An Evaluation on the Evidential Value of Pre-Islamic Divine Laws (Sharia Man Qablanā) in Shafiī Sect

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 2, 1035 - 1057, 15.12.2018

Mehmet Selim Aslan

https://doi.org/10.18505/cuid.440015

Öz

Carrying out analyses performed on the provisions of “Pre-Islamic Divine Laws”, which is described as the religious provisions introduced by the prophets before Prophet Muhammad is one of the questions of debate in Shafiī Sect. The reason laying out of this controversy is based on the question, whether the provisions enunciated via the prophets before the Prophet Muhammad are recognized within the legal aspect, or not. On the other hand, there is no controversy between the procedural, on non-binding for Muslims, about of the previous divine communiqués, which are not mentioned in the Qur’ānor the sunnah, and  previous divine messages with evidence that they were abolished despite their presence in these two sources. In the same way, there is no debate about the fact that the provisions of the previous divine religions that were in force for Muslims, such as fasting, also remained in force for Muslims. In this case, with taking part in the Qur’ān or the sunnah, the provisions that there is no evidence about whether they abolished or not,  it is debated that they are for Muslims binding or not.

In this study, our objective is to carry out analyses and researches on the methodological conceptions of Imam Shafiī and Shafiī lawmen with regards to Pre-Islamic Divine Laws, which have no evidence for being retained in force or being abolished for Muslims despite being mentioned in the Qur’ān or the sunnah, as well as on the level of theoretical conceptions of these scribes being put into practice within the scope of fiqh examples.

Summary

It is a must to identify the scope of Pre-Islamic Divine Laws (Sharia Man Qablanā) [shariah of those before us], which is discussed in terms of being recognized as a shariah evidence by the Shafiī lawmen before analzying the opinions of Shafiī Sect followers. Yet, setting forth the opinions in a healthy manner is based on the identification of the question of debate. Within this context, it is a must to draw up the lines and borders in what the Shafiī lawmen / lawyer and canonists / judiciary mean by the term “Pre-Islamic Divine Laws (Sharia Man Qablanā)” in order to designate the practical results of methodological discussions on Pre-Islamic Divine Laws.

Sharia Man Qablanā, of which lexical meaning is “shariah of those before us” is defined in fiqh as follows: “These are the religious provisions acquainted by the prophets before Prophet Muhammad”. In fact, this definition can be categorized as “general” in terms of the evidential value of Sharia Man Qablanā. In that, since it is not possible to carry out an analysis on the reliability of the informational value in the previous divine notices, which cannot be conferred neither in the Holy Qur’ān and the sunnah, each and every lawmen and canonists, including those recognizing Sharia Man Qablanā as hujjat (proof), have come to an agreement that the early divine notices that are not mentioned in the Holy Qur’ān and sunnah will not be recognized in terms of its informational value for Muslims, thus being besides the mark to discuss its validity and bindingness. In this case, the outlines of Sharia Man Qablanā, as controversial in terms of its hujjat value, must be specified. Belonging the earlier divine religions as per the works of lawmen, Sharia Man Qablanā is subjected to a categorization of four part with regard to provisions mentioned in the Holy Qur’ān or the sunnah, whether they are recognized as hujjat by Muslims. 

1. The provisions that are not mentioned in the Holy Qur’ān or the sunnah, yet being mentioned only in the earlier monotheistic revelations. The fiqh lawmen have come to an agreement that these provisions are not binding for Muslims, and even that it is not permissible to act in accordance with these provisions. Because, there is no certain information on whether these provisions are reliable.

2. The earlier divine notices, which have been proven to be nullified for Muslims, despite being mentioned in the Holy Qur’ān or the sunnah. Since these divine notices have lost their validity, there is a consensus among Muslims that they are not recognized as hujjat. The following hadith is shown as an example as of from the sunnah for this part “Pillage was not halal to those before me, but not it is halal to me” (Muslim, “Masājid”, 56). In that, this hadith indicates that prohibition with regards to the pillage, which was not permissible to the earlier ummahs (nations), is not recognized by Muslims. Thus, rendering pillage as not halal cannot be attributed to Muslims. 

