğu, âyetlerdeki iltifât sanatının meâllerde mümkün olduğunca yansıtılması gerektiği, iltifât sanatının meâllerde aktarımının âyetlerin anlaşılması önünde bir engel oluşturmayacağı aksine âyetlerde bu sanata başvurulmasından hedeflenen ilahî maksat ve hikmetin gerçekleşmesine katkı sağlayacağı fikri öne sürüldü. Araştırmanın veri kaynakları, çeşitli örnekleme yöntemleri kullanılarak, 6 âyetten ve bunların 22 meâldeki çevirilerinden oluşturuldu. Bunlardan toplanan veriler tümevarım yaklaşımı temelinde karşılaştırmalı metin analizi yöntemiyle analiz edildi. Nitel veriler nicel verilere dönüştürülerek SPSS programında işlendi ve bulgular tablolarda sayısal rakamlar olarak sunuldu. Araştırma sonunda, Belâgat ilminde incelenen mâzi ve muzâri fiil kipleri arasındaki iltifâtın, fiillerde zaman kaymaları olgusu olarak dil bilgisinin de bir konusu olduğu belirlendi. Kur’an’da iltifât sanatına ortalama 800 yerde başvurulduğu, mâzi ve muzâri fiiller arasındaki iltifâtın, bu miktarın %6,9’unu (55 adet) oluşturduğu görüldü. Bu elli beş iltifâtın da büyük bölümünü mâzi fiil kipinden muzâri fiil kipine iltifâtın oluşturduğu (%63,6), muzâri fiil kipinden mâzi fiil kipine iltifâtın miktarının daha az (%36,4) olduğu anlaşıldı. İncelenen meâllerde mâzi ve muzâri fiil kipleri arasındaki iltifâtın %90,9 oranında yansıtılmadığı, 22 meâlden 14’ünde iltifât sanatının tamamen terk edildiği belirlendi. Âyetlerdeki iltifât sanatının meâllerde yansıtılmama sebebinin, bu sanatın Türk dilinde bulunmadığı ve meâllerde aktarımının yanlış ve eksik anlamaya yol açtığına dair benimsenen kanaat olduğu sonucuna ulaşıldı. Araştırmada âyetlerdeki iltifat sanatının meâllere aktarımında çeşitli çeviri strateji ve tekniklerinin denendiği bilimsel çalışmaların sayısının arttırılması teklif edildi. Bu itibarla bu araştırma makalesinin, Kur’an’ın sanatlarının meâllerde aktarımı meselesi üzerine daha fazla araştırma yapılmasının yolunu açması ve Kur’an’ın gelecekte yapılacak Türkçeye çevirileri için faydalı olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, İltifât Sanatı, Kur’an, Kur’an Araştırmaları, Çeviri, Kur’an’ın Türkçe Meâlleri

Kaynakça

• Açıklamalı Yeni Meal: Kur'an-ı Kerîm'i Konu Bütünlüğü İçinde Anlama Gayreti. çev. Arif Aytekin. 2 Cilt. İstanbul: Mirac Yayınları, 2019.
• Ahmet Cevdet Paşa. Medhal-i Kavâ'id. nşr. Nevzat Özkan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.
• Ahmet Cevdet Paşa. Tertîb-i Cedîd Kavâid-i Osmâniyye. nşr. Esra Karabacak. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Ahmet Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmâniye. nşr. Turgut Karabey -Mehmet Atalay. İstanbul: Akçağ Basım Yayım, 2. Basım, 2017.
• Âlûsî, Şehâbüddîn Mahmûd b. Abdullâh. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1415.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’t-Telhîs. nşr. Muhammed Mustafa Ramazan. Trablus: el- Münşe’etü’l-‘âmme, 1983.
• Badani, Najat Ali Muhammed Ahmed vd. “Reference Switching (Iltıfāt) in Arabic And Its Translation into English: An Intertextual Analysis”. International Journal of Asian Social Science 4/6 (2014), 791–805.
