The Historical Development of an Lex: Need, General or Particular, is Dealt with as to Meet Necessity

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 2, 137 - 173, 15.12.2016

Temel Kacır

https://doi.org/10.18505/cuid.273981

Cited By: 2

Öz

In the fatwas given today related to whether individual or social life, the area of jawāz either has been very wide or very narrow. Those, who feature the behavior making prohibited things lawful, have nearly defined even necessity within the pragmatism on the basis of need and they keep the area in question very wide. On the other hand, those who confine the evidence of maṣlaḥa to a methodological principle, have nearly disregarded needs in solving individual and social problems. Whereas, in the fiqh, the needs have been categorized as necessary/ḍarū̄rī, human

want/ḥājī and making beautiful/taḥsīnī, and many principles have been constructed for taking stock of them. One of the principles is the lex of “Need/al-Ḥāje, general or particular, is dealt with as to meet necessity/al-Ḍarūra.” When it is determined how this lex has come out since the first period and its conditions in the context of implementation are determined, it will be come out that necessary cannot be reduced to need. In the same way, it will be come out that the maṣlaḥa is not an evidence disconnected with life. So, in the article, we will discuss the concepts of necessary and need. Then, we will show what the conditions to be considered in implementation of this lex are, what its base is in the sharia, how it has come out since the first period, and how it has been used in actual issues of the fiqh as well as in a specific example. Thus, with this study, we purpose to contribute to the solution of the actual issues of the fiqh. 

Anahtar Kelimeler

al-Qawāʿid al-Fıqhiyya, Ḍarūra, Ḥāje, Umūmī, Khuṣūṣī

Bir Kaidenin Serencamı: Hâcet Umumi Olsun Hususi Olsun Zaruret Menzilesine Tenzil Olunur

Öz

İster bireysel ister toplumsal hayatla ilgili olsun günümüzde verilen fetvalarda cevaz alanı ya çok geniş tutulmakta ya da daraltılmaktadır. Mubahcılığı ön plana çıkaranlar ihtiyaç olgusuna dayanarak, neredeyse zarureti dahi faydacılık ilkesi çerçevesinde tanımlamış ve söz konusu alanı oldukça geniş tutmuşlardır. Diğer taraftan maslahat delilini metodolojik bir ilke olmaya hasredenler ise ihtiyaçları bireysel ve toplumsal problemlerin çözümünde neredeyse yok saymışlardır. Hâlbuki ihtiyaçlar, fıkıhta zarûrî, hâcî, tahsînî olarak kategorize edilmiş ve bunların değerlendirilmesine yönelik birçok ilke inşa edilmiştir. İşte bu ilkelerden biri de “Hâcet, zaruret menzilesine tenzil olunur” kaidesidir. Bu kaidenin ilk dönemden itibaren nasıl anlaşıldığı ve uygulama bağlamındaki şartları tespit edildiğinde, zaruretin faydacılığa indirgenmeye elverişli olmadığı kavranacağı gibi maslahatın da hayattan kopuk bir delil olmadığı anlaşılacaktır. Bu sebeple biz, makalede zaruret ve ihtiyaç kavramlarını açıklayarak, aralarındaki farkları, hâcetin umumi ve hususi oluşunu, kaidenin tarihi seyrini ve güncel fıkhi meselelerde nasıl kullanıldığını bir örnek üzerinden göstereceğiz. Böylece biz, bu çalışma ile güncel fıkıh problemlerinin çözümüne bir katkı sağlamayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Kavâid-i Fıkhiyye, Zaruret, Hâcet, Umumi, Hususi