3. The provisions of earlier divine religions, which remained in force about Muslims. The canonists exemplify this matter with “fasting”. It can be understood from the verse “O ye who believe! Fasting is prescribed to you as it was prescribed to those before you, that ye may (learn) self-restraint.” (al-Baqara 2/183) that the fasting was a provision as prescribed for the earlier ummahs, which remained in force for Muslims as well. There is no controversy on the matter that fasting is prescribed for Muslims too, as it can be clearly seen from the verse. The hadith of the Prophet Muhammad “It (sacrificing an animal for God) is the sunnah from your Ancestor Ibrahim” (Ibn Majah, “Adāhi”, 3) can be shown as an example that sacrificing an animal for god is applicable to Muslims as well. As a matter of fact, this hadith attests that sacrificing an animal for god is applicable to Muslims, as it is in the religion of the Prophet Ibrahim. 

4. The provisions from earlier divine religions, which have no evidence whether they were revoked or remaimed in force for Muslims. The canonists cannot find any evidence for the provisions with regards to the alternative utilization of something between the partners to be recognized as applicable for Muslims within the scope of the following verses: “Here is a she-camel: she has a right of watering, and ye have a right of watering, (severally) on a day appointed” (al-Shu‘ara 26/155) and “And tell them that the water is to be divided between them: Each one's right to drink being brought forward (by suitable turns)” (al-Qamar 54/28). Similarly, there is no evidence that the provisions concerning the retailation, as prescribed in Torah, whether they remained in force or were revoked, as it can be seen in the verse “We ordained therein for them: "Life for life, eye for eye, nose or nose, ear for ear, tooth for tooth, and wounds equal for equal” (al-Ma’ida 5/45).

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Shafiī Sect, Pre-Islamic Divine Laws, Evidence, Fiqh Matter

Şâfiî Mezhebinde Şer‘u Men Kablenânın Hüccet Değeri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Hz. Muhammed’den önceki peygamberlerin getirmiş oldukları dinî hükümler olarak tarif edilen “şer‘u men kablenâ”ya dayanarak hükümleri istinbât etme hususu Şâfiîler arasında tartışmalı konulardandır. İhtilafın sebebi Hz. Muhammed’den önceki peygamberler vasıtasıyla bildirilen hükümlerin Müslümanlar nezdinde hukukî bir değer ifade edip etmemesidir. Öte yandan Kitap veya sünnette zikredilmeyip sadece önceki semavî kitaplarda geçen hükümlerin ve bu iki kaynakta yer almasına rağmen Müslümanlar hakkında mensûh olduğuna dair delil bulunan önceki ilahî hükümlerin Müslümanları bağlamayacağı hususunda fakihler arasında herhangi bir ihtilaf söz konusu değildir. Aynı şekilde oruç gibi Müslümanlar hakkında da yürürlükte kalan önceki ilahî dinlere ait hükümlerin onları bağlayacağı hususunda herhangi bir tartışma bulunmamaktadır. Kitap veya sünnette yer almakla birlikte neshedilip edilmediğine ilişkin delil bulunmayan hükümlerin Müslümanlar için bağlayıcı olup olmadığı ise tartışmalıdır. Bu çalışmada öncelikle İmam Şâfiî’nin ve Şâfiîlerin Kur’an veya sünnette yer almasına rağmen Müslümanlar açısından yürürlükte bırakıldığına veya yürürlükten kaldırıldığına ilişkin delil bulunmayan şer‘u men kablenâ ile ilgili metodolojik anlayışlarını ve akabinde bu fakihlerin teorik anlayışlarını pratikte ne kadar işletip işletmediklerini fıkhî örnekler üzerinde inceleme konusu yapmayı amaçlamaktayız.    

Özet

Şâfiîlerin görüşüne geçmeden önce Şâfiî usulcüler arasında şer‘î bir delil olup olmayacağı tartışılan şer‘u men kablenânın mahiyetinin belirlenmesi gerekmektedir. Zira görüşleri sağlıklı bir biçimde ortaya koymak, tartışma konusunun belirlenmesine bağlıdır.  Bu itibarla, şer‘u men kablenâ konusundaki metodolojik tartışmaların pratik sonucunu belirleyebilmek için Şâfiî usulcü ve fakihlerin şer‘u men kablenâ teriminden neyi kastettiklerinin çerçevesini çizmek gerekir.  