• Badani, Najat Ali Muhammed Ahmed vd. “The Implicature of Reference Switching (iltifāt) from Second Person to Third Person in the Translation of Sūrat Al-Baqarah”. Arab World English Journal (AWEJ. Special Issue on Translation) 3 (2014), 791–805.
• Badani, Najat Ali Muhammed Ahmed vd. “Expansion Strategy in the Translation of Iltifāt in Sūrat Al-Baqarah”. Arab World English Journal (AWEJ) Special Issue on Translation -/5 (Mayıs 2016), 54–65.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Basım, 2019.
• Bilgegil, Mehmet Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri -I: Belâgat. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. Basım, 1989.
• Bilgegil, Mehmet Kaya. Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi, 3. Basım, 2009.
• Bilgin, Abdulcelil. Kur'an Meallerindeki Anlatım Bozuklukları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Bilgin, Muhittin. Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Anı Yayıncılık, 3. Basım, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’anı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Bozkurt, Fuat. Türkiye Türkçesi (Dilbilgisi-Anlatım). Konya: Eğitim Yayınevi, 5. Basım, 2017.
• Cahit, Hüseyin. Türkçe Sarf ve Nahiv. nşr. Leylâ Karahan -Dilek Ergönenç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın-ları, 2000.
• Dağ, Mehmet. Kur'ân'da Üslûp Diyalektiği: İltifât -Zamanlar ve Şahıslar Arası Geçiş-. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları, 2008.
• Demir, Tufan. Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitap, 3. Basım, 2013.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît fî’t-tefsîr. thk. Sıdkî M. Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Eliaçık, Muhittin. “İltifat Sanatı Üzerine Bir İnceleme”. ASOS Journal (the Journal of Academic Social Scien-ces) 85/85 (Aralık 2018), 1–6. https://doi.org/10.16992/ASOS.14507
• Evrensel Çağrı Kur’ân-ı Kerîm: (Yüce Meâl ve Tefsir). çev. Hamdi Döndüren. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2005.
• Fahrüddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb: et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâi't-türâsi'l- Arabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Farisi, Mohamad Zaka. “The Translation of Iltifat Verses: An Analysis of Translation Ideology”. CONAPLIN and ICOLLITE - Tenth Conference on Applied Linguistics and the Second English Language Teac-hing and Technology Conference in collaboration with the First International Conference on Langu-age, Literature, Culture, and Education (2017), 260–265.
• Farisi, Zaka “Speech act of iltifāt and its Indonesian translation problems”. Indonesian Journal of Applied Linguistics 4/2 (January 2015); 4/2 (Ocak 2015), 78–90.
• Feyzü'l-Kur'ân: Tefsirli Kur'ân-ı Kerîm Meali. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 9. Basım, 2015.
• Haleem, M. A. S. Abdel. “Grammatical Shift for Rhetorical Purposes: Iltifāt and Related Features in the Qur'ān”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 55/3 (1992), 407–432. https://doi.org/10.1017/S0041977X00003621
• Halit Ziya Bey. Kavâid-i Lisân-ı Türkî: (Türkçenin Dil Bilgisi). nşr. Kaya Türkay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Hatîb el-Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahmân. el-Îzâh fî ʿulûmi’l-belâga: el-Me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. nşr. İbrahîm Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım, 2010.
• Hayat Kitabı Kur’an: Gerekçeli Meal-Tefsir. çev. Mustafa İslamoğlu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
• Heyet. Mufassal Yeni Sarf-ı Osmânî: İkinci Seneye Mahsus. nşr. Recep Toparlı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed et-Tûnusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Abdülhak b. Gālib. el-Muharrerü’l-vecîz: fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1422/2001.
• İbn Fâris, Ebû'l-Huseyn Ahmed el-Kazvînî. Muʿcemu Mekâyîsi'l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dımaşk: İttihâdu'l-Kuttâbi'l-Arab, 1423/2002.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Ya‘kûb el-Mağribî, Ahmed b. Muhammed. Mevâhibü’l-fettâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. nşr. Halil İbrahim Halil. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn. Şerḥu’l-Mufaṣṣal li'z-Zemaḫşerî. thk. Îmîl Bedî‘ Ya‘kûb. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-‘ilmiyye, 1422/2001.