Kaynakça

• Abdullatif, Abdurrahman b. Salih. el-Kavâᶜidü ve’d-devâbitü’l-fıkhıyye el-mütadammine li’t-teysîr. Medine: el-Camiatü’l-İslamiyye, 2003.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-Ahkâm. 4 cilt. İstanbul: Matbaa-i Tevsiî Tıbaat, 1330.
• Marda b. Meşûh Anzî. “el-Hâcetü’l-Amme Tünezzelü Menzilete’z-zarûre”; erişim 12 Nisan 2016, http://www.nama-center.com/WriterActivities.aspx?Writer=2212.
• Atıf Bey. Mecelle-i ahkâmı ᶜadliyye’den kavâid-i külliye şerhi. İstanbul: Mahmud Beg Matbaası, 1327.
• Ba Hüseyin, Yakub. Kâidetü el-meşakkatü teclibü’t-teysîr. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Baktır, Mustafa. İslam Hukukunda Küllî Kaideler. Erzurum: y.y., 1997.
• Baktır, Mustafa. İslam Hukukunda Zaruret Hali. Ankara: Akçağ Yayınları, t.y.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. 8 cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Burnu, Muhammed Sıdkî-el-Ġazzî. Mevsuâti’l-kavâᶜidi’l-fıkhıyye. Beyrut: Darü İbn Hazm, 2000.
• Butî, Muhammed Said Ramazan. Davâbidü’l-maslaha fi’ş-şerîᶜati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 2001.
• Cemil Muhammed. Nazariyyetü’z-zarûreti’ş-şer‘iyye. Mansûre: Daru’l-Vefâ, 1988.
• Cerhezî, Abdullah b. Süleyman. el-Mevâhibü’s-seniyye. thk. Remzi b. Muhammed Deyşûm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1998.
• Cessâs, Ebûbekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Kamhavî. 5 cilt. Beyrut: Darü İhyâi’l-Kütübi’l-ᶜArabiyye, 1992.
• Cizanî, Muhammed b. Hüseyin. Hakikatü’z-zarûreti’ş-şer‘iyye: ve tatbikâtuha’l-muâsıra. Riyad: Mektebetü Darü’l-Minhac, 1453.
• Cüveynî, Ebü’l-Mealî. el-Burhan fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulazim ed-Dîb. 2 cilt. Devha: Camiatü Katar. 1399.
• Cüveynî, Ebü’l-Mealî. Ġıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem. thk. Abdulazim ed-Dîb. Katar: Mektebetü’l-Kübra, 1401.
• Cüveynî, Ebü’l-Mealî. Nihayetü’l-metlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazim Mahmud ed-Dîb. 20 cilt. Cidde: Darü’l-Minhac, 2007.
• Çalış, Halit. “Zaruret”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 44: 141-144. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Çetintaş, Recep. İlk Beş Asır Fıkıh Usulü Literatüründe Teklifi Hüküm Terminolojisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2015.
• Dusurî, Müslim b. Muhammed. el-Mümett‘ı fi’l-kavâidi’l-fıkhıyye. Riyad: Darü Zidnî, 2007.
• Ebû Sünne, Ahmed Fehmî. el-Örfü ve’l-adetü fî re’yi’l-fukahâi. Mısır: Matbaatü’l-Ezher, 1947.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabî, t.y.
• Elmalılı Hamdi Yazır. Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu. haz. Sıtkı Gülle. 5 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimler Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Ferfur, Muhammed Salih. el-Müzheb fi usûli’l-mezheb ᶜala’l-Müntehab. 2 cilt. Dimaşk: Mektebetü Dari’l-Ferfur, 1996.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. Şifâü’l-ġalîl fî beyanî’ş-şebeh ve’l-muhîl ve mesâlikü’t-ta’lîl. thk. Hamid el-Kebisî. Bağdat: Matbaatü’l-İrşad, 1971.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. İhya-u ‘ulûmuddin. Irakî’nin tahriciyle birlikte. 5 cilt. Mısır: Darü Nehri’n-Nîl, t.y.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Ġamzu uyûni’l-besâir: şerhu kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Hamid, Salih b. Abdullah. Refü’l-harac fî’ş-şerîati’l-İslamiyye: Davâbıtuhu ve tatbîkuhu. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyai’t-Türasi’l-İslamî, 1403.
• İbn Abidin, Muhammed Emin. “Neşru’l-‘Arf”, Mecmûatü resâili İbn Abidin. 2 cilt. Beyrut: Daru İhyâî’t-türâsil İslâmî, t.y.
• İbn Beyye, Abdullah b. Mahfuz. Sınâatü’l-fetva ve fıkhü’l-ekelliyat. Rabat: Merkezü’d-Dirasat ve’l-Ebhas ve İhyai’t-Türasi er-Rabıtatü’l-Muhammediyye li’l-Ulema, 2012.
• İbn Faris, Ebü’l-Hüseyn. Mu‘cemü mekâyis’ü-lüġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 cilt. yy.: Darü’l-Fikr, 1979.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed. el-Muhalla. thk. Abdurrahman el-Cezirî. 11 cilt. Mısır: İdaretü’d-Dıba‘ati’l-Müniriyye, 1352.
• İbn Hümam, Kemalüddin. Şerhü fethi’l-kadîr, Inaye ve Sa‘di Çelebî haşiyesi ile birlikte. 10 cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, t.y.
• İbnü Kayyım el-Cevzî, Ebû Abdillah. ‘Ilâmü’l-muvakkı‘în. 7 cilt. Cidde: Darü İbnü’l-Cevzî, 1423.
• İbn Kudame, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 14 cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1984.