Sözlükte “bizden öncekilerin şeriatı” manasına gelen şer‘u men kablenâ, fıkıh dilinde “Hz. Muhammed’den önceki peygamberler vasıtasıyla bildirilen dinî hükümlere” denir. Aslında bu tanım şer‘u men kablenânın delil değeri bakımından genel bir tanımındır. Çünkü Kitap ve sünnette yer almayan önceki ilahî hükümlerin bilgi değerinin sıhhatini değerlendirmeye tâbi tutma imkânı bulunmadığı için, şer‘u men kablenâyı hüccet olarak kabul edenler dâhil bütün usulcü ve fakihler Kitap ve sünnette zikredilmemiş önceki ilahî tebliğlerin Müslümanlar bakımından herhangi bir bilgi değeri kazanamayacağı ve dolayısıyla onun geçerlilik ve bağlayıcılığından söz edilemeyeceği hususunda ittifak etmişlerdir. Bu takdirde, hüccet değeri üzerinde tartışmaların yapıldığı şer‘u men kablenânın çerçevesi belirlenmelidir. Usul eserlerinde şer‘u men kablenâ, önceki ilahî dinlere ait olup Kitap veya sünnette zikredilmiş olan hükümlerin Müslümanlar bakımından hüccet sayılıp sayılmaması açısından dörtlü bir taksime tâbi tutulmaktadır:

1. Kitap veya sünnette zikredilmeyip sadece önceki semavî kitaplarda geçen hükümler. Bu hükümlerin Müslümanları bağlamayacağı, hatta bu gibi hükümlerle amel etmenin caiz olmayacağı hususunda fukahâ arasında ittifak vardır. Çünkü bunların sıhhati hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. 

2. Kitap veya sünnette yer almasına rağmen Müslümanlar hakkında mensûh olduğuna dair delil bulunan önceki ilahî tebliğler. Bunlar neshedildiği için Müslümanlar açısından hüccet sayılmayacağı hususunda fikir birliği vardır. Bu kısım için sünnetten “Ganimet alma benden öncekilerden hiç kimseye helal kılınmadığı hâlde bana helal kılındı,” (Müslim, “Mesâcid”, 56) hadisi örnek gösterilir. Çünkü bu hadis, önceki ümmetlere ganimet ile ilgili yasak hükmünün Müslümanlar açısından söz konusu olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla ganimetin yasak olması Müslümanları bağlamaz.  

3. Müslümanlar hakkında da yürürlükte kalan önceki ilahî dinlere ait hükümler. Fakihler buna oruç ibadetini örnek gösterirler. Çünkü “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı” (el-Bakara 2/183) âyetinden orucun farz olması önceki ümmetlere ait bir hüküm olduğu ve aynı zamanda Müslümanlar hakkında da yürürlükte kaldığı anlaşılmaktadır. Âyetin açık ifadesi bulunduğu için oruç farizasının Müslümanlar hakkında da söz konusu olduğu noktasında her hangi bir ihtilaf bulunmamaktadır. Hz. Peygamber’in “O (kurban kesme), atanız İbrahim’in sünnetidir” (İbn Mâce, “Edâhî”, 3) tarzındaki hadisi de kurban kesmenin Müslümanlar açısından geçerli olduğuna ilişkin örnek olarak gösterilebilir. Zira bu hadis kurban kesmenin Hz. İbrahim’in dininde olduğu gibi Müslümanlar hakkında da geçerli olduğuna delalet etmektedir.    