• İbnu'l-Hâcib, İbnu'l-Hâcib el-Kurdî el-Mâlikî. el-Kâfiye fî ʿİlmi'n-Naḥv. nşr. Ṡâliḥ ʿAbdulʿaẓîm eş-Şâʿir. Kahi-re: y.y., 2010.
• İslâm, Sâhib – Ziyâu'l-Hak. “el-İltifât fi'l-Kur'âni'l-Kerîm: Dirâsetün tahlîliyye (An Analytical Review of Iltifāt in the Holy Qur’ān)”. el-Îzâh 29 (Aralık 2014), 238–250.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kur’an -Türkçe Çeviri-. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Atayy Yayınları, 2015.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. nşr. Mürşid Çantay. 3 Cilt. İstanbul: Elif Ofset, 15. Basım, 1990.
• Kur’an-ı Kerim Meali -Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri-. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayın-ları, 2. Basım, 2014.
• Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı. çev. Murat Sülün. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2012.
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali. çev. Yaşar Nuri Öztürk. İstanbul: Yeni Boyut, 113. Basım, 2013.
• Kur’ân-ı Kerim'in Türkçe Anlamı: (Meal). çev. Hüseyin Elmalı – Ömer Dumlu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 8. Basım, 2014.
• Kur’an-ı Kerîm'in Yüce Meâli. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Hayat Yayınları, 2017.
• Kur'an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Kur'an-ı Kerim 3.0. Yazılım. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, t.y.
• Kur'an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 17. Basım, 2009.
• Kurân-ı Kerim Türkçe Meali. çev. Mahmut Toptaş. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Kur'an-ı Kerim ve Meâli. çev. Mehmet Nuri Yılmaz. Ankara: Kürsü Yayıncılık, 1998.
• Kur'ân-ı Mecîd ve Tefsirli Meâlî Âlîsi. Erişim 05 Mayıs 2020. http://kuranimecid.com/index.php?sayfa=0
• Mehmet Rıfat, Manastırlı. Mükemmel Osmanlı Sarfı. nşr. Ferhat Tamkoç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın-ları, 2013.
• Mirdehghan, Mahinnaz vd. “Iltifat, Grammatical Person Shift and Cohesion in the Holy Quran”. Global Journal of Human Social Science Volume 12/2 (Ocak 2012), 44–51.
• Munteceb el-Hemezânî, Ebû Yûsuf el-Munteceb b. Ebû'l-ʿİzz. el-Kitâbu'l-Ferîd fî İʿrâbi'l-Ḳurʾâni'l-Mecîd. thk. Muhammed Nizâmuddîn el-Fetîh. 6 Cilt. Medine: Dâru'z-Zemân, 1427/2006.
• Özdaş, Haşim. “Kur'ân Tercümelerinde İltifât Sanatının Çeviri Sorunu”. İlahiyat Tekikleri Dergisi -/53 (Haziran 2020), 93–113. https://doi.org/10.29288/ilted.681329
• Özdemir, Abdurrahman. “Kadim bir Söz Sanatı: İltifat ve Kur'an'da İltifat Örnekleri”. İslami İlimler Dergisi 1/2 (Güz 2006), 151–160.
• Özdoğan, Mehmet Akif. Arap Dili ve Belâgatında Lafız ve Anlam. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Râğıb el-Isfehânî, Ebû'l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-. et-Tefsîr. 2 Cilt. Mekke: Câmiʿatu Ummi'l-Ḳurâ, 1424/2003.
• Sadullah, Midhat. Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri. nşr. Tuncer Gülensoy -Mustafa Fidan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
• Sekkâkî, Ebû Ya'kûb Yûsuf. Miftâhu’l-ʿulûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987.
• Sîbûker, İsmâil el-Hâc Abdülkadir. Suveru'l-iltifât fi'l-Kur'âni'l-Kerîm ve mekâsıduhu'l-belâgiyye ve'l-i'câziyye. Sudan: Cami'atu Umm Durman el-İslâmiyye, Kulliyyetu'l-lugati'l-'Arabiyye, Yüksek Li-sans Tezi, 1428/2008.