• İbn Kudame, Abdullah b. Ahmed. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-munâzir, Dümmî’nin Nüzhetü’l-hatırı’l-atır ile birlikte. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1984.
• İbn Nüceym, Zeynü’l-Abidin. Eşbâh ve’n-nezâir, Ġamzu uyûni’l-basâir ile birlikte. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Teymiyye. Fetâva. Medine: Mecmeu el-Melik Fehd, 2004.
• İbnü’l-Arabî, Ebûbekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebûbekir. Kitâbü’l-kabes fî şerhi Muvatta’ı Malik b. Enes. thk. Muhammed Abdullah Veled Kerim. 3 cilt. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Vekîl, Ebû Abdullah. el-Eşbah ve’n-nezâir. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Izz b. Abdisselam. Kavâîdü’l-kübrâ el-mevsûm bi kavâîdi’l-ahkâm fî ıslâhi’l-enâm. thk. Nezih Hammad-Osman Cuma. 2 cilt. Dimaşk: Darü’l-Kalem, 2000.
• Kafî, Ahmed. el-Hâcetü’ş-şeri‘yye hudûduha ve kavâidüha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Karafî, Şihabüddin. el-Furûk. 4 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Karaman, Hayreddin. İslam Işığında Günün Meseleleri. 3 cilt. İstanbul: Fatih Ofset, 1993.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Koca, Ferhat. “Haram”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16:100-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kurtubî, Ebû Abdillah. el-Cami‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 15 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Nasiru’r-reşîd, Ahmed. el-Hâcetü ve eseruha fî’l-ahkâm: Dirase nazariyye tatbikıyye. Riyad: Darü Kunûzi İşbilya, 2008.
• Nedvî, Ali Ahmed. el-Kavâidü’l-fıkhiyye. Dimaşk: Darü’l-Kalem, 1986.
• Özen, Şükrü. “Meşakkat”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 29: 357-360. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Pîrîzâde, Burhaneddin. Şerhu’l-Eşbâh. 189: 1a-253b.İstanbul Müftülüğü Ktp.
• Pîrîzâde, Burhaneddin. Umdetü zevi’l-besâir. thk. Saffet Köse-İlyas Kaplan. 2 cilt. Beyrut–İstanbul: İrşad Kitabevi, 2016.
• Razî, Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Savî, Salih. İbahatü’l-kurudi’r-ribeviyye. Cidde: Darü’l-Endülüsi’l-Hadra, t.y.
• Sedlan, Salih b. Ġanim. el-Kavâidü’l-fıkhıyyetü’l-kübra ve ma teferra anha. Riyad: Daru Belensiyye, 1417.
• Serahsî, Ebû Bekir. Kitabü’l-Mebsût. 31 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982-1983.
• Suyutî, Celaleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. 11 cilt. Mansura: Darü’l-Vefa, 2001.
• Şâtibî, Ebû İshak b. İbrahim b. Mûsâ. el-Muvafakat fî usûli’ş-şerî‘a. thk. Abdullah Dıraz. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta'lilü’l-ahkâm. Beyrut: Darü’n-Nahzatü’l-Arabiyye, 1981.
• Şeltût, Mahmud. el-Fetâva. Kahire: Darü’ş-Şurûk, 2004.
• Tâhir b. Aşûr, Muhammed. Mekâsîdu’ş-şerîâti’l-İslâmiyye. thk. Muhammed et-Tâhir el-Misavî. Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 2001.
• Tavîl, Abdullah. Menhecü’t-teysîr el-muâsır. Mısır: Darü’l-Hindî en-Nebevî, 2005.
• Tufî, Necmüddin. Şerhü Muhtasarı’r-Ravda. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 3 cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1990.
• Velid, Selahüddin. “Davâbidu’l-hâce elletî tünezzelü menzilete’z-zarure ve tatbikatüha ale’l-ictihadatü’l-muasıra”, Mecelletü Camiati Dımaşk li’l-Ulûm el-İktisadiyye ve’l-Kanuniyye, 26, sy. 1 (2010): 675-697.
• Yaran, Rahmi. İslam Fıkhında İhtiyaç Kavramı ve Kurumsallaşması. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 2007.
• Yaran, Rahmi. “İhtiyaç”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 21: 573-574. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zebîdî, Muhammed Murteza. Tacü’l-arûs min cevâhiri’l-kamûs. thk. Mustafa Hicazî. 40 cilt. Kuveyt: Matbaatü Hükümeti’l-Kuveyt, 1965-2001.
• Zerkâ, Ahmed. Şerhu kavâidi’l-fıkhiyye. Dımaşk: Darü’l-Kalem, 1989.
• Zerkâ, Mustafa. el-Istıslah ve’l-mesâlihü’l-mürsele fi’ş-şerî‘âti’l-İslamiyye ve usûli fıkhıha. Dimaşk: Darü’l-Kalem, 1988.
• Zerkâ, Mustafa. el-Medhal el-fıkhiyyü’l-âmm. 2 cilt. Dimaşk: Darü’l-Kalem, 2004.
• Zerkâ, Mustafa. Fetâva. Dimaşk: Darü’l-Kalem, 1999.
• Zerkeşî, Bedrüddin. el-Mansûr fi’l-kavâid. thk. Teysir Faik Ahmed Mahmud. 3 cilt. Kuveyt: Vüzaretü’l-Evkaf ve’ş-şuûni’l-İslamiyye, 1982.
• Zuhayli, Muhammed Mustafa. el-Kavâidü’l-fıkhıyye ve tatbîkatuha fi’l-mezâhibi’l-erba’a. Dimaşk: Darü’l-Fikr, 2006.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’z-zarureti’ş-şer‘iyye. Beyrut: Müessestü’r-Risale, 1985.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-islâmî. 8 cilt. Dimaşk: Darü’l-Fikr, 1986.