4. Müslümanlar hakkında yürürlükten kaldırıldığına veya yürürlükte bırakıldığına dair delil bulunmayan önceki ilahî dinlere ait hükümler. Fakihler buna “…İşte bir dişi deve! Onun (belli bir gün) su içme hakkı var, sizin de belli bir gün su içme hakkınız vardır,” (eş-Şu‘arâ 26/155) ve “Onlara suyun (deve ile) kendileri arasında (nöbetleşe) paylaştırıldığını bildir. Her su nöbetinde sahibi hazır bulunsun” (el-Kamer 54/28) âyetlerinde geçen ortak bir şeyin ortaklar arasında nöbetleşe kullanımına ilişkin hükmün (mühâyee) Müslümanlar için de söz konusu olup olmadığı ile ilgili herhangi bir delil bulunmamaktadır. Aynı şekilde “Onda (Tevrat’ta) üzerlerine şunu da yazdık: Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş kısas edilir. Yaralar da kısasa tabidir,” (el-Mâide 5/45) âyetinde kısasla ilgili hükümlerin Tevrat’ta yer aldığı belirtilmekle birlikte bu hükümlerin Müslümanlar bakımından yürürlükte kalıp veya yürürlükten kaldırıldığına ilişkin herhangi bir delil bulunmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şâfiî Mezhebi, Şer‘u Men Kablenâ, Delil, Fıkhî Mesele

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsnedu’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb el-Arnavût. Muham-med Nuaym el-‘İrıksûsî ve İbrahim ez-Zîbak. 54 Cilt. Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1998.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Nşr. Abdür-rezzak Afîfî, Dâru’s-Samî‘î. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samî‘î, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmet b. el-Hasan b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dârü’l-Me‘ârif, 1344/1924.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkıh. Thk. Abdulazîm ed-Dîb. b.y.: y.y., 1399.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-Mezheb. Thk. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb. 22 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Dervîş, Abdurrahman b. Abdullah. eş-Şerâi‘u’s-sâbika ve medâ hucciyetihâ fi’ş-şerî‘ati’l-İslamî. b.y.: y.y., ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Şer‘u Men Kablenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 15-19. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Menhûl min ta‘lîkâti’l-usûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto. b.y.: y.y., ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ‘ilmi’l-usûl. Thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahim b. el-Hasen. et-Temhîd fî tahrîci’l-fürû‘ ‘ale’l-usûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Thk. Ali Mu-hammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mustafa Dîb el-Buğâ. Eserü’l-edilleti’l-muhtelef fîhâ fi’l-fıkhi’l-İslamî. Dımaşk: Dâru’l-İmam el-Buhârî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî (Tekmiletu Mecmû‘). 20 Cilt. Cidde: Mektebetu’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’tâlibîn. Thk. Abdu Ali Köşk. 8 Cilt. Dı-maşk: Dârü’l-Feyhâ, 2012.
• Râzî, Fahruddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Taha Cabir el-Ulvânî. 6 Cilt. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, ts.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdülcebbâr. Kavâtıu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî. 6 Cilt. Riyad: Mektebü’t-Tevbe, 1998.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali İbnü’l-Abdülkâfî. Cem‘u’l-cevâmi‘ fî usûli’l-fıkh. Nşr. Abdulmun‘im Halil İbrahim. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Thk. Rıf’at Fevzî Abdülmuttalip. 11 Cilt. 4. Baskı. b.y.: Dârü’l-Vefâ, 2011.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. el-İknâ‘ fî halli elfâzi Ebî Şucâ‘ (Büceyrimî’nin Tuhfetü’l-habîb’i ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâzi’l-Minhâc. Nşr. Muhammed Halil ‘Îtânî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1997.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b.Ali b.Yusuf el-Fîrûzâbâdî. el-Luma‘ fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdul-kadir el-Hatîb el-Hasanî. Bahreyn: Mektebetu Nizam Yakub, 2013.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b.Ali b.Yusuf el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. Nşr. Zekeriya Ömeyrât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b.Ali b.Yusuf el-Fîrûzâbâdî. et-Tabsıra fî usûli’l-fıkh. Thk. Mu-hammed Hasan Heyto.Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed es-Süneykî el-Hazrecî. Esne’l-metâlib şerhu Ravzu’t-tâlib. 4. Cilt. b.y.: y.y., 1313.
• Zencânî, Ebü’l-Menâkıb Şihâbüddîn Mahmud b. Ahmed b. Mahmud b. Bahtiyâr. Tahrîcü’l-fürû‘ ‘ale’l-usûl. Thk. Muhammed Edîb Salih. 4. Baskı. Beyrut: Müesse-setü’r-Risâle, 1982.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Nşr. Ömer Süleyman el-Eşkar. 6 Cilt. 2. Baskı. Kahire: Dâru Safve, 1992.