• Sübkî, Bahâüddîn Ahmed b. Alî. Arûsü’l-efrâh: fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Halil İbrahim Halil. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 2017.
• Süleyman Hüsnü Paşa. İlm-i Sarf-ı Türkî (Türkçe Yapı Bilgisi). nşr. Recep Toparlı -Dilek Yücel. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. M. Ebû'l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: el-Heyʾetü’l- Mısriyyetü’l-ʿamme li’l-küttâb, 1394/1974.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Muʿterekü’l-aḳrân fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Şemsüddin. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1408/1988.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Muʿcem mekâlîdi'l-ʿulûm fî'l-hudûd ve'r-rusûm. thk. M. İbrahim İbâde. Kahire: Mektebetu'l-Âdâb, 1424/2004.
• Şemseddin Sami. Nev-Usul Sarf-ı Türkî. nşr. Furkan Hamit. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Ahmed M. Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tabl, Hasan. Üslûbu'l-iltifât fi'l-belâgati'l-Kur'âniyye. Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1418/1998.
• Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. Ömer. el-Mutavvel: Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ʿulûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 2013.
• Tîbî, Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh. et-Tibyân fi'l-beyân. Abdussâtir Huseyin Mebrûk Zemmûd, Ezher Üniversitesi, Doktora Tezi, 1397/1977.
• Tîbî, Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh. Fütûḥu’l-ġayb fi’l-keşfi ‘an ḳınâ‘i’r-rayb: Ḥâşiyetü’ṭ-Ṭîbî ‘ale’l-Keşşâf. thk. Cemîl Benî Atâ. 17 Cilt. Dubai: Câʾizetu Dubey ed-Devliyye li'l-Kur'âni'l-Kerîm, 1434/2013.
• Toptaş, Hüseyin. Türkçe Dersleri 2. 2 Cilt. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim, 2016.
• Uçar, Hasan. Kur'ân-ı Kerîm'deki Anlamsal Bedî' Sanatları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Ulusu (Ülger), Müşerref. Arap Dili ve Belâgatında İltifat Sanatı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eylül 2008.
• Yahyâ b. Hamza, el-Müeyyed-Billâh. et-Tırâzü’l-mütezammin li-esrâri’l-belâga. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-ʿasriyye, 1423/2002.
• Yaman, Ertuğrul. Türkiye Türkçesinde Zaman Kaymaları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Yüce Kur’an’ın İnsanlığa Mesajı (Kur’an-ı Kerim Meali). çev. Osman Zeki Soyyiğit. İstanbul: Siyer Yayınları, 2012.
• Yüksel, Ahmet. “Arap Dilinde İltifat Sanatının Tarihi: Seyri Üzerine Bir İnceleme”. Ondokuz Mayıs Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/28 (Şubat 2010), 63–85.
• Zaenuddin, Mamat. “Uslûb Iltifât dalam Alquran”. TAJDI 25/2 (Haziran 2018), 171–186.
• Zeccâcî, Ebû'l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. el-Îzâh fî ʿileli'n-nahv. thk. Mâzin el-Mubârek. Beyrut: Dâru'n-Nefâʾis, 1986/1406.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407/1987.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Mufaṣṣal fî ṣınâʿati’l-iʿrâb. thk. Alî bû-Mulahham. Beyrut: Mektebetu'l-Hilâl, 1993.
• Ziyâüddîn İbnü’l-Esîr, Nasrullah b. Muhammed. el-Câmiʿu’l-kebîr fî sınâʿateyi’l-manẓûm mine’l-kelâm ve’l- mens̱ûr. thk. Mustafa Cevâd. Bağdat: Matbaʿatu'l-Mecmaʿi'l-ʿİlmî, 1375/1956.
• Ziyâüddîn İbnü’l-Esîr, Nasrullah b. Muhammed. el-Meselü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-Asriyye li't-tıbâʿati ve'n-neşr, 1420.